حجیت ظواهر
حجیت ظواهر، یعنی حالتی که معنای آیه و روایات روشن و بدون ابهام میباشد و میتوان به آن اعتماد کرد.
اهمیت و جایگاه حجیت ظواهر
حجیت ظواهر در اصطلاح دینی به این معناست که معنای ظاهری آیات و روایات برای استنباط احکام و معارف دینی معتبر و قابل استناد است.[۱]
مسئله حجیت ظواهر قرآن و روایات تفسیری از جمله مسائل مهم علوم قرآنی است. نظریات فراوانی در این زمینه ارائه شده است، کسانی که در حجیت یا عدم حجیت ظواهر قرآن و روایات تفسیری نظر دارند، اصل حجیت داشتن بیانات معصومین(ع) درباره تفسیر آیات قرآن را قبول دارند لکن درباره حجیت اخبار آحاد آن هم در محدوده روایات تفسیری اختلاف دارند.[۲]
امامخمینی نیز به مسئله حجیت ظواهر قرآن و روایات در آثار خویش توجه داشته و در این زمینه به بیان ادلّههایی پرداخته است.[۳]
جواز استنباط از ظواهر قرآن
علما و اندیشمندان اسلامی در آثار خویش به جواز استنباط احکام از ظواهر قرآن قائل شده و در این زمینه به تدوین و نگارش آثاری پرداختهاند.[۴] امامخمینی نیز به حجیت ظواهر قرآن قائل شده و برداشت از ظواهر قرآن را حجت میداند و به دلایلی از جمله سیره عقلا، اشاره میکند که در تمام زمانها و عصرها در دعاوی، وصایا و مکاتب بر ظاهر کلمات قرآن تمسک میجویند.[۵]
امامخمینی در بحث تفسیر آیات قرآن، بر مبنای حجیت ظواهر، بر عمومیت داشتن برخی الفاظ و مفاهیم قرآنی تأکید کرده و قائل است که الفاظ، عناوین موضوع برای معانی بیقید و مطلق از حد و حدود میباشند. ایشان در مواردی تحلیل ظواهر قرآن را به عقل ارجاع میدهد و بر این باور است اولاً ظواهر در مقابل ادله عقلیه به هیچ نحوی نمیتواند پایداری کند و اگر در ظاهر کلمات قرآنی ولو بر فرض کلماتی باشد که ظاهرش این باشد که خدا جسم است یا خدا دو تا دست یا اینکه خدا مضل و ظالم است، این ظواهر حجیت نداشته و نزد دلیل عقلی کأن لم یکن است، بلکه باید گفت حقیقتاً و یقیناً این ظواهر اراده نشدهاند.[۶]
حجیت روایات تفسیری
امامخمینی قائل به حجیت خبر واحد است و در این زمینه دلیلهایی را نیز اقامه کرده و به نقد آنها پرداخته است؛ نظیر «نبأ»، «آیه نفر»، «أخبار»، «أجماع ». امامخمینی پس از ردّ دلالت آیه «نباء» و نفر و اخبار، بهترین دلیل را سیره و بنای عقلا معرفی میکند.[۷]
امامخمینی دوگونه بیان در حجیت ظواهر روایات تفسیری دارد؛ در مواردی، به عدم حجیت ظواهر رویات پرداخته که به لحاظ مبانی اصولی ایشان میباشد و در مواردی در تفسیر آیات اعتقادی و معارفی به حجیت ظواهر روایات تصریح دارد. البته در همین موارد تصریح شده، چنان نیست که کاملاً به ظواهر نصوص اعتماد شود، بلکه در بسیاری از موارد امامخمینی با تکیه بر اصول و ادله عقلی به تحلیل این گونه از روایات پرداخته است.[۸]
پانویس
- ↑ یزدی، التعارض، ص۱۹۱؛ کوهی، امامخمینی و روایات تفسیری، ص۶۵-۶۷.
- ↑ مفید، مصنفات شیخ مفید، ج۵، ص۱۶۰؛ کاشانی منهج الصادقین، ج۱، ص۳۱؛ طباطبائی، شیعه در اسلام، ص۱۲۹؛ المیزان ج۱۰، ص۳۵۱؛ ملیحی، تحلیل نظریههای مطرح پیرامون حجیت ظواهر قرآن، ص۱۸۳؛ کوهی، امامخمینی و روایات تفسیری، ص۶۷؛ خوئی، البیان فی تفسیر القرآن، ص۳۹۸-۳۹۹.
- ↑ امامخمینی، کشف اسرار، ص۳۲۴-۳۲۵؛ انوار الهدایه، ج۱، ص۲۷۵-۲۷۶ و ۲۸۱؛ تهذیب الاصول، ج۲، ص۴۶۲؛ صحیفه امام، ج۱۸، ص۴۳۲؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۴.
- ↑ جزایری، رساله منبع الحیاة، ص۴۸-۵۲؛ بحرانی، الحدایق الناضره، ج۱، ص۳۲؛ طوسی، تفسیر البیان، ج۱، ص۵-۶.
- ↑ امامخمینی، تنقیح الاصول، ج۳، ص۱۲۷.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۱۹۲؛ صحیفه امام، ج۱۷، ص۴۳۴؛ انوار الهدایه، ج۱، ص۳۱۳-۳۱۶؛ کوهی، امامخمینی و روایات تفسیری، ص۸۶-۸۷.
- ↑ امامخمینی، تهذیب الاصول، ج۲، ص۴۳۷-۴۴۰؛ انوار الهدایه، ج۱، ص۲۸۱-۲۸۲؛ تنقیح الاصول، ص۱۹۱-۱۹۷.
- ↑ امامخمینی، تهذیب الأصول، ج۲، ص۴۶۲-۴۶۸؛ کشف اسرار، ص۳۱۸؛ کوهی، امامخمینی و روایات تفسیری ص۱۰۱-۱۰۴.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، انوارالهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تنقیح الاصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی،۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تهذیب الأصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۱ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، کشف اسرار، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، بیتا.
- بحرانی، یوسفبناحمد، الحدایق الناظره، بیروت، مرکز الغدیر، ۱۴۳۲ق.
- جزایری، نعمت الله، رساله منبع الحیاة، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۱ق.
- خوئی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، احیاء آثار خوئی، ۲۰۱۶م.
- طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طباطبائی، محمدحسین، شییعه در اسلام، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۷۸ش.
- طوسی، محمدبنحسن، البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث، بیتا.
- کاشانی، فتح الله، منهج الصادقین، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۸ش.
- کوهی، علیرضا، امامخمینی و روایات تفسیری، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۲ش.
- مفید، محمدبننعمان، مجموعه مصنفات، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۰ق.
- ملیحی، مصطفی، تحلیل نظریههای مطرح پیرامون حجیت ظواهر قرآن در دانش اصول، مجله پژوهش قرآن و حدیث، ۱۳۹۸ش.
- یزدی، محمدکاظم، التعارض، قم، نشر مدین، ۱۴۲۶ق.
نویسنده: باقر صاحبی