حقیقت اندماجی
حقیقت اندماجی، اصطلاحی عرفانی
اهمیت و جایگاه حقایق اندماجی
حقایق اندماجی در اصطلاح عرفانی همان حیثیات، احوال و صفات مقام ذات بسیط میباشند که به نحو استهلاک و اجمال در غیب ذات مخفیاند.[۱]
اهل معرفت در آثار خویش به حقایق اندماجی توجه ویژهای دارند.[۲] تبیین صحیح موجودیت خارجی این حقایق اندماجی در مباحث گوناگون عرفان نقش مهمی دارد. عدم توجه به نحوه خارجیت حقایق اندماجی، ممکن است موجب بدفهمی در مورد برخی از اندیشههای عارفان گردد.[۳] امامخمینی نیز در آثار عرفانی خویش به بحث حقایق اندماجی پرداخته و در ضمن تبیینها و تمثیلهایی که در این باره دارند، وپژگیهای این حقایق را مطرح کرده است.[۴]
مقام اطلاقی ذات
اهل معرفت تأکید فراوانی بر این نکته دارند که مقام ذات، حکمناپذیر و اسم و رسمی ندارد.[۵] و معتقدند احکام ویژه موجودات مقید و متناهی را نمیتوان به ذات مطلق نسبت داد مگر ذات از موطن اطلاقی، به ساحت تعینات تنزل نماید، امّا احکامی که موجب تنزل ذات از مقام اطلاقی خود نشوند و منافاتی با اطلاق ذاتی و وحدت حقیقی مقام ذاتها نداشته باشند، بر ذات صادقاند و ذات پذیرای آنها خواهد بود.[۶]
امامخمینی نیز مقام ذات الهی را دارای اطلاق مقسمی میداند که از هر قیدی حتی قید اطلاق نیز رهاست، بنابراین هیچ تعین ویژهای به نحو تفصیل در آن مقام تحقق ندارد. به اعتقاد ایشان مقام ذات بسیط محض است و هیچ کثرتی از تعینات در آن وجود ندارد، نه تنها کثرت حاصل از تعینات در ذات تحقق ندارد، بلکه کثرت حاصل از اعتبارات جهات و حیثیات متعدد نیز از ذات منتفی است، بنابراین مقام ذات عاری از هر تعین و مقامی است و هیچ اسم و رسمی در آن تحقق ندارد.[۷] از آنجا که در مقام ذات هیچ گونه اضافه و نسبتی و صفتی مطرح نیست، همه حقایق در آنجا به نحو اطلاقی و اندماجی تحقق دارند.[۸]
حقایق اندماجی در مقام ذات
عارفان از چگونگی حضور کمالات و حقایق در ذات با عناوینی مانند استهلاک، استجنان، اندماج، اندراج و اجمال، تعبیر کردهاند.[۹] امامخمینی نیز تبیین ویژهای از حقایق اندماجی در مقام ذات دارد، ایشان معتقد است همه احکام و کمالات حقیقی که در موطن ذات غیب الغیوبی تحقق دارند، تمایز و کثرت ایجاد نمیکنند و همه آنها به نحو اندماجی و اندکاکی در سرتاسر وجود بینهایت حقتعالی به حیث تقییدی اندماجی تحقق دارند.[۱۰] امامخمینی از چگونگی حضور کمالات و حقایق در ذات با عناوین متعددی که بیانگر مفاد اندماج است یاد میکند؛ از جمله:
- استهلاک: منظور از استهلاک، فنا و هویت تعینی شیء است. در مقام ذات، اصل همه تعینات موجود است. امّا نه به نحو تعینی، بلکه همه تعینات در مقام ذات مستهلکاند، یعنی وجه تعینی آنها فانی و نابود است.[۱۱] در بیان خاص امامخمینی، این حقایق که در غیر موطن ذات، بروز مییابند و به ظهور میرسند، میتوان آشکارا آنها را دریافت و تمایز آنها را درک کرد، ولی در موطن ذات تمایز و افتراقی بین آنها نیست و در وجود ذات، فانی و مستهلک شدهاند و در آن مقام اثری از آنها به صورت تمایز نیست.[۱۲]
- استجنان: این واژه به معنای اختفا و پنهان شدن است و در آن مقام و مرحله بروز و ظهور و تعینی نیافته است.[۱۳]
- کمون: مقام ذات مشتمل بر تمام حقایق است، این حقایق در آن ذات مطلق، تحقق دارند؛ امّا تعین و ظهوری ندارند بلکه در موطن ذات مخفی و در کمون میباشند.[۱۴]
- اندکاک: واژه اندکاک مفاد استهلاکی و فنایی دارد؛ یعنی همه تعینات در مقام ذات فانی و نابود میباشند و مقام ذات همواره بدون تعین است؛ ازاینرو ذات به حسب هویت بیتعینیاش، هرگز متعین به اسماء و صفات نخواهد شد؛ زیرا در مقام ذات همه تعینات اسمایی و صفاتی مستهلک و همه انیّات مندک، هستند، بگونهای که هیچ تعینی در آن مقام غلبه ندارد و هیچ انیّتی، جز همان مقام ذات به چشم نمیخورد. در این مقام غیبی، هیچ یک از تعینات و انیّات ظهور نداشته و در نتیجه هیچ حکم اختصاصی مربوط به این تعینات در این مقام مطرح نمیباشد.[۱۵]
- اندماج: این واژه به معنای پنهان و پوشیده است؛ یعنی اشیاء در مقام ذات به نحو بساطت و وحدت موجودند.[۱۶]
- اجمال: حقایق اندماجی در مقام ذات مجتمعاند و تفصیل نیافتهاند؛ این اجمال و تجمع به نحو اطلاقی و غیرتعیینی میباشند.[۱۷]
پانویس
- ↑ ابنترکه اصفهانی، تمهید القواعد، ص۱۲۲؛ قونوی النفحات الهیه، ص۲۳۸-۲۳۹؛ رساله النصوص، ص۱۷-۱۸.
- ↑ فرغانی، مشارق الدراری، ص۱۲۴؛ جامی، اشعة اللمعات، ص۳۶-۳۷؛ جندی، شرح فصوص الحكم ص۳۱.
- ↑ درگاهیفر، حقایق اندماجی از دیدگان عارفان، ص۶.
- ↑ امامخمینی، التعلیقه على الفوائد الرضویه، ص۵۰-۵۱ و ۶۷؛ شرح دعای سحر، ص۶۹-۷۱؛ مصباح الهدایه، ص۱۸؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۲۷۲؛ تعلیقات على شرح فصوص الحكم و مصباح الانس، ص۱۰۵.
- ↑ قونوی، اعجاز البیان، ص۱۱۶؛ قیصری، رسائل قیصرى، ص۸؛ قونوى رسالة النصوص، ص۱۰.
- ↑ یزدانپناه، مبانی و اصول عرفان نظری، ص۳۲۵- ۳۲۶؛ درگاهیفر، حقایق اندماجی از دیدگاه عارفان، ص۱۰.
- ↑ امامخمینی، تعلیقات على شرح فصوص الحكم و مصباح الانس، ص۳۰، ۲۵۵، ۲۶۶؛ شرح دعای سحر، ص۷۱؛ مصباح الهدایه، ص۱۳.
- ↑ امامخمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحكم و مصباح الانس، ص۱۳۵؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۱۳۷.
- ↑ قونوی، النفحات الألهیه، ص۱۸۹؛ قیصری شرح فصوص الحکم، ص۳۲۹؛ فرغانی؛ مشارق الدراری، ص۱۲۴.
- ↑ امامخمینی، التعلیقه على الفوائد الرضویه، ص۴۸ و ۶۷؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۱۴۰ -۱۴۱.
- ↑ امامخمینی، التعلیقه على الفوائد الرضویه، ص۶۷؛ شرح دعای سحر، ص۶۹-۷۱؛ مصباح الهدایه، ص۷۹.
- ↑ امامخمینی، التعلیقه على الفوائد الرضویه، ص۴۸؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۱۴۱.
- ↑ امامخمینی، التعلیقه على الفوائد الرضویه، ص۱۲۹؛ شرح دعای سحر، ص۶۹.
- ↑ مصباح الهدایه، ص۱۳ و ۳۹.
- ↑ مصباح الهدایه، ص۱۸؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۱۴۲.
- ↑ امامخمینی، التعلیقه على الفوائد الرضویه، ص۵۰-۵۱.
- ↑ امامخمینی، التعلیقه على الفوائد الرضویه، ص۵۰-۵۱؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۱۴۴.
منابع
- ابنترکه اصفهانی، صائنالدّین، تمهید القواعد، مقدمه و تصحیح سیدجلالالدّین آشتیانی، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، ۱۳۶۰ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش.
- جامی، عبدالرحمان، اشعة اللمعات، تحقیق هادی رستگار مقدم، بوستان، قم، ۱۳۸۳ش.
- جندی، مؤیدالدّین، شرح فصوص الحكم، تصحیح سیدجلالالدّین آشتیانی، قم، بوستان کتاب، ۱۴۲۳ق.
- درگاهیفر، رضا، حقایق اندماجی از دیدگاه عارفان مکتب ابنعربی، حکمت عرفانی، شماره ۷، ۱۳۹۳ش.
- صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۸ش.
- فرغانی، سعیدالدّین، مشارق الدراری، مقدمه و تصحیح سیدجلالالدّین آشتیانی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۷۹ش.
- قونوی، صدرالدّین، اعجاز البیان فی تفسیر امّ القرآن، مقدمه و سیدجلالالّدین آشتیانی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۱ش.
- قونوی، صدرالدّین، النفخات الهیه، تصحیح خواجوی، تهران، نشر مولی، ۱۳۷۵ش.
- قونوی، صدرالدّین، رسالة النصوص، تصحیح سیدجلال آشتیانی، تهران، مرکز دانشگاهی، ۱۳۷۱ش.
- قیصری، داوودبنمحمود، شرح فصوص الحکم، تصحیح و تعلیق سیدجلالالّدین آشتیانی، تهران، نشر علمی و فرهنگی، ۱۳۷۵ش.
- یزدانپناه، یدالله، مبانی و اصول عرفان نظری، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امامخمینی، ۱۳۸۹ش.