زندان قصر
| زندان قصر | |
|---|---|
 | |
| نام | زندان قصر |
| کشور | ایران |
| استان | تهران |
| شهرستان | تهران |
| اطلاعات اثر | |
| نامهای دیگر | باغ موزه قصر |
| نامهای قدیمی | قصر قجر (محل کاخ ییلاقی آقامحمدخان قاجار) |
| نوع بنا | زندان (سابق) - باغ موزه (فعلی) |
| سالهای مرمت | ۱۳۸۲ش |
| کاربری | زندان سیاسی (سابق) - موزه و فضای فرهنگی (فعلی) |
| کاربری کنونی | باغ موزه قصر |
| دورهٔ ساخت اثر | ۱۳۰۸ش |
| بانی اثر | محمد درگاهی (رئیس شهربانی دوره رضاشاه) |
| مالک فعلی اثر | شهرداری تهران |
| اطلاعات بازدید | |
| امکان بازدید | دارد |
| آدرس | تهران، خیابان پلیس |
زندان قصر مشهورترین زندان دوران پهلوی به شمار میرود که زندانیان سیاسی زیادی در خود داشت. از مشهورترین افرادی که در این زندان حبس بودند امامخمینی بود که به مدت نوزده روز در این زندان حبس شده بود. امامخمینی بعد از دستگیری سال ۱۳۴۲ش در قم به این زندان منتقل شد. بازداشت امام واکنشهای گستردهای از سوی شخصیتها و مجامع روحانی در پی داشت. در طول مدت بازداشت امامخمینی، رژیم شاه نتوانست کمترین توفیقی در بازجویی از امام به دست آورد؛ زیرا ایشان به هیچیک از سوالات بازجویان خود پاسخ نمیدادند.
زندان قصر در سال ۱۳۰۸ش به دستور رضاشاه ساخته شد. در دوره پهلوی اول و دوم افراد مشهوری در این زندان مدت حبس خود را گذراندند. از جمله این افراد می توان به سیدمحمود طالقانی، مرتضی مطهری، حسینعلی منتظری، اکبر هاشمی رفسنجانی و مهدی بازرگان اشاره کرد.
این زندان در سال ۱۳۸۲ش به باغ موزه قصر تغییر یافت.
معرفی
زندان قصر معروفترین زندان دورهٔ پهلوی اول به شمار میرود که به علت حبس زندانیان سیاسی شهرت داشت. گفته شده از آنجایی که زندانهای دورهٔ قاجار گنجایش زندانیان سیاسی را نداشت رضاشاه دستور ساخت زندان جدیدی را صادر کرد.[۱] محمد درگاهی رئیس شهربانی در زمان رضاشاه که در فشار به مخالفان سیاسی، به رضاشاه خدمات زیادی کرد و بعدها مغضوب وی شد، در سال ۱۳۰۸ش زندان قصر را در محل قصر قجر (کاخ ییلاقی آقامحمدخان قاجار) ساخت و با حضور رضاشاه آن را افتتاح کرد.[۲] این زندان نخستین زندان مدرن ایران بهشمار میآید.[۳] زندان قصر به هنگام افتتاح گنجایش ۸۰۰ زندانی را داشت و در طول زمان با توجه به افزایش زندانیان توسعه یافت.[۴] این زندان در سال ۱۳۱۹ش حدود ۲۰۰۰ نفر زندانی داشت که حدود ۲۰۰ نفر آنها سیاسی بودند.[۵]
گزارشهایی مبنی بر شکنجه زندانیان سیاسی در زندان قصر و آزار و اذیت آنان وجود دارد.[۶] در زندان قصر برخی از رجال سیاسی به قتل رسیدند. از جمله: تیمورتاش،[۷] جعفر قلی خان بختیاری، (وزیر جنگ دوره رضاشاه)،[۸] تقی ارانی[۹] و محمد فرخی یزدی.[۱۰]
زندانیان مشهور
افراد زیادی از رجال سیاسی در زندان قصر زندانی شدند.[۱۱] از جمله این افراد به این نامها اشاره شده است: نواب صفوی، مهدی بازرگان، سیدمحمود طالقانی، یدالله سحابی، عزتالله سحابی، مرتضی مطهری، محمد بستهنگار، مهدی عراقی، علیاکبر ناطق نوری، اکبر هاشمی رفسنجانی و حسینعلی منتظری، کاظم بجنوردی، محمدجواد حجتی کرمانی، حبیبالله عسگر اولادی، حبیبالله پیمان، و جعفر شجونی.[۱۲]
همچنین از زندانیان معروف پس از انقلاب این زندان، میتوان به امیر عباس هویدا و برخی از سران و عوامل رژیم پهلوی اشاره کرد.[۱۳]
پس از انقلاب
زندان قصر پس از انقلاب اسلامی نیز محل حبس زندانیان غیرسیاسی بود تا اینکه در ۱۳۸۲ش به دلیل حضور زندان در میانه شهر و بافت قدیمی و فرسوده آن توسط شهرداری تهران تبدیل به باغ موزه قصر شد.[۱۴]
امامخمینی در زندان قصر
یکی از مشهورترین زندانیان سیاسی در زندان قصر امامخمینی بوده است. امامخمینی بعد از دستگیری سال ۴۲ در قم، به بازداشتگاه افسران تهران انتقال داده شد و پس از چند ساعت ایشان را به زندان قصر انتقال داده و مدت ۱۹ روز در آنجا زندانی کردند. در این مدت واکنشهای گستردهای از سوی شخصیتها و مجامع روحانی نسبت به بازداشت امام و سایر زندانیان سیاسی ۱۵ خرداد ظاهر شد. عموم علما و روحانیون شیعه ایران و عراق با صدور اعلامیهها و تلگرامهایی، دستگیری امام و دیگر علما و روحانیون و نیز کشتار مردم عزادار دوازدهم محرم (۱۵ خرداد) را محکوم کردند و کمتر از یک هفته پس از آن واقعه، دهها نفر از برجستهترین مراجع و علمای سراسر کشور به عنوان اعتراض به دستگیری امام به تهران مهاجرت کرده و به بحث و تبادل نظر پرداختند. مهاجرت دسته جمعی علما، امام خمینی را در موقعیتی ممتاز قرار داد.[۱۵]
در طول مدت بازداشت امام خمینی، رژیم شاه نتوانست کمترین توفیقی در بازجویی از امام به دست آورد؛ زیرا ایشان به هیچیک از سوالات بازجویان خود پاسخ نمیدادند. از طرفی نگاه داشتن امام در بازداشتگاه با توجه به نزدیک شدن تدریجی چهلمین روز شهادت قربانیان حادثه ۱۵ خرداد و مراسمی که قرار بود در سراسر کشور برگزار شود، شدیداً رژیم را نگران کرده بود. آزاد کردن امام نیز معنایی جز عقبنشینی و اعتراف به شکست رژیم در رویارویی با ایشان نداشت. در چنین شرایطی امام خمینی را پس از نوزده روز حبس در زندان قصر، به پادگان نظامى عشرتآباد منتقل کردند.[۱۶] گفته شده امام در سلول انفرادى، به مطالعه كتابهاى تاريخ معاصر، از جمله تاريخ مشروطيت ايران و كتاب نگاهى به تاريخ جهان، اثر جواهر لعل نهرو پرداخت.[۱۷]
پانویس
- ↑ خزائی، «تحلیلی بر ساختار زندان پیشامدرن و مدرن، نمونه پژوهشی: انبار تهران و زندان قصر»، ص۲۰.
- ↑ چگینی، «درگاهی محمد»، ج۱۷، ص۵۲۷ و ص۵۲۹.
- ↑ خزایی، «پارادوکسهای زندان مدرن»، سایت مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ خزائی، «تحلیلی بر ساختار زندان پیشامدرن و مدرن، نمونه پژوهشی: انبار تهران و زندان قصر»، ص۲۰.
- ↑ شمسآبادی، «زندان قصر به روایت محبوسین»، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- ↑ حسینیکیا، «زندان قصر میدان اعمال قدرت قزاق»، روزنامه همشهری.
- ↑ آذری شهرضایی، «تیمورتاش، عبدالحسین»، ج۱۶، ذیل مدخل.
- ↑ بارسقیان، «گشت و گذاری در زندان قصر با محمدعلی عمویی»، تاریخ ایرانی.
- ↑ حسینیکیا، «زندان قصر میدان اعمال قدرت قزاق»، روزنامه همشهری.
- ↑ شمسآبادی، «زندان قصر به روایت محبوسین»، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- ↑ شمسآبادی، «زندان قصر به روایت محبوسین»، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- ↑ جزینی، «باغ، قصر یا زندان؟»، سایت مرکز دایره العارف بزرگ اسلامی.
- ↑ «زندان قصر اولین زندان متمرکز تهران»، پرتال امام خمینی.
- ↑ فاضلی، «روزهای پایانی زندان قصر»، روزنامه اعتماد.
- ↑ «زندان قصر اولین زندان متمرکز تهران»، پرتال امام خمینی.
- ↑ رجائینژاد، و حاضری، هفت اقلیم /گذری بر اماکن منتسب به امام خمینی (س) از ولادت تا رحلت، ص۱۵۰؛ حسينىفر، امام خمينى و بيدارى اسلامى، ص۴۵.
- ↑ حسينىفر، امام خمينى و بيدارى اسلامى، ص۴۵.
منابع
- آذری شهرضایی، رضا، «تیمورتاش، عبدالحسین»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۶، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.
- بارسقیان، سرگه، «گشت و گذاری در زندان قصر با محمدعلی عمویی»، تاریخ ایرانی، بازدید: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
- جزینی، مهسا، «باغ، قصر یا زندان؟»، سایت مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، انتشار: ۸ دی ۱۳۹۲ش، بازدید: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
- چگینی، محمد، «درگاهی محمد»، دانشنامه جهان اسلام، ج۱۷، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، بیتا.
- حسینیکیا، سیده زهرا، «زندان قصر میدان اعمال قدرت قزاق»، روزنامه همشهری، انتشار: ۷ تیر ۱۴۰۱ش، بازدید: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
- حسينىفر، رضا، امام خمينى و بيدارى اسلامى، بیجا، معارف، بیتا.
- «خاطرات انور خامهای از زندان قصر»، مهرنامه، شماره ۲۷، آذر ۱۳۹۱ش.
- خزائی، یعقوب، «تحلیلی بر ساختار زندان پیشامدرن و مدرن، نمونه پژوهشی: انبار تهران و زندان قصر»، پژوهشهای تاریخی، شماره ۳۸، تابستان ۱۳۹۷ش.
- خزایی، یعقوب، «پارادوکسهای زندان مدرن»، سایت مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، انتشار: ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۷ش، بازدید: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
- رجائینژاد، محمد، حاضری، مهدی، هفت اقلیم /گذری بر اماکن منتسب به امام خمینی (س) از ولادت تا رحلت، بیجا، مؤسسه چاپ و نشر عروج، بیتا.
- «زندان قصر اولین زندان متمرکز تهران»، پرتال امام خمینی، انتشار: ۱۱ مرداد ۱۴۰۰ش، بازدید: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
- شمسآبادی، حسن، «زندان قصر به روایت محبوسین»، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، بازدید: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
- فاضلی، محمود، «روزهای پایانی زندان قصر»، روزنامه اعتماد، شماره ۴۸۶۵، ۲۶ بهمن ۱۳۹۹ش.
- «گفتوگوی تاریخ ایرانی با رئیس زندان قصر در دهه ۴۰: یک ماه در زندان انفرادی بودم»، تاریخ ایرانی، بازدید: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.