اکمال دین
اکمال دین، یعنی ولایت امامان معصوم(ع) به منزله صورت نوعیه است و سایر عبادات، عقاید و ملکات به منزله هیولی و ماده اولی میباشند که فعلیتشان به این صورت نوعیه میباشد.
اهمیت و جایگاه اکمال دین
کمال در اصطلاح فلسفی همان است که نوعیت یک نوع با آن متحقق میشود.[۱] و اکمال چیزی است که دارای اجزای قابل تفکیک و تجزیه باشد و هر جز مستقل از دیگر اجزا قابل توجه و ارزشگذاری باشد.[۲]
از جمله مباحث مهم تفسیری در ذیل آیه سوم سوره مائده، اکمال دین میباشد، مفسران و متکلمان در مورد اکمال و تمام و مشتقات کمال به بحث پرداختهاند.[۳] مفسران شیعی معتقدند بر اساس مجموعه شواهد روایی آیه اکمال بر مسئله مهم و محوری ولایت و امکان تطبیق آن بر ولایت و امامت حضرت علی(ع) قابل اثبات است.[۴]
امامخمینی، نیز به بحث اکمال دین ذیل آیه سوم سوره مائده توجه داشته و با توجه به دو واژه کمال و تمام به بررسی ولایت و خلیفه الهی پرداخته است.[۵]
حقیقت اکمال
خداوند در قرآن مجید با نازل نمودن آیه «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی».[۶] بر اکمال و اتمام دین تأکید کرده است. در آیه «اکملت لکم» آمده و نفرموده «اتممت علیکم دینکم»؛ زیرا «تمام» برای یک شیء در جایی گفته میشود که همه آنچه برای اصل وجود لازم است به وجود آمده باشد؛ یعنی اگر بعضی از آن چیزها به وجود نیامده باشد، این شیء در ماهیت خود ناقص است، در حالی که آیه در مقام بیان این مطلب نیست؛ بلکه در آیه لفظ اکمال آمده و در مورد نعمت، کلمه اتمام آمده است. اساساً به مجموعه اسلام به دو دیدگاه نگاه شده است؛ از یک نگاه، دین مجموعهای است از دستورهایی که از ناحیه خداوند است، از نگاه دیگر، آخرین دستوری که به ما رسیده، دین به این اعتبار «اکمال دین» است؛ یعنی همه دستورهای دینی پیکری است که این «اکمال دین» روح آن میباشد.[۷]
امامخمینی، نیز درباره حقیقت اکمال، با توجه به دو واژه در «کمال» و «تمام» و این که کمال شیء، چیزی است که تمامیت شیء به آن است.[۸] با استناد به آیه «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی».[۹] ولایت علوی را اکمال دین و اتمام نعمت میداند. ایشان ولایت و خلیفه الهی را روح و جان عالم هستی میشمارد و قائل است همانگونه که قوای بدن تحت تصرف نفس هستند، تمامی مخلوقات به منزله اعضا و جوارح آن خلیفه الهی هستند..[۱۰]
امامخمینی، با استناد به روایتی،[۱۱] در مورد نزول آیه و اکمال دین، معتقد است؛ نسبت ولایت با سایر عبادات، عقاید و ملکات به منزله هیولی (ماده اولی) و صورت نوعیه است؛ یعنی ولایت صورت نوعیه عقاید، عبادات و ملکات هستند و این امور، ظاهر این ولایت میباشند و مقوم و فعلیت این امور به ولایت امیرالمؤمنین(ع) میباشد. بنابراین اگر کسی امام خود را نشناسد و بمیرد به مرگ جاهلی و کفر مرده است؛ زیرا که ماده و هیولی جز با داشتن صورت و فعلیت، و جود نمییابند و بدن بدون روح ولایت و شناخت امام، بدن مردهای است که حیات اخروی ندارد.[۱۲]
به باور امامخمینی امام معصوم(ع) وظیفه اجرای قانون در جامعه اسلامی دارد و بدون امامت و ولایت قانونگذاری لغو و بیهوده میگردد؛ ازاینرو با امامت است که دین کامل و تبلیغ به سرانجام میرسد و اگر امامت حضرت علی(ع) آنگونه که خداوند دستور داده بود اجرا میشد، این اختلاف در اصول و فروع و جنگها در کشورهای اسلامی رخ نمیداد.[۱۳]
پانویس
- ↑ ابنسینا، نفس شفاء، ص۲۱-۲۲؛ ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ج۸، ص۱۴ و ۲۳.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ج۵، ص۱۷۹؛ فیروزآبادی، بصائر، ذوی التمیز فی لطائف الکتاب العزیز، ج۴، ص۳۸۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ج ۴، ص۲۳۱؛ بحرانی، البرهان فی تفسر القرآن، ج۱، ، ص۴۳۵، عیاشی، التفسیر عیاشی، ج۲، ص۷۷؛ راغب، المفردات الفاظ القرآن، ص۱۶۸ و ۷۲۹.
- ↑ حسکانی، شواهد التنزیل، ج۱، ص۲۰۱-۲۰۸؛ نجارزادگان، بررسی تطبیقی آیات ولایت، ص۱۸۴-۲۰۶؛ اسعدی، ولایت و امامت، ص۳۶۳-۳۷۰.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۶۵-۶۶؛ کشف اسرار، ص۱۳۵-۱۳۶؛ مصباح الهدایه، ص۷۲.
- ↑ مائده: ۳)
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ج۱۵، ص۲۱۵-۲۱۶؛ ج۲۳؛ ص۹۸؛ اسعدی، ولایت و امامت، ص۳۶۳-۳۶۵؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۱، ص۳۱۱-۳۱۲.
- ↑ امامخمینی، شرح دعاء سحر، ص۶۵؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۵۹۴-۵۹۶.
- ↑ مائده: ۳.
- ↑ امامخمینی، مصباح الهدایه، ص۷۲؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۱، ص۳۱۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۹۰.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۶۵-۶۶؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۱، ص۳۱۳.
- ↑ امامخمینی، کشف اسرار، ص۱۳۵.
منابع
- ابنسینا، حسینبنعبدالله، نفس شفاء، قم، مکتبة المرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- اسعدی، محمد، ولایت و امامت، پژهش از منظر قرآن، قم، نشر پژوهشگاه، حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۲ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، کشف اسرار، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، بیتا.
- امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش.
- حسکانی، حاکم، شواهد التنزیل لقواعد التفصیل، قم، مجمع احیاء الثقافة الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
- راغب اصفهانی، حسین محمد، المفردات الفاظ القرآن، ریاض، نشر مدار الوطن، ۱۴۲۴ق.
- صاحبی، باقر، اسرار ملکوت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش.
- طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضلبنحسن، مجمع البیان، تصحیح رسولی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۸ق.
- عیاشی، محمدبنسعود، التفسیر عیاشی، تهران، حوزه علمیه، ۱۳۸۰ش.
- فیروزآبادی، بصائر الدرجات ذوی التمیز فی الطائف الکتاب العزیز، قاهره، جمهوریة مصر العربیه، ۱۴۱۶ق.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، نشر صدرا، ۱۳۸۹ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
- نجارزادگان، فتحالله، بررسی تطبیقی آیات و لایت اهل بیت در دیدگاه فریقین، تهران، نشر سمت، ۱۳۹۱ش.
نویسنده: باقر صاحبی