شهربانی
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نامهای دیگر | نظمیه |
| تأسیس | دوره ناصرالدین شاه قاجار (۱۲۵۵ش) |
| بنیانگذار | ناصرالدین شاه قاجار |
| وابسته به | حکومت پهلوی |
| رویکرد | حفظ نظم و امنیت شهری |
| نوع فعالیت | انتظامی |
| گستره فعالیت | مناطق شهری ایران |
| اهداف | حفظ امنیت و نظم شهری |
| فعالیتها | برقراری نظم، کنترل اجتماعات، دخالت در انتخابات، سانسور و سرکوب آزادی بیان |
| وظایف | مسئولیت حفظ نظم و امنیت در مناطق شهری |
| مکان | ایران |
| رئیس | محمد درگاهی، محمدحسین آیرُم، رکنالدین مختاری |
| سایر | |
| وضعیت | منحل شده |
| انحلال | ۱۳۶۹ش (ادغام در نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران) |
| فعالیت به زبان | فارسی |
| منابع مالی | دولت |
| مرتبط | ژاندارمری ایران، کمیته انقلاب اسلامی، ساواک |
شهربانی نهادی انتظامی، که مسئولیت حفظ امنیت و نظم شهری را در کشور برعهده داشت. این نهاد در دوره ناصرالدین شاه قاجار با نام نظمیه تأسیس شد و در دوره پهلوی شهربانی نام گرفت. شهربانی در دوره پهلوی دچار تغییراتی شد و به اقدامات سیاسی و فشار به مخالفان و منتقدان و دخالت در انتخابات روی آورد.
امامخمینی در سخنان خود بارها از شهربانی دوره پهلوی انتقاد کرده است و آنان را همراه و همدست رژیم برای سرکوب مردم معرفی میکند. ایشان باوجود اعتراض کلی به عملکرد نیروهای انتظامی در رژیم پهلوی، آنان را نصیحت میکرد تا با رویگردانی از حکومت طاغوت به آغوش ملت بازگردند. پس از انقلاب اسلامی امامخمینی نیروهای شهربانی و قوای نظامی را به اخلاق اسلامی، مدارا با مردم، عدم قدرتنمایی، عدم دخالت سیاسی در امور کشور و همچنین عدم تجسس در امور مردم توصیه کرده است.
در سال ۱۳۶۹ش، شهربانی با ژاندارمری و کمیته انقلاب اسلامی ادغام و نیروی انتظامی تشکیل شد.
معرفی
شهربانی نهادی انتظامی بود که مسئولیت حفظ نظم و امنیت در مناطق شهری را برعهده داشت.[۱] در سلسله قاجاریه بود که مقدمات تأسیس پلیس شهری یا همان شهربانی فراهم شد. در سال ۱۲۵۵ش، در سفر دوم ناصرالدینشاه به اروپا، فردی به نام «کنت دومونت فُرت» برای تأسیس اداره پلیس مدرن از اتریش به ایران آورده شد و نظمیه در ایران آغاز به کار کرد.[۲]
نظمیه یا همان شهربانی در دوره رضاشاه، دچار تحولات بسیاری شد. محمد درگاهی اولین رئیس شهربانی در دوره رضاشاه بود. او به ابتکار خود واحد امور سیاسی را پایهگذاری کرد که همواره حرکات و رفتار رجال سیاسی را زیر نظر داشت.[۳] گسترش دامنه اقدامات شهربانی به فعالیتهای ضدبراندازی و ضدجاسوسی به همراه اقتدار فردی رضاشاه، امنیت داخلی را بر پایه ترس و وحشت استوار کرد.[۴]
دستگاه شهربانی رضاشاهی نقش مهمی در نقض دستاوردهای مشروطیت و پایمالکردن حقوق اساسی شهروندان و بهطور کلی در بازدارندگی توسعه سیاسی داشت. یکی از مهمترین کارکردهای شهربانی دخالت در امر انتخابات و گزینش نمایندگان مجلس بود. بعد از پایان انتخابات نیز همه نمایندگان تحت نظر عوامل شهربانی قرار داشتند. یکی دیگر از کارویژههای شهربانی، سانسور و سرکوب آزادی بیان و مطبوعات بود. در دوره رضاشاه، تألیف کتاب نیز تحت نظر شهربانی قرار داشت و انتشار کتاب بدون اجازهنامه شهربانی ممنوع بود.[۵] محمد درگاهی،[۶] محمدحسین آیرُم[۷] و رکنالدین مختاری از مشهورترین رؤسای شهربانی در دوره پهلوی اول بودند که شرح جنایات آنان در تاریخ آمده است.[۸]
شهربانی در دوره پهلوی دوم تا پیش از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، مسئول حفظ نظم و امنیت در مناطق شهری به حساب میآمد؛ اما پس از آن، دستکم در بعدامنیتی تا حد زیادی تحتالشعاع واحدهای سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) قرار گرفت.[۹] پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۶۹ش با تصویب مجلس شورای اسلامی، شهربانی و ژاندارمری و کمیته انقلاب اسلامی با یکدیگر ادغام شدند و نیروی انتظامی را تشکیل دادند.[۱۰]
نگاه امامخمینی به شهربانی در دوره پهلوی
آنچه در سخنان امامخمینی در وصف نیروهای انتظامی در دوره حکومت پهلوی برجسته است، همراهی و همدستی آنان با رژیم برای سرکوب مردم و تداوم فضای خفقان آن زمان است. در بیانات امام، شهربانی در آن دوره مأمور کشتار مردم بود و از طریق مأموران خود، به مخوفترین شکل بر مردم حکومت و در حقیقت اعمال زور میکرد. ایشان پلیس زمان پهلوی را پلیس طاغوت و در خدمت آن میدانست و معتقد بود نه مردم خود را از پلیس میدانستند، نه پلیس خود را از ملت؛ تنها چیزی که میان ملت و پلیس حاکم بود، ترس و بیاعتمادی بود.[۱۱]
امامخمینی با وجود اعتراض کلی به عملکرد نیروهای انتظامی در رژیم پهلوی، شهربانی و دیگر قوای نظامی را نصیحت میکرد تا با رویگردانی از حکومت طاغوت به آغوش ملت بازگردند و از اطاعت بیچون و چرا از پهلوی و کشتار و قتلعام مردم برحذر باشند.[۱۲] ایشان با این حال، معتقد بود در میان سربازان و درجهداران نظامی و انتظامی کسانی نیز هستند که از عملکرد پهلوی رنج میبرند و مخالف سیستم حاکم هستند.[۱۳]
منصوبان امام در شهربانی
امامخمینی در سال ۱۳۵۹ش محمد امامی کاشانی را به نمایندگی خود در شهربانی منصوب کرد. پس از استعفای وی در خرداد ۱۳۶۰ش به دلیل مسئولیتهای زیاد، امامخمینی محمدمهدی موحدی کرمانی را به این مسئولیت برگزید. پس از وی نیز که به دلیل بیماری قلبی استعفا کرد، امامخمینی، رسول منتجبنیا را جایگزین او ساخت.[۱۴]
توصیههای امامخمینی به شهربانی
امامخمینی در سالیان پس از انقلاب اسلامی در سخنرانیهایی در جمع نیروهای شهربانی کشور، سفارشها و توصیههایی به آنان داشت. امامخمینی با بیان اینکه شهربانی در جمهوری اسلامی با شهربانی در پیش از انقلاب تفاوت زیادی دارد و آن زمان شهربانی در خدمت طاغوت بود، بر این موضوع تأکید داشت که امروزه ملت ایران نظر مساعد و دوستانهای به این نیروها دارد. ایشان به نیروهای شهربانی توصیه میکردند که امروز شما قوای انتظامی مملکت اسلامی و سرباز امام زمان(ع) هستید و باید طوری رفتار کنید که رضایت خداوند فراهم شود.[۱۵]
امامخمینی تأکید داشت شهربانیها و دیگر قوای مسلح نباید در امور سیاسی دخالت کنند و نباید وارد بازیهای سیاسی و گروهی شوند. ایشان در این موضوع تلاش میکرد به قوای نظامی تفهیم کند آنان لشکر امام زمان(ع) هستند و نباید به مسائل سیاسی اعتنا کنند.[۱۶] امام از شهربانی میخواست نظم و انتظام داخل شهرها را به طور کامل ایجاد کنند و با قدرت از نابسامانیها و شرارتها جلوگیری کنند.[۱۷]
امامخمینی بر لزوم رفتار اسلامی قوای انتظامی و شهربانی با مردم تأکید داشتند. ایشان خطاب به نیروهای شهربانی میفرمودند که باید بدانید شما امروز شهربانی دولت جمهوری اسلامی هستید و در شهربانی اسلامی کار میکنید. امامخمینی در بیانات خود نیروهای شهربانی را متوجه این امر میکرد که آنان در حال خدمت به مردم و اسلام هستند و باید رفتاری اسلامی داشته باشند؛ از این جهت نباید افراد شهربانی احساس قدرت کنند و قدرتفروشی کنند.[۱۸] ایشان تأکید داشت شهربانی و دیگر قوای نظامی باید با یکدیگر هماهنگ و متحد باشند و اختلافها را کنار بگذارند.[۱۹]
امامخمینی بر عدم تجسس در امور شخصی مردم توسط قوای نظامی تأکید داشت و میفرمود نمیشود جلوی یک کار خلافی را با یک کار خلاف تر گرفت.[۲۰]
پانویس
- ↑ مهرابی کوشکی، «قوای انتظامی»، ج۸، ص۲۸۲.
- ↑ مهرابی کوشکی، «قوای انتظامی»، ص۲۸۱.
- ↑ چگینی، «درگاهی محمد»، ج۱۷، ذیل مدخل.
- ↑ مهرابی کوشکی، «قوای انتظامی»، ص۲۸۲.
- ↑ «نقش شهربانی در بازدارندگی توسعه سیاسی در عصر رضاشاه»، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- ↑ چگینی، «درگاهی محمد»، ج۱۷، ذیل مدخل.
- ↑ فلاحی سیفالدین، «تاملی بر فعالیتها و نقش سرلشکر محمدحسین آیرم در تثبیت و تحکیم قدرت پهلوی اول»، ص۱۰.
- ↑ «سرپاسبان رکنالدین مختاری»، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- ↑ مهرابی کوشکی، «قوای انتظامی»، ص۲۸۲.
- ↑ مهرابی کوشکی، «قوای انتظامی»، ص۲۸۷.
- ↑ مهرابی کوشکی، «قوای انتظامی»، ص۲۸۲.
- ↑ مهرابی کوشکی، «قوای انتظامی»، ص۲۸۳.
- ↑ مهرابی کوشکی، «قوای انتظامی»، ص۲۸۳.
- ↑ مهرابی کوشکی، «قوای انتظامی»، ص۲۸۷.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۴، ص۱۴۰؛ ج۱۱، ص۴۶۷.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۴، ص۱۴۳.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۴، ص۱۴۲.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۹، ص۲۱۹.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۴، ص۱۴۳.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۷، ص۲۶۷.
منابع
- خمینی، سید روحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
- چگینی، محمد، «درگاهی محمد»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- «سرپاسبان رکنالدین مختاری»، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، بازدید: ۱ شهریور ۱۴۰۴ش.
- فلاحی سیفالدین، علی، «تاملی بر فعالیتها و نقش سرلشکر محمدحسین آیرم در تثبیت و تحکیم قدرت پهلوی اول»، مطالعات تاریخی، شماره ۷۱، زمستان ۱۳۹۹ش.
- مهرابی کوشکی، راضیه، «قوای انتظامی»، دانشنامه امام خمینی، به کوشش سید ضیاء مرتضوی، تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينی، ۱۴۰۰ش.
- «نقش شهربانی در بازدارندگی توسعه سیاسی در عصر رضاشاه»، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، بازدید: ۳۱ مرداد ۱۴۰۴ش.