سوره عصر
سوره عصر، از سوره‌های جزء آخر قرآن
اهمیت و جایگاه سوره عصر
والعصر در اصطلاح تفسیری به معنای سوگند به فشارها و مشکلاتی است که در طول زندگی بشر وجود دارد و منظور از «عصر» اشاره به عصر ظهور دین اسلام و بعثت پیامبر خاتم(ص)؛ یعنی عصر حاکمیت نور معرفت بر ظلمت جهالت و یا اشاره است به عصر ظهور و قیام حضرت مهدی(ع) و حاکمیت مطلق حق‌تعالی بر باطل.[۱]
در اهمیت و جایگاه سوره عصر در روایات آمده؛ هر کس سوره عصر را در نمازهای مستحبی قرائت کند خداوند در روز قیامت چهره‌اش نورانی و او را وارد بهشت می‌کند.[۲] اهل معرفت نیز به این سوره توجه ویژه‌ای دارند[۳] و معتقدند سالک باید در فشار بلا، مجاهده و ریاضت باشد تا قلب او تصفیه و به ملاقات حق‌تعالی برسد.[۴] جامعیّت این سوره به حدّی است که به باور برخی اهل معرفت تمام مقاصد قرآن در این سوره خلاصه شده است.[۵]امام‌خمینی، نیز در آثار خویش این سوره را مورد توجه قرارداده و با دو رویکرد فلسفی و عرفانی آن را تفسیر کرده است.[۶]
معنای «والعصر»
امام‌خمینی، دو احتمال در معنای «والعصر» قائل است، یکی با رویکرد عرفانی و دیگری با رویکرد فلسفی بیان می‌شود. امّا احتمال اول: به باور ایشان همه عالم و موجودات در آن، عصاره انسان کامل هستند و خداوند به این عصاره قسم می‌خورد. ایشان دلیل استثنای مؤمنان از خسران را عمل صالح و تکیه بر حق و صبر می‌داند.[۷] امّا احتمال دوم که رویکرد فلسفی است، به اعتقاد ایشان، هیولی که صف نعال وجود است و بیش از قوه وجودی نیست وقتی ترقی کرد و به مرتبه جسم مطلق رسید، وصف جسمیت در او به فعلیت می‌رسد و همینطور ترقی می‌کند به عنصریت، معدن، نبات و حیوان می‌رسد. وقتی انسان شد، آن مرتبه روح بشری از تمام موجودات عالم طبیعت جامع‌تر است و عصاره همه آنهاست؛ زیرا کمال همه جسم و معدن و عنصر و نبات و حیوان را دارا می‌باشد و مرید، مدرک و سمیع و بصیر است و نسخه عالم طبیعت است..[۸]
خسران انسان
به اعتقاد افضل معرفت، بدون ایمان به خدای تعالی سلوک معنا و مفهومی ندارد؛[۹] زیرا در قرآن نوعاً به همراه ایمان، عمل صالح نیز ذکر شده است چنانچه در سوره عصر سلوک با ایمان و عمل به همه کارهای صالح که جمع محلی به الف و لام «الصالحات» بر آن دلالت دارد، دو عامل از عوامل نجات انسان از خسران است.[۱۰]
امام‌خمینی، نیز با استناد به سوره والعصر، معتقد است ورود به این دنیا خود حجاب است و کسی به رستگاری می‌رسد که از این حجاب عبور کند و به ولایت مطلقه و توحید حقیقی ایمان آورد و به آن عمل کند، در غیر این صورت ظلمات و احتجاب عالم طبیعت، او را مورد خسران قرار می‌دهد.[۱۱]
ایشان معتقد است خسرانی که در این سوره توصیف شده به قدری برای انسان محجوب است که اگر اطلاع بر آن پیدا کند، آرام و قرار نخواهد داشت.[۱۲] انسانی که غرق مادیات است و قلب خود را ظلمانی کرده، نمی‌تواند خسران خود را بفهمد، زیرا فطرتی که براق سیر الی‌الله است و سرمایه وصول به کمال مطلق می‌باشد، اگر به شکوفایی نرسد، بالاترین خسران است و حسرتی از آن بالاتر نیست.[۱۳] به باور امام‌خمینی، مفهوم خسران در این سوره بُعد معنوی و روحی است نه جسمانی؛ زیرا اصلاً خسران در جسم و بدن مطرح نیست؛ زیرا میزان سعادت انسان، ایمان و عمل صالح و صبر است و کسانی که ایمان ندارند غرق در خسران معنوی‌اند.[۱۴]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، ج۵، ص۵۷۴-۵۷۵؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۶۴، ص۵۹؛ انباری، کمال الدین، ج۲، ص۶۵۶.
- ↑ صدوق، ثواب الاعمال، ص۱۲۵؛ مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، ج۵، ص۵۷۴-۵۷۵.
- ↑ کاشانی، تأویلات کاشانی، ج۲، ص۴۲۸؛ مدارج السالکین، ص۹.
- ↑ کبری، تأویلات نجمیه، ج۶، ص۳۴۷؛ حقی، تفسیر روح البیان، ج۱، ص۳۷.
- ↑ مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، ج۵، ص۵۷۳-۵۷۵.
- ↑ امام‌خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم ومصباح الأنس، ص۱۲۵؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۸۴؛ صحیفه امام، ج۱۲، ص۴۲۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه ج۱۲، ص۴۲۳.
- ↑ امام‌خمینی، تقریرات فلسفه ج۲، ص۲۶۰.
- ↑ طوسی، اوصاف الاشراف، ص۹.
- ↑ الدمشقی، مدارج السالکین، ص۹.
- ↑ امام‌خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الإنس، ص۱۲۵.
- ↑ امام‌خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۷۸-۳۷۹.
- ↑ امام‌خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۸۴-۸۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه ج۷، ص۳۰۱-۳۰۲.
منابع
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تقریرات فلسفه امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۵ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۷ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۹ش.
- حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
- الدمشقی، ابوعبدالله محمدبن‌ابی‌بکر، مدارج السالکین، تصحیح عبدالغنی، دار الکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۲۵ش.
- صدوق، محمدبن‌علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال نشر رضی، قم، ۱۳۶۸ش.
- صدوق، محمدبن‌علی، کمال الدین و تمام النعمه، نشر جامعه مدرسین، قم، ۱۴۰۵ق.
- طوسی، خواجه نصیر، اوصاف الاشراف، تهران، وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۳ش.
- کاشانی، عبدالرزاق، تأویلات کاشانی، تصحیح عبدالوارث، بیروت، دار الکتاب العلمیه،۱۴۲۷ق.
- کبری، نجم الدین، التأویلات النجمیه فی التفسیر الإرشادی الصوفی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۹۷۱م.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، تحقیق علی بابایی، نشر دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۸۲ش.