احادیث عرفانی
احادیث عرفانی،
اهمیت بررسی احادیت عرفانی
اهل معرفت در آثار خود به روایات و احادیث فراوانی استناد دادهاند، روایاتی که نقش کلیدی در آیات الهی و راهگشایی به اعماق اندیشههای عرفانی دارد.[۱] با کاوش در مهمترین آثار عرفانی اهل معرفت میتوان این مبنا را دریافت که آنها در تقویت تأویلات عرفانی و مستدل کردن آن به روایات زیادی متمسک شدهاند، تا جایی که میتوان گفت بخش مهمی از مباحث عرفانی در سایه این روایات به حیات خود ادامه میدهد.[۲]
امامخمینی نیز در تفسیر و تأویل برخی آیات الهی و همچنین در توضیح برخی مبانی عرفانی به احادیث و روایات متعددی استناد کرده است.[۳] ایشان همچنین در تعیین مصداق و کشف پیامهای آیات الهی به صورت نمایان و پرکاربرد استفاده کرده است.[۴]
در میان آثار مکتوب بر جای مانده از امامخمینی، شرح چهل حدیث، شامل مجموعهای از احادیث اهل بیت علیهمالسّلام در زمینه اخلاق و عرفان و شرح آن است چنانکه کتاب شرح حدیث جنود عقل و جهل نیز اثری است که به توصیف عقل و جهل و چگونگی وجود و خلقت آنها با توجه به روایات امام معصوم علیهالسّلام میپردازد. همچنین شرح دعای سحر و آداب الصلاة و سرّالصلاة نیز هر کدام بر پایه آموزههای حدیثی و معارف اهل بیت علیهمالسّلام بنا نهاده شدهاند. به همین جهت است که تحلیلهای امامخمینی از مباحث عرفانی بر تعظیم و تکریم فهم معصومان(ع) و معرفی آنها به عنوان اسوههای عرفانی استوار است.[۵]
منابع حدیثی
روش عارفان آن است که به احادیثی استناد و اتکا میکنند که بیش از آن که در منابع حدیثی معتبر آمده باشد در منابع عرفانی خودشان مورد توجه قرار گرفته است. در منابع عرفانی معمولاً به سند احادیث زیاد اهمیت داده نمیشود و بسیاری از احادیث نقل شده در آنها مُرسل به حساب میآیند.[۶] روش عرفا در تصحیح حدیث به شنیدن مستقیم و بدون واسطه از پیامبر استوار است. برخی عرفا صرفاً حدیثی را که از طریق کشف و شهود باشد صحیح میدانند و کمتر به اسناد و رجال روایات توجه دارند.[۷]
امامخمینی نیز در آثار عرفانی خود، کمتر به سند و منبع حدیث توجه دارد و بیشتر به مضمون و محتوای آن نظر دارد. منابعی را که امامخمینی به عنوان منبع حدیثی در حیطه روایات عرفانی بدان توجه دارد و از آن نقل حدیث کرده به چند دسته تقسیم میشوند:
- منابع شیعی: این دسته از روایات از منابع حدیثی معتبر کتب اربعه و نهج البلاغه و آثار شیخ صدوق آمده است و امامخمینی معمولاً بدون ذکر منبع از آن مصادر نقل میکند. رویکرد امام در انتخاب، فهم و تفسیر این احادیث رویکرد عرفانی است؛ البته امام از منابع و مآخذ شیعی، احادیث خاصی را استفاده کرده است که در منابع اولیه امامیه یافت نمیشود.[۸]
- منابع اهل سنت: برخی روایات در آثار امامخمینی در منابع اصلی شیعی یافت نمیشود، بلکه امام این احادیث را از آثار عرفانی نقل کرده است و عرفا نیز از جوامع روایی اهل سنت نقل کردهاند.[۹]
- منابع خاص عرفانی: برخی از احادیث تفسیری که در آثار امامخمینی نقل شدهاند، احادیثی است که غالباً دارای مضامین عرفانی است و نمیتوان در منابع دست اول حدیثی شیعه و اهل سنت، اثری از آنها یافت و امامخمینی بدون بررسی سندی و بدون آنکه به منابع اولیه این احادیث توجه کند، صرفاً با بررسی مضمونی، آنها را نقل کرده است.[۱۰]
امامخمینی در برخورد با روایات عرفانی یک قاعده کلی دارند؛ آن قاعده چنین است که تفسیر اخبار عقاید و معارف اصول دین، بر پایه فهم عرفی، تفسیر متقن و درستی نیست؛ زیرا این روایات مشتمل بر دقیقترین معانی فلسفی و عرفانی است.[۱۱]
بنابراین ملاک اصلی امامخمینی در پذیرش یا ردّ روایات تفسیری، صحت و علوّ مضمون روایت است. به همین مناسبت است که امام به سند روایات تفسیری کمتر توجه دارد، ایشان معتقد است عرصه روایات تفسیری و عرفانی که مربوط به معارف و اعتقادات و اخلاقیات است، ملک طِلق عقل و براهین عقلی است.[۱۲] بنابراین برای پذیرش یا ردّ آن روایات، باید مضامین آن را با محک عقل سنجید و به کتاب یا معارف پذیرفته شده اهل بیت علیهمالسّلام ارجاع داد. امامخمینی با نقل حدیث قدسی از کتاب اصول کافی.[۱۳] معتقد است این حدیث شریف از محکمات احادیث است که مضمونش شهادت میدهد که از سرچشمه زلال علم خداوندی است هرچند بر حسب سند ضعیف باشد.[۱۴]
پانویس
- ↑ فیض کاشانی، علم الیقین، ج۱، ص۳۴؛ ابنعربی، الفتوحات المکیه، ج۳ ص۱۶۷.
- ↑ ایازی، تفسیر قرآن مجید، ج۱، ص۴۹۴، کوهی، امامخمینی و روایات تفسیری، ص۹۵-۹۴.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۴.
- ↑ صحیفه امام، ج۱۸، ص۴۲۳؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۵۲ و ص۵۸؛ سرّالصلاة، ص۹۲؛ آداب الصلاة، ص۱۰؛ شرح دعای سحر، ص۱۰؛ شرح چهل حدیث، ص۱۷۰-۱۷۱.
- ↑ صحیفه امام، ج۱۷، ص۴۵۸؛ شرح دعای سحر، ص۱۱۸؛ کوهی، امامخمینی و روایات تفسیری ص۹۷.
- ↑ آملی، جامع الاسرار و منبع الانوار، ص۳۸۳؛ ابنعربی، الفتوحات المکیه، ج۱، ص۱۵۰؛ کوهی، امامخمینی و روایات تفسیری، ص۱۱۷-۱۱۸.
- ↑ ابنعربی، الفتوحات المکیه، ج۱، ص۱۵۰؛ فیض کاشانی، تفسیر صافی، ج۱، ص۱۲.
- ↑ امامخمینی، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۵۳؛ شرح دعای سحر، ص۷ و ۱۴۶-۱۴۷؛ شرح چهل حدیث، ص۱۶۲ و ۳۳۹.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۳۴۱؛ شرح دعای سحر، ص۲۱؛ سرّالصلاة، ص۴۲؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۱۱۶.
- ↑ امامخمینی، سرّالصلاة، ص۹۲؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۷۱؛ تفسیر سوره حمد، ص۱۵۴؛ کوهی، امامخمینی و روایات تفسیری، ص۱۲۴-۱۲۵.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۶۲۶.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۲۰۰؛ کوهی، امامخمینی و روایات تفسیری، ص۱۲۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۲، ص۳۳۵.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۱۷۱.
منابع
- ابنعربی، محییالدین، الفتوحات المکیه ، دار صادر، بیروت، بیتا.
- امامخمینی، سیدروحالله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- ایازی، محمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امامخمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- آملی، سیدحیدر، جامع الاسرار و منبع الانوار ، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۸ش.
- فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، مشهد، دار المرتضی، ۱۴۰۲ق.
- فیض کاشانی، ملامحسن، علم الیقین، تحقیق محسن بیدارفر، قم، انتشارات بیدار، ۱۳۷۴ش.
- کلینی، محمدبنیعقوب، اصول کافی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ش.
- کوهی، علیرضا امامخمینی و روایات تفسیری، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۲ش.