عالم قبر
قبر، عالم متوسط بین عالم ماده و عالم قیامت و اوّل حیات روحانی و معنوی انسان بعد از مردن است.
اهمیت و جایگاه عالم قبر
قبر در اصطلاح دینی به مکانی گفته میشود که انسان مرده را در آن دفن میکند.[۱] در آیات و روایات متعددی از عالم قبر، ثواب و عذاب انسان در آن سخن به میان آمده است. نگاهی به آثار متکلمان اسلامی و حکمای الهی نشان میدهد هریک بر اساس مبانی خاص خود به تبیین عالم قبر پرداختهاند. آنان در پی ایجاد سازگاری هرچه بیشتر مبانی خویش با آموزههای معاد از جمله عالم قبر و ثواب و عقاب، تلاش فراوانی کردهاند.[۲]
امامخمینی نیز در آثار خویش به حقیقت قبر، عذاب در آن و جایگاه و اهمیت آن پرداخته و نظر برخی متکلمان را در این زمینه مورد نقد قرار داده است.[۳]
حقیقت قبر
برخی اندیشمندان معتقدند انسانها در بدو ورود به عالم برزخ، مورد حساب حسابرسی قرار میگیرند و از آنها درباره اعتقادات و اعمالشان سوال میشود؛ این حسابرسی، در زبان روایات به سوال قبر معروف است.[۴] امامخمینی نیز با استناد به روایتی، حقیقت قبر را عالم متوسط میان عالم ماده و عالم قیامت میداند و حقیقت قبر را اول حیات معنوی و روحانی میداند. ایشان مراد از قبر را همان عالم مثال نه قبر مادی میداند و معتقد است اگر در روایات آمده قبر انسان مؤمن از مشرق تا مغرب کشیده و باز میشود مراد عالم مثال و برزخ است نه همین گودالی مادی که بدن مادی انسان را در آن دفع میکند؛[۵] ازاینرو به باور ایشان میزان سوال و جواب قبر، اعضای روحانی است نه اعضای مادی که در این عالم پوسیده و خاک شدهاند. امامخمینی معتقد است اگر انسان معارف الهی را به قلب خود نرسانده باشد نمیتواند در قبر به سوال ملائکه جواب دهد و زبانش گویا نمیباشد.[۶]
فشار و عذاب قبر
یکی از بحثهای مهم در بحث برزخ و معاد، چگونگی عذاب و فشار قبر است، بیشتر متکلمان و محدثان عذاب و فشار را در قبر خاکی و مادی تفسیر کردهاند.[۷] امامخمینی معتقد است فشار و عذاب قبر و سؤال و جواب در قبر مادی و نشئه طبیعت صورت نمیگیرد، بلکه در عالم برزخ میباشد. در این قبر مادی چیزی به نام فشار و اژدها و عذاب نیست. امامخمینی در ردّ قول متکلمان که قبر را عالم ماده میدانند، معتقد است عالم قبر نه این گودال مادی است که اگر چنین باشد باید عذاب و فشار قبر تا قیامت ادامه یابد درحالیکه از این بدنهای مادی پوسیده و تبدیل شده به خاک به مرور زمان، از آن درخت و کشتزارها به عمل میآید.[۸]
امامخمینی در بیان حقیقت فشار قبر و عذاب آن معتقد است؛ اگر انسان با ملکات فاسده و اوصاف خبیثه به عالم دیگر منتقل شود فشار قبر و ظلمتهای آن و عذابهای گوناگون قبر که از عوامل غیبی است او را فرا میگیرد و بر قبر او مسلط میشود. موجودات وحشتناک و موذیات که به اعتقاد اهل معرفت این موذیات ظهور ملکوت اخلاق بد و زشت انسان است؛ البته این اخلاق ذمیمه هم در این عالم نیز انسان را فشار میدهند، لکن چون نفس در غلاف طبیعت است از ملکوت و باطن دنیا غافل است؛ امّا وقتی نشئه ملک به ملکوت عالم قبر و برزخ تبدیل شد، صفحه باطن ظاهر میشود و ملکات باطنه، محسوس و ظاهر میشوند و انسان در عالم قبر دچار فشار قبر و عذابهای ظلمانی میگردد.[۹]
پانویس
- ↑ ابنمنظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۶، ص۲۷۰؛ ملاصدرا، ج۹، ص۲۲۰.
- ↑ ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ج۹، ص۲۲۰؛ الشواهد ربوبیه، ص۲۸۲؛ المظاهر الهیه، ص۱۰۵؛ حلّی، کشف المراد، ص۴۲۵؛ جرجانی، شرح مواقف، ج۸، ص۳۱۷-۳۱۸؛ مفید، المسائل السرویه، ص۶۳-۶۴؛ اسعدی، تبیین حقیقت قبر و ثواب آن، ص۴۱.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۲۴۰-۲۴۱؛ شرح چهل حدیث، ص۹۵، ۲۶۵ و ۳۱۲؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۴۲۶.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج۶، ص۲۶۰؛ بیهقی، اثبات عذاب القبر، ص۸؛ حمصی رازی، المنتقد من التقلید، ج۲، ص۱۹۷؛ النکت الاعتقادیه، ص۴۶.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۲۳۹-۲۴۰، ۵۳۸ و ۵۹۹؛ شرح چهل حدیث، ص۴۱۱؛ صحیفه، ج۳، ص۲۲۰.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۸ و ۲۶۵؛ شرح چهل حدیث، ص۵۹۴.
- ↑ حمصی راضی، المنتقد من التقلید، ج۲، ص۲۰۰؛ بیهقی، اثبات عذاب القبر، ص۸-۹؛ طوسی، الاقتصاد، ص۲۲۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۶، ص۲۷۰.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۲۴۰-۲۴۱ و ۵۹۹-۶۰۰؛ صاحبی، حکمت معنوی، ص۶۸۷.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۵۸-۱۵۹.
منابع
- ابنمنظور، محمدبنمکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۲ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- بیهقی، ابوالفضل، اثبات عذاب القبر، اردن، دار الفرقان، ۱۴۱۳ق.
- جرجانی، سیدشریف، شرح المواقف، تصحیح بدرالدین نعسانی، قم، شریف رضی، ۱۳۲۵ش.
- حلّی، حسنبنیوسف، کشف المراد، قم، نشر جامعه مدرسین، ۱۴۲۵ق.
- حمصی رازی، المنتقد من التقلید، قم، دفتر دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۲ق.
- صاحبی، باقر، حکمت معنوی، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۱ش.
- طوسی، محمدبنحسن، الاقتصاد فی یتلق بالاعتقاد، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۰۶ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
- مفید، محمدبننعمان، المسائل السرویه، قم، المؤتمر العالمی، ۱۴۱۳ق.
- مفید، محمدبننعمان، النکة من التقلید، بغداد، نشر الفکر، ۱۴۱۳ق.
- ملاصدرا محمدبنابراهیم، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح سیدجلال آشتیانی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، مظاهر الالهیه، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ۱۳۸۷ش.
نویسنده: باقر صاحبی