صرفهجویی
صرفهجویی به معنای درست مصرف کردن و در مقابل اسراف شناخته میشود. صرفهجویی و اعتدال در مصرف به عنوان یک ارزش دینی و انسانی در کتب دینی و اخلاقی اسلامی شمرده شده است. گفته شده مراد از صرفهجویی، کم مصرف کردن نیست. از برخی آیات قرآن اعتدال در مصرف برداشت شده است. چندین آیه به عدم اسراف توصیه دارد و اسرافکنندگان را نکوهش میکند. روایات زیادی نیز در مذمت اسراف آمده که اعتدال در مصرف و صرفهجویی را سفارش میکند. گزارشهایی نیز در صرفهجویی شخصی امام علی(ع) در مصرف بیتالمال وجود دارد.
صرفهجویی یکی از ویژگیهای امامخمینی بیان شده است. نزدیکان امام خاطرات زیادی در صرفهجویی ایشان بیان داشتهاند. گفته شده امام توجه زیادی در صرفهجویی در مصرف آب و برق داشته است. ایشان در صرفهجویی در بیتالمال بسیار حساس بود و دولتمردان را در مصرف درست از بیتالمال و عدم اسراف توصیه میکرد. امامخمینی مصرف زیاد و بیش از نیاز در آب و برق را نه تنها نادرست و حرام میدانست بلکه آن را ضمانآور دانسته و شخص را نسبت به جامعه مدیون میشمرد.
تعریف و جایگاه
صرفهجویی به معنای میانهروی در مصرف و به مفهوم مصرف چیزی به شکل درست و مناسب آن و در مقابل اسراف است.[۱] این مسئله برای ایجاد تعادل میان درآمد و هزینه بسیار اساسی است. صرفهجویی علاوه بر اینکه در حوزه اقتصاد شخصی معنا و مفهوم مییابد در حوزه اقتصاد عمومی نیز معنا دارد.[۲] مراد از صرفهجویی، کم مصرف کردن نیست؛ زیرا میبایست در هر چیزی که بخشی از نیاز آدمی را برطرف میسازد به مقدار مورد نیاز از آن استفاده کرد.[۳] موضوع صرفهجویی تنها در مال نیست؛ بلکه در عمر، در حرف زدن، در خوردن و در پوشیدن نیز است[۴]
اعتدال در مصرف و میانهروی و صرفهجویی به معنای مصرف درست و متناسب، اصلی اساسی و از اصول نخستین اقتصاد اسلامی میباشد که مؤمنان برای دست یابی به کمال شخصی و امت اسلامی برای رسیدن به جامعه نمونه میبایست آن را در نظام اقتصادی خویش درنظر گیرند.[۵] صرفجویی و اعتدال در مصرف به عنوان یک ارزش دینی و انسانی در کتب دینی و اخلاقی اسلامی شمرده شده است.[۶]
در قرآن و روایات
آیات قرآن دربارهٔ نکوهش اسراف و ارزش میانهروی و صرفهجویی و بهرهمندی صحیح از نعمتهای الهی تأکیدات زیادی دارد.[۷] قرآن در آیات زیادی اسرافکنندگان را مورد سرزنش قرار میدهد.[۸] خداوند در آیاتی چون آیه ۱۴۱ سوره انعام از مردم میخواهد که از اسراف دوری ورزیده و هزینههای خویش را در چارچوب اعتدالی قرار دهند.[۹] این آیه به مسئله اعتدال در مصرف اشاره دارد که همان معنای صرفهجویی و بهینهسازی مصرف در اقتصاد امروز جهان است.[۱۰] گفته شده نگاه قرآن به مسئله اقتصادی نگاهی در راستای بهرهوری مناسب و درست از امکانات و وسایلی است که خداوند در اختیار بشر قرار داده است.[۱۱]
مفاهیمی چون اعتدال در مصرف و دوری از اسراف از ویژگیهای زندگی معصومان است.[۱۲] در روایات زیادی به میانهروی و صرفهجویی تأکید شده است.[۱۳] شهید مطهری در تبیین سیره عملی پیامبر اکرم(ص) میگوید اولین چیزی که در سیره پیامبر(ص) به چشم میخورد این است که مردی سبکخرج بود و ساده میزیست.[۱۴] گزارشهایی در صرفهجویی شخصی امام علی(ع) در مصرف بیتالمال وجود دارد.[۱۵] از امام کاظم(ع) نقل است کسی که در زندگی میانهروی و قناعت ورزد، نعمت او باقی میماند و آنکه با اسراف زندگی کند، نعمتش از بین میرود.[۱۶] امام حسن عسکری(ع) در تفاوت صرفهجویی با بُخل میگوید برای صرفهجویی، اندازهای است که اگر از آن فزونتر شود، آن، بُخل است.[۱۷]
صرفهجویی از دیدگاه امامخمینی
امامخمینی نسبت به صرفهجویی در بیتالمال بسیار حساس بود و دولتمردان را در مصرف درست از بیتالمال و عدم اسراف توصیه میکرد.[۱۸] ایشان در سال ۱۳۵۸ش در نامهای به هاشم صباغیان، وزیر کشور وقت، به صرفهجویی در برگزاری مجلس خبرگان رهبری توصیه میکند.[۱۹] امامخمینی در سخنرانیای، در جمع مردم و مسئولین نظام، با ذکر مصادیقی از صرفهجوییهای امام علی(ع)، آن را به عنوان الگویی از حکمرانی برای دولتمردان بیان میکند تا در کشور در مصرف بیتالمال زیادهروی نشود.[۲۰]
موارد زیادی از صرفهجویی در سیره امامخمینی از زبان نزدیکان و یاران ایشان بیان شده است.[۲۱] در خاطرات نزدیکان ایشان آمده است که امام وقتی متوجه میشدند که چراغی بی جهت روشن است، بدون آنکه به دیگران امر کنند خودشان بلند میشدند و میرفتند آن را خاموش میکردند یا اینکه هنگام وضو گرفتن یک قطره آب اضافی مصرف نمیکردند، حتی بین مسح سر و شست و شوی دست راست و چپ شیر آب را میبستند.[۲۲]
امامخمینی مصرف زیاد و بیش از نیاز در آب و برق را نه تنها نادرست و حرام میدانست بلکه آن را ضمانآور دانسته و شخص را نسبت به جامعه مدیون میشمرد.[۲۳] زهرا مصطفوی، دختر امام، در این زمینه میگوید یکی از صفات ویژه امام صرفهجویی بود، ایشان همیشه به ما سفارش میکردند که به اندازه غذا درست کنیم تا اضافه نیاید و در زندگی زیاد مصرف نکنیم.[۲۴] دکتر سید حسن عارفی، استاد قلب و عروق و از پزشکان امام، خاطراتی را از توجه امام به صرفهجویی در امور روزانه در زمانی که امام در سال ۵۸ در بیمارستان قلب بستری بودند بیان میکند.[۲۵]
پانویس
- ↑ قرائتی، «درسهایی از قرآن»، کتابخانه مدرسه فقاهت.
- ↑ علیخانی، «دیدگاه قرآن درباره صرفهجویی و مصرف»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
- ↑ علیخانی، «دیدگاه قرآن درباره صرفهجویی و مصرف»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
- ↑ علیاکبرزاده، «اسراف و صرفهجویی در فرهنگ اسلامی»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
- ↑ علیخانی، «دیدگاه قرآن درباره صرفهجویی و مصرف»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
- ↑ علیاکبرزاده، «اسراف و صرفهجویی در فرهنگ اسلامی»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
- ↑ علیاکبرزاده، «اسراف و صرفهجویی در فرهنگ اسلامی»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
- ↑ سوره غافر، آیه ۸ و ۴۳؛ سوره اعراف، آیه ۳۱؛ سوره فرقان، آیه ۶۷؛ سوره انعام، آیه ۱۴۱.
- ↑ علیخانی، «دیدگاه قرآن درباره صرفهجویی و مصرف»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
- ↑ علیخانی، «دیدگاه قرآن درباره صرفهجویی و مصرف»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
- ↑ علیخانی، «دیدگاه قرآن درباره صرفهجویی و مصرف»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
- ↑ العبدالخانی، «زنان و اصلاح الگوی مصرف در سبک زندگی اسلامی»، ص۹۴.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه قرآن و حدیث، ج۱۱، ص۳۰۹.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ج۲۵، ص۴۸۰.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۳، ص۴۱۶؛ محمدی ریشهری، سیاستنامه امام علی (ع)، ص۵۷.
- ↑ علیاکبرزاده، «اسراف و صرفهجویی در فرهنگ اسلامی»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه قرآن و حدیث، ج۱۱، ص۳۰۹.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۹، ص۱۲۶ و ص۲۷۴.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۹، ص۳۲۷.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۹، ص۲۷۴.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ص۱۲۶ و ص۱۲۷؛ رودسری، پرتوی از خورشید، ص۱۲۵.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ص۱۲۷.
- ↑ علیخانی، «دیدگاه قرآن درباره صرفهجویی و مصرف»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۹، ص۱۲۹.
- ↑ «توجه امام به صرفهجویی در امور روزانه»، پرتال امام خمینی.
منابع
- العبدالخانی، ساجده، «زنان و اصلاح الگوی مصرف در سبک زندگی اسلامی»، پژوهشهای فقهی زنان و خانواده، شماره ۳، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش.
- «توجه امام به صرفهجویی در امور روزانه»، پرتال امام خمینی، انتشار: ۱۱ آبان ۱۳۹۱ش، بازدید: ۲۳ تیر ۱۴۰۴ش.
- خمینی، سید روحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
- رودسری، حسین، پرتوی از خورشید، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۴ش.
- علیاکبرزاده، حامد، «اسراف و صرفهجویی در فرهنگ اسلامی»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن، انتشار: ۱۳ اسفند ۱۳۸۸ش، بازدید: ۲۳ تیر ۱۴۰۴ش.
- علیخانی، باقر، «دیدگاه قرآن درباره صرفهجویی و مصرف»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن، بازدید: ۲۳ تیر ۱۴۰۴ش.
- قرائتی، محسن، «درسهایی از قرآن»، کتابخانه مدرسه فقاهت، بازدید: ۲۳ تیر ۱۴۰۴ش.
- محمدی ریشهری، محمد، دانشنامه قرآن و حدیث، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، بیتا.
- محمدی ریشهری، محمد، دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، مترجم: عبدالهادی مسعودی، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۸۹ش.
- محمدی ریشهری، محمد، سیاستنامه امام علی(ع)، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، بیتا.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۸۹ش.