تفسیر به رأی
تفسیر به رأی، به معنای پیش داوری در بیان معانی آیات و تحمیل تطبیق آراء تمایلات شخصی بر قرآن کریم بدون قرینه و شاهدی می‌باشد.
اهمیت و جایگاه تفسیر به رأی
تفسیر به رأی در اصطلاح تفسیری، روشی نکوهیده در فهم و تبیین قرآن کریم می‌باشد.[۱] یکی از مسائل مهمی که در بحث روش‌های تفسیری همواره محل نزاع مفسران و اندیشمندان علوم قرآن بوده، مفهوم تفسیر به رأی است، اهتمام فراوان مفسران در کشف معنای صحیح تفسیر به رای، از آن جهت است که مجموعه روایاتی که در متون تفسیری در این باب مطرح شده نکوهش و پرهیز از تفسیر به رأی می‌باشد.[۲]
امام‌خمینی نیز در آثار خویش به تفسیر به رأی اشاره و خطر افتادن در گرداب تفسیر به رأی را هشدار داده است.[۳]
معنای تفسیر به رأی
مفسران درباره معانی تفسیر به رأی اقوال مختلفی را بیان کرده‌اند.[۴] امام‌خمینی حقیقت تفسیر به رأی را به معنای پیش داوری در بیان معانی آیات و تطبیق آراء تمایلات شخصی بر قرآن بدون وجود قرینه و شاهدی بر آن می‌داند.[۵] امام‌خمینی خطر گرفتاری در تفسیر به رأی را شامل کسانی می‌داند که اسیر هوای نفس خویش هستند و از تمسک به اهل‌بیت علیهم‌السّلام خودداری می‌کنند؛ ازاین‌رو تفسیر به رأی یعنی تطبیق آراء شخص بر آیاتی از قرآن می‌باشد و چنین کسی جایگاه خود را از آتش فراهم کرده است؛ بنابراین اندیشه و تدبر و طلب فهم از قرآن برای گرفتن معارف الهی، خارج از محدوده تفسیر به رأی می‌باشد.[۶] به اعتقاد امام‌خمینی کسانی که اطلاعات کافی و مقدمات علمی لازم را در اختیار ندارند، حق ندارند به تفسیر قرآن بپردازند؛ زیرا تفسیرشان، تفسیر به رأی خواهد بود.[۷]
معیارهای دوری از تفسیر به رأی
به باور اهل تفسیر انسان به قدر توان و معرفت خود می‌تواند از قرآن معارفی برداشت کند و آن را به عنوان یک احتمال بررسی کنند و این تفسیر به رأی نخواهد بود.[۸] امام‌خمینی علاوه بر پذیرش مفهوم متعارف تفسیر به رأی میان مفسران، در تفاوت میان تفسیر اجتهادی و تدبّری با تفسیر به رأی، بر این معنا تأکید دارند که استفاده اخلاقی و ایمانی و عرفانی به هیچ وجه مربوط به تفسیر نیست تا چه رسد به اینکه تفسیر به رأی تلقی شود.[۹]
ازاین‌رو ایشان معتقد است معارف و لطایف مورد استفاده از قرآن که موافق براهین عقلی یا عرفانی باشند تفسیر به رأی نمی‌باشند به همین دلیل ایشان تلاش دارند تا از افراط و تفریط در استفاده از قرآن و از یک سویه نگری برحذر کند.[۱۰] امام‌خمینی افزون بر معیارهایی که برای تفسیر به رأی بیان کرده‌اند، راه‌کارهای خلاصی از آن را نیز بیان کرده‌اند؛ از جمله تمسک به آیات و روایات معصومین علیهم‌السّلام، تأیید مطالب برداشت شده با دلایل و براهین عقلی و بیان مطلب از باب مصداق و مراتب حقایق؛[۱۱] بنابراین تحمیل آراء شخصی به آیات قرآن و تفسیر افراد کم‌اطلاع نسبت علوم و معارف اسلامی از مصادیق تفسیر به رأی می‌باشد.[۱۲]
پانویس
- ↑ طباطبائی، المیزان، ج۳، ص۸۴-۸۵؛ ایازی، تفسیر القرآن المجید، ج۱، ص۲۱-۲۲.
- ↑ طبری، جامع البیان، ج۱، ص۲۷؛ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۷، ص۴۵؛ کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۴-۵۹؛ طباطبائی، المیزان، ج۳، ص۷۵؛ صادقی، تفسیر به رأی از دیدگاه طباطبائی و ذهبی، ص۱۷۳.
- ↑ امام‌خیمنی، صحیفه امام، ج۸، ص۱۴۳؛ تفسیر سوره حمد، ص۹۳؛ آداب الصلاة، ص۲۰۰؛ شرح چهل حدیث، ص۴۹۷.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ج۱، ص۳۵؛ طبرسی، جامع البیان، ج۱، ص۴۰-۴۱؛ معرفت، التفسیر والمفسرون فی ثوبه القشیب، ج۱، ص۶؛ قرطبی، الجامع الاحکام القرآن، ج۱، ص۳۲.
- ↑ امام‌خمینی، تفسیر سوره حمد، ص۹۳؛ آداب الصلاة، ص۲۰۰.
- ↑ امام‌خمینی، شرح چهل حدیث، ص۴۹۷؛ صحیفه امام، ج۸، ص۱۴۳.
- ↑ امام‌خمینی، تفسیر سوره حمد، ص۹۳- ۹۶؛ میرعرب، علوم قرآن در اندیشه امام‌خمینی، ص۲۲۴.
- ↑ حکیم، علوم القرآن، ص۲۳۵؛ طباطبائی المیزان، ج۳، ص۷۶-۷۷؛ دیاری بیگدلی، اندیشه و آرای تفسیری امام‌خمینی، ص۱۰۰-۱۰۲.
- ↑ امام‌خمینی، تفسیر سوره حمد، ص۹۴؛ آداب الصلاة، ص۱۹۹؛ دیاری بیگدلی، اندیشه و آرای تفسیری امام‌خمینی، ص۱۰۲.
- ↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۹، صحیفه امام، ج۱۱، ص۲۱۶-۲۱۷؛ میرعرب، علوم قرآن در اندیشه امام‌خمینی، ص۲۲۶-۲۲۷.
- ↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۳۴۷.
- ↑ امام‌خمینی، تفسیر سوره حمد، ص۹۶، صحیفه امام، ج۱۰، ص۱۲۴؛ فلاح‌پور، امام‌خمینی و تفسیر قرآن، ص۱۱۱.
منابع
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۴ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۹ش.
- ایازی، محمدعلی، تفسیر القرآن المجید برگرفته از آثار امام‌خمینی، تهران، نشر عروج، ۱۳۸۴ش.
- حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.
- حکیم، محمدباقر، علوم القرآن، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۱۷ق.
- دیاری بیگدلی، محمدتقی، اندیشه و آراء تفسیری امام‌خمینی، تهران، اندیشه عروج، ۱۳۸۸ش.
- صادقی، ابوالفضل، تفسیر به رأی از دیدگاه طبا طبائی و ذهبی، پژوهش‌نامه، نقد آرا و تفسیری، شماره۸، ۱۴۰۲ش.
- طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، محمد، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- فلاح‌پور، مجید، امام‌خمینی و تفسیر قرآن، تهران، خانه کتاب، ۱۳۹۱ش.
- فیض کاشانی، محسن، تفسیر الصافی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۳۹۹ش.
- قرطبی، محمدبن‌احمد، الجامع الاحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۶۴ش.
- کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۶۷ش.
- معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد، الجامعة الرضویة، ۱۴۱۸ق.
- میرعرب، فرج‌الله، قرآن در اندیشه امام‌خمینی، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۵ش.
نویسنده: باقر صاحبی