طهارت باطنی
طهارت باطنی، اصطلاحی عرفانی
اهمیت و جایگاه طهارت باطنی
طهارت در اصطلاح عرفانی، یعنی خالی کردن قلب و باطن از رذایل اخلاقی.[۱] مسئله طهارت باطنی از مسائل مهم و مورد توجه عرفان سلوکی است و از اصلیترین ابزارهای دستیابی به اسرار و رموز با طنی است.[۲] امامخمینی نیز در آثار خویش به بحث از طهارت باطنی پرداخته، آن را در مباحث تفسیری، عرفان عملی و بحثهای نماز به کار برده است.[۳]
حقیقت طهارت باطنی
امامخمینی همسو با اهل معرفت همه آلودگیهای آشکار و پنهان را جز نجاساتی میداند که سالک تا از آنها پاک نشود، از حضور در محضر حقتعالی بهرهمند نخواهد شد، ایشان رابطه طهارت ظاهری و باطنی را رابطه ظل و ذی ظل، و طهارت ظاهری را مقدمه طهارت باطنی میداند و معتقد است سرّ طهارت اعضای ظاهری، اظهار و اعلام تطهیر باطن از نجاسات درونی و نشان دهنده طهارت روحی و قلبی میباشد.[۴] طهارت، تطهیر و شستشوی همه ساحتهای ظاهری و باطنی انسان است و نمازگزار با نورانی کردن قلب و جان خود به نور طهارت حاصل از وضو و صفات حمیده، آماده و مهیای حضور در محضر الهی میشود تا با بدن خود به سمت قلبه ظاهری (مکه مقدسه) و با قلب خود به سوی قبله حقیقی، یعنی حقتعالی روی آورد.[۵] امامخمینی با استناد به آیه «و لایمسه إلّا المطهرون» شرط راهیابی به معانی و حقایق الهی را طهارت باطنی میداند.[۶] ایشان در بیان حقیقت طهارت باطنی دست به تأویل بطونی زده و کوشیده است با ارجاع معنا به اصل خود به اسرار بطونی احکام شریعت بپردازد، و در بیان طهارت به وسیله آب با استناد به آیات الهی و قاعده «حقیقیه و رقیقه»، نزول آب را از جایگاه اصلی آن یعنی نفس رحمانی میداند[۷] و معتقد است سالک الیالله با انسلاخ وجودی و رفع موانع، در هر یک از مراحل بطونی با تجرید و طهارت از آن مرحله، وارد مرحله بطونی بالاتر میشود و این آب رحمت نازل بر قلب سالک، تعینات و ذنوب روحی او را پاک میکند.[۸]
اقسام و مراتب طهارت
اهل معرفت طهارت به دو قسم ظاهری و باطنی تقسیم کرده و و با توجه به لایههای باطنی انسان، مراتبی برای طهارت باطنی بر شمردهاند.[۹]
امامخمینی نیز برای طهارت در آثار خود مراتبی قاتل است. ایشان در کتاب آداب الصلاة برای طهارت سه مرتبه قائل است: ۱- طهارت ظاهر جوارح از آلودگی ۲- طهارت اخلاق فاسده و ملکات خبیثه ۳- طهارت قلب از غیرحق[۱۰] لکن ایشان در کتاب سرّالصلاة برای طهارت نُه مرتبه طولی قائل است که در آثار اهل معرفت به این کیفیت دیده نشده است. این مراتب عبارتند از: ۱- طهارت صوری و پاکی از آلودگیهای ظاهری ۲- طهارت اهل ایمان، که پاکسازی درون از شهوت و غضب و گناهان میباشد. ۳- طهارت اهل باطن، که همان منزه داشتن خود از آلودگیهای اخلاقی میباشد ۴- طهارت اصحاب حقیقت که تطهیر از وسوسههای شیطانی و طهارت فکر از اندیشههای باطل و آراء گمراه کننده است. ۵- طهارت ارباب قلوب که منزه نمودن خود از تلوینات است. ۶- طهارت اصحاب سرّ که منزه شدن از حجابهایی است که در پی مشاهدات برای سالک پدید میآید. ۷- طهارت اصحاب محبت که منزه شدن از غیر حقتعالی است. ۸- طهارت اصحاب ولایت که منزه شدن از رؤیت مقامات و مدارج سلوکی است. ۹- طهارت اصحاب صحو بعد از محو، که منزه شدن از تلوین بعد از تمکین میباشد.[۱۱] به اعتقاد امامخمینی برای رسیدن به هر مقام و نشئهای طهارت به آن مقام و نشئه لازم است.[۱۲]
پانویس
- ↑ کاشانی، لطائف الاعلام، ص۳۷۵.
- ↑ آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ج۱، ص۴۵۰-۴۵۲؛ یزدانپناه، آیین بندگی ص۷۶۰.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۶۰-۶۳؛ سرّالصلاة، ص۴۰-۴۱؛ شرح دعای سحر، ص۵۹.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۶۸ و ۷۳.
- ↑ امامخمینی، سرّالصلاة، ص۳۶-۵۵؛ آداب الصلاة، ص۵۶ و ۷۲.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۲۰۲؛ شرح دعای سحر، ص۵۹.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۶۳؛ سرّالصلاة، ص۴۱؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۵۳۸؛ شرح دعای سحر، ص۱۰۰.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۶۲-۶۳؛ سرّالصلاة، ص۴۱.
- ↑ هجویری، کشف المحجوب، ص۳۷۴؛ قمی، اسرار العبادة و حقیقة الصلاة، ص۱۲-۱۳؛ کاشانی، لطائف الاعلام، ص۳۷۵-۳۷۶؛ فضلی، علم السلوک، ص۲۸۵-۲۸۶.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۶.
- ↑ سرّالصلاة، ص۳۴-۳۵.
- ↑ سرّالصلاة، ص۳۵.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- آملی، سیدحیدر، تفسیر المحیط الاعظم والبحر الخضم، تحقیق سیدمحسن موسوی، قم، مؤسسه فرهنگ و نشر نور علی نور، ۱۴۲۲ق.
- فضلی، علی، علم السلوک، قم، نشر معارف، ۱۳۹۰ش.
- قمی، قاضی سعید، اسرارالعبادة و حقیقة الصلاة، تصحیح محمدباقر سبزواری، دانشگاه تهران، ۱۳۳۹ش.
- کاشانی، عبدالرزاق، لطائف الاعلام فی اشارات اهل الالهام، تصحیح مجید هادیزاده، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۷۹ش.
- هجویری، ابوالحسنعلی، کشف المحجوب، تهران، نشر طهوری، ۱۳۷۵ش.
- یزدانپناه، یدالله، آیین بندگی و دلدادگی، قم، انتشارات کتاب فردا، ۱۳۹۸ش.
نویسنده: باقر صاحبی