انقلاب فرهنگی
انقلاب فرهنگی اقدامی در راستای تغییر و تحول دانشگاههای ایران توسط حاکمیت پس از انقلاب اسلامی است. با توجه به شرایط نامطلوب دانشگاهها در دوره پهلوی، ضرورت تحول علمی و فرهنگی از سوی حاکمیت احساس شد. امامخمینی باور داشت دانشگاههای کشور وابستگی سیاسی و فرهنگی به خارج از کشور دارد و باید دگرگونیای انجام گیرد تا دانشگاههای ایران مستقل شوند. ایشان ضمن باور به اسلامیشدن دانشگاهها، با رد تقسیم علوم به اسلامی و غیر اسلامی خواستار تربیت اسلامی در دانشگاهها شد. از این جهت دانشگاههای ایران از خرداد ۱۳۵۹ش تا آذر ۱۳۶۱ش به منظور انجام اصلاحات تعطیل شد. امامخمینی در این راستا، افرادی را به ستاد انقلاب فرهنگی نصب کرد تا امور دانشگاه و اهداف انقلاب فرهنگی را سامان دهند.
زمینه و لزوم انقلاب فرهنگی
از جمله اقدامهای سالهای نخست انقلاب اسلامی، با هدف دگوگونی ساختارهای فرهنگی در دانشگاه و دیگر مراکز فرهنگی، انقلاب فرهنگی بود.[۱] امامخمینی با توجه به نقش دانشگاه در اداره کشور و ضرورت تحول علمی، فرهنگی و ضرورت تربیت نسلی از دانشجویان دلسوز و متعهد، بر این باور بود که باید تحول فرهنگی را از دانشگاهها آغاز کرد.[۲]
فضای دانشگاههای ایران، پس از شهریور ۱۳۲۰ش تا دهه سی، متأثر از تعلیمات احزاب چپ، اندیشه سوسیالیسم و وابسته به شوروی بود.[۳] همچنین جریانهای لیبرال غربی، نیز در بدنه دانشگاهها نفوذ کرده بود.[۴] گروههای سیاسی نیز دانشگاه و مدارس را عرصه تاختوتاز خود ساخته و روند تدریس و تحصیل را مختل کرده بودند.[۵] برخی استادان به جای درسهای رسمی، جزوههای انحرافی، ازجمله مارکسیسم درس میدادند و دانشجویان به جای درسخواندن، پیوسته در پی گردهمایی و تظاهرات بودند.[۶] مجادلات سیاسی در دانشگاهها به درگیری میانجامید و گروههایی از خارج دانشگاه به درگیریها دامن میزدند.[۷] با وجود این عوامل، ضرورت تحولی بنیادین در دانشگاه از جانب حکومت احساس شد.[۸]
امامخمینی با التفات به نهاد پراهمیت آموزش، بر آن بود که در دورهٔ پهلوی اول و دوم، آموزهها درست نبوده، و بدآموزیهایی در سطوح مختلف وجود داشته است. بر همین پایه قائل بود که دانشگاهها باید تغییر کنند و متحول شوند و دانشگاه وابسته به غرب، به دانشگاه مستقل بدل گردد. امام اعتقاد داشت که بدون تغییرات صحیح بنیادی و تحول فرهنگی و علمی، امکان تحول فکری و روحی نیست.[۹] ایشان بر آن بود که دانشگاه باید کانون اندیشههای دینی و انسانساز اسلام باشد؛ از این جهت بررسی نظام آموزشی و قراردادن آن بر مبنای معیارهای اسلامی در دستور کار قرار گرفت.[۱۰] امامخمینی در پیام نوروزی خویش در اول فروردین ۱۳۵۹ش به ضرورت تحول در دانشگاه پرداخت.[۱۱]
آغاز انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۵۹ش
امامخمینی در اول اردیبهشت سال ۱۳۵۹ش در دیدار با اقشار مختلف مردم و اعضای انجمنهای اسلامی دانشجویان دانشگاهها به تشریح چگونگی اسلامیشدن دانشگاهها پرداختند که زمینهساز انقلاب فرهنگی و به تبع آن تعطیلی دانشگاهها از ۱۵ خرداد ۱۳۵۹ش تا ۲۷ آذر ۱۳۶۱ش به منظور انجام اصلاحات لازم گردید و به میزان زیادی به سالمسازی محیط دانشگاهها کمک کرد.[۱۲] در این بیانات، امام به لزوم تغییر بنیانی دانشگاهها در کشور پرداخت.[۱۳]
اوایل سال ۱۳۵۹ش، بسیاری از دانشجویان خط امام و گروههایی از مردم در برخی از دانشگاهها و دیگر گروهها با یکدیگر درگیر شدند و منجر به تصرف بسیاری از دانشگاههای کشور شد.[۱۴] در پی بالا گرفتن فضای تشنج، بسیاری از دانشگاههای کشور با درخواست انجام انقلاب فرهنگی همراه شد. اشغال دانشگاه مشهد و دانشگاه شیراز و برخی دانشگاههای دیگر توسط برخی از دانشجویان و گروههایی از مردم از حوادث مهم آغاز انقلاب فرهنگی بود.[۱۵]
در همین مدت شورای انقلاب به دنبال ملاقات با امام در بیانیهای مقرر کرد که دانشگاه باید از حالت ستاد عملیاتی گروههای گوناگون خارج شود. در این بیانیه، سه روز مهلت برای برچیده شدن دفاتر و تشکیلات گروهها در دانشگاهها تعیین شد. و مقرر شد نظام آموزشی کشور بر اساس موازین انقلابی و اسلامی طی یک دوره زمانی طرحریزی شود.[۱۶] پس از تعطیل رسمی دانشگاهها، امام خمینی در ۲۳ / ۳ / ۵۹ فرمانی مبنی بر تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی صادر کرد.[۱۷]
فعالیت ستاد انقلاب فرهنگی
ستاد انقلاب فرهنگی برای ساماندادن به حرکت انقلابی دانشجویان و ضرورت انقلاب فرهنگی در خرداد سال ۱۳۵۹ش تشکیل شد. امامخمینی در مأموریت به ستاد انقلاب فرهنگی تأخیر در ساماندادن به دانشگاها را فاجعه خواند و دستور داد برای ساماندادن به دانشگاهها این ستاد تشکیل شود.[۱۸] با صدور فرمان امام به تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی تغییراتی ماهوی در شاخصهای اساسی دانشگاه از استاد و دانشجو و درس و بحث ایجاد شد.[۱۹]
ستاد انقلاب فرهنگی در ۳۰ ماهی که دانشگاهها همچنان بسته باقی ماند، برای نظام آموزشی سامان تازهای تعریف کرد و فعالیتهای ماندگاری به انجام رساند؛[۲۰] مانند: اجرای طرحها و برنامههایی مانند تأسیس سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی، تشکیل جهاد دانشگاهی، تدوین برنامههای آموزشی جدید، ادغام و انحلال برخی از دانشگاهها، بررسی مدیریت دانشگاهها، تدوین لایحه تربیت مدرس، تأمین گزینش استاد، تشکیل مرکز نشر دانشگاهی، تشکیل کمیته اسلامی کردن دانشگاهها و طرح اعزام محصل به خارج.[۲۱]
پیام امام دربارهٔ انقلاب فرهنگی
در روز اول اردیبهشت ۱۳۵۹ش، چند روز پس از طرح بحثهایی پیرامون تعطیلی دانشگاهها و انقلاب فرهنگی، امامخمینی طی سخنانی بر لزوم اسلامیشدن دانشگاهها تأکید کرد.[۲۲] امام در این سخنان ضمن رد کردن تقسیم علوم به اسلامی و غیر اسلامی، مقصود خود از اصلاح دانشگاهها را اینگونه بیان کرد که دانشگاهها باید از حالت وابستگی به غرب خارج شود. از نظر امام اسلامی کردن دانشگاهها به این معنا نیست فقط علم فقه و تفسیر و اصول در آنجا باشد، بلکه باید تربیت دانشجویان اسلامی شود.[۲۳]
امامخمینی از اینکه دانشگاههای موجود نتوانستند برای ملت مفید باشند و احتیاج ملت را رفع کنند آن را مورد نقد خود قرار میدهد. ایشان ضمن گلایه از وضعیت دانشگاه، آنجا را تشبیه به یک میدان جنگ تبلیغاتی میکند که نتوانسته جوانان را تربیت کند.[۲۴] امام در این باره میفرماید: «جوانهای ما را شستشوی مغزی میدهند. جوانهای ما را تربیت فاسد میکنند. ما نمیخواهیم بگوییم ما علوم جدیده را نمیخواهیم. ما نمیخواهیم بگوییم که علوم دو قسم است که بعضی مناقشه میکنند. ما میخواهیم بگوییم دانشگاههای ما اخلاق اسلامی ندارد. دانشگاه ما تربیت اسلامی ندارد.»[۲۵]
امامخمینی در انتقاد به وضعیت دانشگاه در زمان پهلوی بیان میکند: «دانشگاههای ما دانشگاههای استعماری است. دانشگاههای ما اشخاصی را که تربیت میکنند، تعلیم میکنند، اشخاصی هستند که غربزده هستند. معلمینْ بسیاریشان غربزده هستند و جوانهای ما را غربزده بار میآورند.»[۲۶] امام از مسئولین درخواست میکند که به فکر تغییرات بنیادی در دانشگاه باشند. ایشان معتقد است جوانان در دانشگاهها یا به طرف کمونیسم کشیده میشوند یا به طرف غرب که از این حالت باید خارج شوند و تربیت اسلامی شوند.[۲۷]
پانویس
- ↑ رضوی، هاشمی و انقلاب، ص۳۴۴ و ص۳۹۴.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۵، ص۲۶۴؛ ج۶، ص۸۵ و ص۱۵۸؛ ج۱۴، ص۲۹۲ و ص۴۲۶.
- ↑ روشننهاد، انقلاب فرهنگی در جمهوری اسلامی، ۱۱۳.
- ↑ حاضری، «تأملی در علل و پیامدهای انقلاب فرهنگی»، ۸۶.
- ↑ فارسی، فرهنگ واژههای انقلاب اسلامی، ۵۰۰.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، خطبهها، ج۲، ص۴۹۹.
- ↑ روشننهاد، انقلاب فرهنگی در جمهوری اسلامی، ۱۲۷؛ رضوی، هاشمی و انقلاب، ۳۵۱؛ حاضری، تأملی در علل و پیامدهای انقلاب فرهنگی، ۹۰.
- ↑ «سالروز اعلام انقلاب فرهنگی توسط امام خمینی(ره)»، ایسنا.
- ↑ پاکتچی، و دیگران، «خمینی، روحالله»، ذیل مدخل.
- ↑ پاکتچی، و دیگران، «خمینی، روحالله»، ذیل مدخل.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۷، ص۲۰۷.
- ↑ «سالروز اعلام انقلاب فرهنگی توسط امام خمینی(ره)»، ایسنا.
- ↑ ««الف» تا «ی» انقلاب فرهنگی»، پایگاه اطلاعرسانی و خبری جماران.
- ↑ روشننهاد، «انقلاب فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران»، ص۱۱۵ و ص۱۱۶.
- ↑ «بیاناتی که سرآغاز انقلاب فرهنگی شد»، پرتال امام خمینی.
- ↑ «بیاناتی که سرآغاز انقلاب فرهنگی شد»، پرتال امام خمینی.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص ۴۳۱ و ص۴۳۲.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص۴۳۱ و ص۴۳۲.
- ↑ پاکتچی، و دیگران، «خمینی، روحالله»، ذیل مدخل.
- ↑ فوزی تویسرکانی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ج۱، ص۶۲۰.
- ↑ «بیاناتی که سرآغاز انقلاب فرهنگی شد»، پرتال امام خمینی؛ روشننهاد، «انقلاب فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران»، ص۱۱۷ تا ۱۱۹.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص۲۴۸.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص۲۴۸.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص۲۴۹.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص۲۵۰.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص۲۴۸.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص۲۵۰.
منابع
- ««الف» تا «ی» انقلاب فرهنگی»، پایگاه اطلاعرسانی و خبری جماران، بازدید: ۲۵ تیر ۱۴۰۴ش.
- «بیاناتی که سرآغاز انقلاب فرهنگی شد»، پرتال امام خمینی، بازدید: ۲۶ تیر ۱۴۰۴ش.
- پاکتچی، احمد، و دیگران، «خمینی، روحالله»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۲، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بیتا.
- حاضری، علیمحمد، «تأملی در علل و پیامدهای انقلاب فرهنگی»، مجله متین، شماره ۸، ۱۳۷۹ش.
- خمینی، سید روحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
- رضوی، مسعود، هاشمی و انقلاب، تهران، همشهری، ۱۳۷۶ش.
- روشننهاد، ناهید، انقلاب فرهنگی در جمهوری اسلامی، تهران مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- «سالروز اعلام انقلاب فرهنگی توسط امام خمینی(ره)»، ایسنا، بازدید: ۲۶ تیر ۱۴۰۴ش.
- فارسی، جلالالدین، فرهنگ واژههای انقلاب اسلامی، تهران، بنیاد فرهنگی امامرضا (ع)، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- فوزی تویسرکانی، یحیی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، خطبههای نماز جمعه سال ۱۳۶۱، به کوشش محسن هاشمی، تهران دفتر نشر معارف انقلاب، ۱۳۷۶ش.