عبدالحسین حائری

عبدالحسین حائری، از شاگردان درس اخلاق امام‌خمینی.

عبدالحسین نوایی در آخر ذی‌الحجه ۱۳۴۵ (بهار ۱۳۰۶) در خانواده‌ای روحانی در شهر قم به دنیا آمد (تدین، ۵). پدرش میرزا احمد حائری از روحانیان عراقیالاصل مقیم قم بود و مادرش هم دختر آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، مؤسس حوزه علمیه قم و مرجع علیالاطلاق زمان بود. عبدالحسین نوایی خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه‌ای در قم فراگرفت و هم‌زمان ادبیات عرب و بخشی از مقدمات را نزد پدرش خواند («مصاحبه با استاد عبدالحسین حائری»، ۱۹۹ـ۲۰۰). سیوطی، حاشیه ملا عبدالله در منطق، معالم، قوانین و شرح لمعه را هم پیش دایی‌اش شیخ مرتضی حائری یزدی فراگرفت و در درس قوانین با میرزا علی مشکینی همدرس بود. مقداری از نحو و همچنین جامی و مغنی را هم نزد شیخ قاسم نحوی فراگرفت و مقداری از ادبیات را هم نزد ادیب تهرانی خواند. در همان زمان در درس‌های برخی دیگر از استادان حوزه علمیه قم چون آقایان شیخ محمد صدوقی یزدی، سیدحسن مدرس یزدی و شیخ محمد امامی نجفی شرکت می‌کرد. کتاب‌های رسائل، مکاسب و کفایةالاصول را هم نزد آیت‌الله سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی، سیدمحمدصادق شریعتمدار، شیخ روح‌الله خرم‌آبادی و شیخ محمدعلی کرمانی فراگرفت («کمال فهرست‌نگاری در گفت‌وگو با استاد عبدالحسین حائری»، ۵). در همان زمان در درس اخلاق امام‌خمینی هم شرکت می‌کرد. وی در مصاحبه‌ای از حضور چند جلسه‌ای در درس اخلاق امام‌خمینی سخن گفته و در ادامه تأکید کرده است که «برایم بسیار آموزنده بود» (امام به روایت دانشوران، ۹۲ـ۹۳؛ «امام‌خمینی در کلام یاران: گفتاری از زنده‌یاد استاد عبدالحسین حائری، امام آن‌گونه که من دیدم»، ۲۳). با استناد به این گزارش می‌توان گفت در اوایل دهه ۱۳۲۰ در درس اخلاق امام‌خمینی که در مدرس زیر کتابخانه مدرسه فیضیه برگزار می‌شد، شرکت می‌کرده است. حائری پس از پایان دوره سطح وارد درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سیدمحمدتقی خوانساری شد. هم‌زمان از درس‌های خارج فقه و اصول آیات سیدمحمد حجت کوه‌کمری و سیدصدرالدین صدر هم بهره می‌برد. با ورود آیت‌الله سیدحسین طباطبایی بروجردی به قم، وارد درس‌های خارج فقه و اصول ایشان هم شد و تا سال ۱۳۳۰ از درس‌های ایشان بهره برد («کمال فهرست‌نگاری در گفت‌وگو با استاد عبدالحسین حائری»، ۵ـ۶) و از آیات حجت، خوانساری و صدر اجازه اجتهاد دریافت کرد (تدین، ۷). وی در سال ۱۳۳۰ به تهران رفت و با دعوت معاون وقت کتابخانه مجلس شورای ملی (کتابخانه مجلس شورای اسلامی فعلی)، در مخزن خطی آن کتابخانه مشغول به فعالیت شد («کمال فهرست‌نگاری در گفت‌وگو با استاد عبدالحسین حائری»، ۵ـ۶). در آن زمان به سبب اتفاقاتی که در قسمت نسخ خطی کتابخانه رخ داده بود، ورود افراد به بخش مخزن خطی آن کتابخانه ممنوع بود، ولی به سبب اعتمادی که به عبدالحسین حائری وجود داشت، مجوز فعالیت وی در آنجا صادر شد («مصاحبه با استاد عبدالحسین حائری»، ۲۰۰) و او خوانش کتاب صدجلدی عوالم العلوم و المعارف را آغاز کرد. در همان زمان بود که با مؤسسه لغتنامه دهخدا، مستقر در کتابخانه مجلس شورای ملی آشنا شد و همکاری با آنجا را هم در کنار فعالیت در کتابخانه مجلس شورای ملی آغاز کرد. حائری طی پنج سال همکاری با آن مؤسسه، چهار جلد از حرف «ز» آن دائره‌المعارف را نوشت، ولی در سال ۱۳۴۰ با تأسیس ریاست اداره بازرسی و تحقیق (اداره امور کارهای فنی و علمی کتابخانه مجلس شورای ملی) و پذیرش مسئولیت آنجا، تمام وقت خود را به اداره فنی و علمی کتابخانه مجلس شورای ملی معطوف کرد («کمال فهرست‌نگاری در گفت‌وگو با استاد عبدالحسین حائری»، ۵ـ۶). وی در سال ۱۳۵۴ به سمت ریاست کتابخانه مجلس شورای ملی منصوب شد و تا آبان ۱۳۵۷ به فعالیت در کتابخانه مجلس شورای ملی ادامه داد. در آن زمان به سبب تحولات سیاسی، فعالیت‌های کتابخانه تعطیل شد، ولی پس از پیروزی انقلاب اسلامی با دستور امام‌خمینی مسئولیت اداره کتابخانه مجلس شورای ملی و نظارت بر امور آنجا را بر عهده گرفت (همان، ۷ـ۸) و در سال ۱۳۶۳ نیز ریاست کتابخانه شماره دو مجلس شورای ملی به وی واگذار شد. او در سال ۱۳۶۸ هم به عضویت هیئت‌امنای کتابخانه‌های عمومی کشور درآمد و تا سال ۱۳۷۴ اداره کتابخانه مجلس شورای اسلامی را بر عهده داشت. نوایی در مدت فعالیت در کتابخانه فوق، دهها کتاب را تصحیح و چندین مقاله هم در نشریات تخصصی منتشر کرد. تصحیح تبصره العوام اثر سیدمرتضی داعی رازی، تصحیح و تحشیه تبصره المتعلمین اثر علامه حلی، تقریرات کامل بحث ارث زوجه (درس خارج فقه) آیت‌الله بروجردی، هفده مجلد فهرست تخصصی نسخ خطی کتابخانه مجلس، نظارت بر ۶ جلد فهرست کتابخانه مجلس با تجدیدنظر و اصلاحات و حواشی و چهار جلد از حرف «ز» لغتنامه دهخدا از جمله فعالیت‌های علمی نوایی است (تدین، ۵). وی صاحب نظریه «بازنویسی تاریخ علم بر اساس بازنویسی فهارس نسخ خطی» است که جایزه‌ای جهانی را نیز برای وی به ارمغان آورده است. عبدالحسین حائری در اول شهریور ۱۳۹۴ در تهران از دنیا رفت و پیکرش پس از تشییع به قم منتقل و در قبرستان شیخان آن شهر به خاک سپرده شد («درگذشت استاد عبدالحسین حائری، نسخه‌شناس، فهرست‌نویس»، https://anjom.ir).). منابع: امام (س) به روایت دانشوران (۱۳۸۵)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (س)؛ «امام‌خمینی در کلام یاران: گفتاری از زنده‌یاد استاد عبدالحسین حائری، امام آن‌گونه که من دیدم» (۱۳۹۵)، سالنامه حریم امام، شماره چهارم؛ تدین، منصوره (۱۳۸۰)، «بزرگداشت استاد حائری: (معرفی مدیران کتابخانه مجلس شورای اسلامی) (استاد عبدالحسین حائری)»، ماهنامه پیام بهارستان، شماره ۷، آبان؛ «درگذشت استاد عبدالحسین حائری، نسخه‌شناس، فهرست‌نویس»، https://anjom.ir؛ «کمال فهرست‌نگاری در گفت‌وگو با استاد عبدالحسین حائری» (۱۳۸۹)، کتاب ماه کلیات، شماره ۱۵۶، آذر؛ «مصاحبه با استاد عبدالحسین حائری» (۱۳۹۵)، پژوهش‌های تاریخ شفاهی، دوره چهارم، شماره ۱، پاییز و زمستان.