زهرا اشراقی
زهرا اشراقی (زادۀ ۱۳۴۲ش) یکی از شناختهشدهترین نوادگان دختری امامخمینی و کنشگر پهنۀ فرهنگی، سیاسی و اجتماعی است که بیشتر بهعنوان چهرهای که در حوزۀ حقوق زنان و اصلاحات اجتماعی سخن گفته، شناخته میشود.
زندگی
زهرا اشراقی ۱۲ اردیبهشت سال ۱۳۴۲ش. در قم زاده شد. (حنیف، زندگینامۀ آیتالله شهابالدین اشراقی، ج۱، ص۶۷). وی دومین فرزند و دومین دختر شهابالدین اشراقی(۱۳۰۴ ـ ۱۳۶۰ش) و خانم صدیقه خمینی است. شهابالدین از فضلای حوزه علمیه قم، شاگرد، معتمد، نماینده و وکیل تامالاختیار امامخمینی پس از تبعید به عراق (حنیف، زندگینامه آیتالله شهابالدین اشراقی، ج۱، ص۴۷، ۵۱، و ۶۹؛ ربانی املشی، یاران امام به روایت اسناد ساواک آیتالله حاجشیخمهدی ربانی املشی، ص۱۰۹؛ امامخمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۴۲۸) و از همراهان و مبارزان پیش از انقلاب اسلامی بهشمار میآمد. (شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۶۶)
مادر زهرا اشراقی، خانم صدیقه مصطفوی (زادۀ ۱۳۱۵ش)، فرزند سوم و دختر اول امامخمینی است که سال ۱۳۳۱ با شهابالدین اشراقی ازدواج کرد. (حنیف، زندگینامه آیتالله شهابالدین اشراقی، ج۱، صص۴۵ ـ ۵۱) شهابالدین که داماد اول امامخمینی است، شهریور ۱۳۶۰ در سن ۵۶ سالگی در تهران درگذشت و در جوار حرم فاطمه معصومه(س) به خاک سپرده شد. (حنیف، زندگینامه آیتالله شهابالدین اشراقی، ج۱، ص۳۴۴؛ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۵، ص۲۲۵پاورقی).
صدیقه مصطفوی و شهابالدین اشراقی دارای هفت فرزند، چهار دختر و سه پسر هستند: نفیسه، زهرا، نعیمه، علی، عاطفه، محمدتقی و مرتضی. (حنیف، زندگینامه آیتالله شهابالدین اشراقی، ج۱، ص۴۲۶).
زهرا اشراقی دبستان و دورۀ راهنمایی را پیش از پیروزی انقلاب در مدرسۀ مهرگان قم گذراند. با پیروزی انقلاب اسلامی و جابجایی خانه، دبیرستان را در تهران به پایان رساند و دیپلم گرفت («ناگفتههای زهرا اشراقی، نوه امام خمینی(ره) از زندگی شخصیاش»، سایت خبری سرپوش). ایشان از همان دوران نوجوانی گرایشهایی به سیاست داشت. بهگونهای که سال ۱۳۵۶، پس از شهادت داییاش سیدمصطفی، انشایی در این باره نوشت و در کلاس خواند که تهدید به اخراج شد. («ناگفتههای زهرا اشراقی، نوه امام خمینی(ره) از زندگی شخصیاش»، سایت خبری سرپوش)
زهرا اشراقی پس از انقلاب، به سفارش امامخمینی در ۱۹ سالگی ـ ۲۱ بهمن ۱۳۶۱ش ـ با سیدمحمدرضا خاتمی، فرزند سیدروحالله ازدواج کرد و هماکنون دارای دو فرزند هستند. (حنیف، زندگینامه آیتالله شهابالدین اشراقی، ج۱، ص۶۴۴). با دلگرمی همسرش، برای دانشافزایی، سال ۱۳۶۲ در کنکور سراسریِ رشتۀ علوم انسانی شرکت کرد. ولی گزینش دانشگاه او را از برای نمرۀ انضباطِ سالِ پایانی دبیرستان و رأی به سیدابوالحسن بنیصدر رد کرد. («بیوگرافی زهرا اشراقی و همسرش»، فتوکده؛ مجلۀ رویدادهای تصویری هنرمندان و سبک زندگی). هنگامیکه امامخمینی از این جریان آگاه گردید، تعجب کرده و دستور داد در گزینشها از چنین تندرویهایی پرهیز کنند. («بیوگرافی زهرا اشراقی»، سایت خبری آسمونی).
سرانجام زهرا اشراقی در رشتۀ فلسفۀ دانشگاه تهران پذیرفته («بیوگرافی زهرا اشراقی و همسرش»، فتوکده؛ مجلۀ رویدادهای تصویری هنرمندان و سبک زندگی) و دانشآموختۀ رشتۀ فلسفه گردید. (حنیف، زندگینامه آیتالله شهابالدین اشراقی، ج۱، ص۶۴۴۶). وی از سال ۱۳۷۶ بهعنوان معاونت اجتماعی در امور جوانان وزارت کشور فعالیت کرد. («ناگفتههای زهرا اشراقی، نوه امام خمینی(ره) از زندگی شخصیاش»، سایت خبری سرپوش).
خاطراتی از دوران انقلاب و امامخمینی
زهرا اشراقی از دو سه سالگی تبعیدهای پدرش، شهابالدین را به یاد دارد. تاآنجا که با ممنوعالورودی پدر به قم ناچار شدند به تهران جابجا شوند. («بیوگرافی زهرا اشراقی»، سایت خبری آسمونی) همچنین سالهای تبعید امامخمینی به نجف، با اینکه دوران کودکی را سپری میکرده؛ اما نامههایی به پدربزرگ و مادربزرگش مینوشت. («بیوگرافی زهرا اشراقی و همسرش»، فتوکده؛ مجلۀ رویدادهای تصویری هنرمندان و سبک زندگی). امامخمینی نیز نامههایی که از تبعیدگاهها مینوشت، تکتک نوهها را یاد میکرد و جویای حال آنها بود. ازجمله زهرا اشراقی که بارها نام او در نامهها آمده است. (حنیف، زندگینامه آیتالله شهابالدین اشراقی، ج۱، ۴۴۵ و ۴۴۷).
زهرا اشراقی اوایل آذر ۱۳۴۴، پس از یک سال از تبعید پدربزرگش، او را در نجف دید (ثقفی، بانوی انقلاب خدیجهای دیگر، ص ۲۸۴ـ۲۹۰) سالهای بعد نیز به همراه خانواده به نجف رفته و از نزدیک پدربزرگ را میدید. چنانچه در نوجوانی هم با خانواده، امامخمینی را در فرانسه همراهی کرد. («بیوگرافی زهرا اشراقی و همسرش»، فتوکده؛ مجلۀ رویدادهای تصویری هنرمندان و سبک زندگی).
با بازگشت امامخمینی به ایران و قم، زهرا اشراقی پیاپی پدربزرگ را میدید و در کنار ایشان بود؛ همانگونه که در جماران نیز به دیدار پدربزرگ میشتافت. ایشان میگوید «اگر چند روز به دیدن امام نمیرفتم، میپرسید چرا نیامدی یا مثلا اگر دخترم فاطمه را که آن زمان یکی، دو سال داشت؛ همراه خود نمیبردم، میپرسید چرا «فوتول» را نیاوردی؟ فاطمه را «فوتول» صدا میکرد.» («بیوگرافی زهرا اشراقی»، سایت خبری آسمونی). زهرا اشراقی خود و دیگر نوهها را مخبرهای قوی امامخمینی میدانست که بسیاری خبرها و رویدادها را به ایشان میگفتند. امام نیز یکی از راههای آگاهی از وضعیت جامعه را پرسیدن از نوهها میدانست و پیگیری میکرد. («بیوگرافی زهرا اشراقی و همسرش»، فتوکده؛ مجلۀ رویدادهای تصویری هنرمندان و سبک زندگی). ازجمله کسانی که روزهای پایانی عمر امامخمینی به تنهایی کنار تخت ایشان ماند و به خواست ایشان هم از اتاق بیرون نرفت زهرا اشراقی بود (ثقفی، بانوی انقلاب خدیجهای دیگر، ص۴۱۳).
زهرا بر این باور است که امامخمینی همۀ نوههایش را دوست میداشت و همیشه از وضعیت درسی آنها میپرسید و واکنش نشان میداد؛ اما فرزند و نوههای دختر را بیشتر دوست داشت و میگفت: «کسی که دختر ندارد، یعنی اولاد ندارد.» (میریان، پدر مهربان، ص۲۹ و ۱۱۹).
منابع
۱. امامخمینی، صحیفه امام، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی(س)، تهران، اول، ۱۳۸۷ش.
۲. ثقفی، علی، بانوی انقلاب؛ خدیجهای دیگر، تهران، اول، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۹۳ش.
۳. حنیف، زندگینامه آیتالله شهابالدین اشراقی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی(س)، اول، عروج، ۱۳۹۲ش.
۴. ربانی املشی، شرح مبارزات آیتالله محمدمهدی ربانی املشی، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ۱۳۸۰ش.
۵. شریف رازی، محمد، مستدرک گنجینه دانشمندان؛ کتاب انقلاب و شهادت، قم، پیروز، بیتا.
۶. میریان، احمد، پدر مهربان؛ خاطراتی از رفتار حضرت امامخمینی با کودکان و نوجوانان، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، اول، ۱۳۸۴ش.
۷. «بیوگرافی زهرا اشراقی و همسرش»، فتوکده؛ مجلۀ رویدادهای تصویری هنرمندان و سبک زندگی؛ https://photokade.com/%D8%A8%DB%8C%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7-%D8%A7%D8%B4%D8%B1%D8%A7%D9%82%DB%8C-%D9%88-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%D8%B4/
۸. بیوگرافی زهرا اشراقی، سایت آسمونی؛ https://asemooni.com/mag/%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7-%D8%A7%D8%B4%D8%B1%D8%A7%D9%82%DB%8C
۹. «ناگفتههای زهرا اشراقی، نوه امام خمینی(ره) از زندگی شخصیاش»، سایت خبری سرپوش؛ https://www.sarpoosh.com/politics/domestic-policy/domestic-policy960805638.html)
محمد رجائی نژاد