اختلاف نفوس
اختلاف نفوس در میل به خوبیها یا بدیها که ذاتی آنها نیست.
اهمیت و جایگاه اختلاف نفوس
اختلاف نفوس در اصطلاح فلسفه، به معنای تفاوت و تنوع در خصوصیات و صفات انسانهاست.[۱] مسئله اختلاف نفوس همواره جزو اساسیترین مسائل انسانشناسی فلسفی برای حکما بوده و هر یک بر مبنای فلسفی خویش به تشریح و ابعاد گوناگون آن پرداختهاند. این مسئله یکی از اساسیترین موضوعات مهم است که تعیین جایگاه و اهمیت آن میتواند در پاسخ به سائر مسائل انسانشناسی فلسفی اثرگذار باشد.[۲]
امامخمینی نیز به بحث اختلاف نفوس، عوامل آن، نوع تغذیه و تأثیر غذا در نفوس پرداخته و نتایج خاصی برآن مترتب ساخته است.[۳]
اختلاف نفوس و اختیار انسان
امامخمینی اراده و اختیار انسان را از جمله صفاتی میداند که در میان همه انسانها مشترک بوده و با تعدد افراد و تنوع سرشتها تغییر نمیکند، بر این اساس همانطوری که انسان در بالاترین درجه ویژگیهای جسمی و روحی در انجام افعال خود مختار است، همانطور انسان در نازلترین درجه خصایص جسمی و روحی خود در ارتکاب افعال، از اراده و اختیار بهرهمند است بنابراین نه سرشت اعلی، سبب اختیار میشود و نه طینت ادنی اراده انسان را نفی میکند.[۴]؛ ازاینرو اختلافاتی که در نفوس انسانها موجود است موجب اختلاف ذاتی انسانها نمیشود. امامخمینی تدریجی بودن حصول صفات و ملکات انسانی را نشان از ذاتی نبودن آن میداند و عقاید، اخلاق و ملکات را عوارض وجود انسان میداند نه ذاتی انسان، البته امامخمینی تأکید دارد اگرچه خصوصیات فردی، ذاتی هیچ انسانی نمیباشد و امکان تغییر آن وجود دارد، اما این به این معنا نیست که تغییر آن به آسانی باشد بلکه بسته به کیفیت و کمیّت آن خصایص، رنج وسختی خود را میطلبد.[۵]
امامخمینی از جمله ادلههای بر امکان تغییر این صفات را در انسان، شواهد تاریخی میداند که انسان کافر بدخلق و فسادگر به انسان مؤمن و صالح تبدیل شده است. یکی دیگر از ادله امکان تغییر انسان، دعوت پیامبران الهی و ارائه راههای علاج برای انسانها بوده است.[۶]
منشأ اختلاف نفوس
امامخمینی منشأ اختلاف نفوس را در انسانها، میل به خوبیها یا بدیها میداند، ایشان اختلاف نفوس انسان را در چند چیز خلاصه میکند:
- اختلافی که ذات هر یک از نفوس با دیگری دارد. امام این اختلاف را ناشی از خوراکی میداند که ماده اولیه انسان از آن حاصل شده است. ایشان مهمترین نقش مأکولات را در تحقق نطقه انسان به عنوان اولین مرحله از تکون جسمانی او میداند که اساساً مبدأ تحقق انسان در بُعد مادی او ریشه در غذای دارد که ابتداً خورده شده، بعد از آن قوای انسانی عمل خود را روی آن انجام داده، و در نهایت قسمی از آن برای تولید مثل انتخاب شده است.[۷]
- اختلافی که ناشی از اصلاب و ارحام میباشد. به باور امامخمینی پدران و مادران در چند مرحله تأثیر شگرفی در اختلاف نفوس دارند، از جمله مرحله پیش از تولد؛ در این مرحله اصلاب و ارحام در نورانیت و کمال و ضد آن دو تأثیر دارند و مراد از نورانیت، خالی بودن از کفر، اخلاق مذموم و اعمال قبیح است.[۸]
- اختلافی که ناشی از آداب نکاح و ملحقات آن میباشد؛ رعایت آداب متنوع ازدواج تأثیر مستقیمی در بدن و روح کودک دارند؛ امامخمینی تعیین زمان برای مقاربت و نهی از انجام آن در برخی زمانهای خاص را حاکی از تأثیر آن بر فرزند میداند؛ همچنین طهارت، دیانت، نجابت، اخلاق و اعمال مرضعه و کیفیت شیر دادن دخالت بزرگی در کودک دارد.[۹]
پانویس
- ↑ ابنسینا، الاشارات والتنبیهات، ج۲، ص۳۰۶؛ کرم، تاریخ الفلسفة الیونانیة، ص۸۹؛ حصاری، بررسی نظریه تعدد نفوس، ص۸۵.
- ↑ سبحانی، لبّ الأثر فی الجبر و القدر، ص۱۱۳-۱۱۴؛ ملاصدرا، اسرار الآیات، ص۱۳۵، مجموعه رسائل تسعه، ص۲۷۰؛ طباطبائی، ج۲۰، ص۱۲۱؛ شاهآبادی، رشحات البحار، ص۷۰؛ سبزواری، شرح اسماء الحسنی، ص۳۰۲-۳۰۳؛ حصاری، بررسی نظریه تعدد نفوس، ص۸۷-۹۰.
- ↑ امامخمینی، انوار الهدایة، ج۱، ص۸۲-۸۳؛ الطلب والاداره، ص۸۰-۸۴؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۵۵؛ تنقیح الاصول، ج۱، ص۲۳۶-۲۳۷؛ تقریرات فلسفه، ج۱، ص۳۲۵؛ ج۳، ص۳۳۴.
- ↑ امامخمینی، الطلب والاراده، ص۸۲-۸۳؛ انوار الهدایة، ج۱، ص۸۴؛ تنقیح الاصول، ج۱، ص۲۳۸.
- ↑ امامخمینی، انوارالهدایه، ج۱، ص۸۶.
- ↑ امامخمینی، انوارالهدایه، ج۱، ص۸۶.
- ↑ امامخمینی، انوار الهدایه، ج۱، ص۸۱؛ الطلب والاراده، ص۸۰؛ تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۳۳-۳۳۵.
- ↑ امامخمینی، تنقیح الاصول، ج۱، ص۲۳۶؛ انوارالهدایه ج۱، ص۸۲؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۳۲۵؛ الطلب والاراده، ص۸۱.
- ↑ امامخمینی، انوار الهدایة، ج۱، ص۸۴؛ تنقیح الاصول، ج۱، ص۲۳۷؛ الطلب والاراده، ص۸۱-۸۲.
منابع
- ابنسینا، حسینبنعبدالله، الاشارات والتنبیهات، قم، نشر البلاغة، ۱۳۷۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، الطلب والاراده، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۴۲۱ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، انوارالهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تنقیح الاصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی،۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- حصاری، احسان، بررسی نظریه تعدد نفوس با تکیه بر آراء ملاصدرا، فصلنامه فرهنگ پژوهش، ۱۴۰۱ش.
- سبحانی، جعفر، لبّ الاثر فی الجبر والقدر، قم، مؤسسة الامام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق.
- سبزواری، ملاهادی، شرح الأسماء الحسنی، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۲ش.
- شاهآبادی، محمدعلی، رشحات البحار، تهران، فرهنگ و اندیشه، ۱۳۸۶ش.
- طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- کرم، یوسف، تاریخ الفلسفة الیونانیة، نشر نور قاهره، ۲۰۱۹م.
- ملاصدرا، مجموعه رسائل تسعه، تهران انجمن حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۵۸ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، اسرار الآیات، تهران، نشر انجمن، حکمت، ۱۳۶۰ش.
نویسنده: باقر صاحبی