عبودیت
عبودیت، خضوع، تذلل در برابر خداوند است در تمام مراحل زندگی و نردبان ترقی و تکامل انسان در سیر و سلوک می‌باشد.
اهمیت و جایگاه عبودیت
عبودیت در اصطلاح عرفانی به معنای بندگی و اظهار تذلل، ذلت و مسکنت در برابر خداوند و عبادت او می‌باشد.[۱] در فرهنگ عرفان اسلامی بحث از عبودیت بسیار مورد توجه بوده و از لوازم اصلی سیر و سلوک می‌باشد. عرفا درباره کمال عبودیت و گستره و قابلیت آن برای تجلیات الهی تأکید فراوان دارند.[۲] امام‌خمینی نیز در آثار خود به بحث عبودیت توجه داشته و آن را مقول به تشکیک می‌داند که نهایت آن عبودیت مطلقه می‌باشد.[۳]
حقیقت عبودیت
هویت و حقیقت عبودیت، یعنی توجه عبد به حق‌تعالی و کمال انقطاع و نهایت بندگی است.[۴] در فرهنگ دینی و عرفانی بندگی و عبودیت گوهری است که باطن آن ربوبیت است، پس هرچه از بندگی به دست نیامده باشد، در ربوبیت یافت می‌شود و هرچه از ربوبیت پوشیده و پنهان باشد، در بندگی حاصل می‌گردد.[۵] امام‌خمینی نیز عبودیت را جوهری می‌داند که باطن آن ربوبیت است و معتقد است حقیقت عبودیت، خضوع تام در برابر خداوند و فنای در حضرت ربوبیت و القای انانیت، خودپرستی و انقطاع به سوی خداوند می‌باشد.[۶] ایشان با استناد به حدیث «العبودیة جوهرة کنهها الربوبیة» تأکید دارد، همان‌گونه که انسان در ظاهر بندگی می‌کند و مدعی عبودیت است در سرّ و باطن نیز باید عبودیت کند تا عبودیت سرّی قلبی به اعمال جوارحی نیز سرایت کند تا عمل و قول، نقشه باطن و سرّ باشد، ازاین‌رو حفظ مقام عبودیت و توجه به فقر و نیاز خود به خدا در هر مرتبه‌ای از مراتب سلوک، لازم و قطعی است..[۷]
امام‌خمینی رابطه عبودیت و ربوبیت را لازم و ملزوم یکدیگر می‌داند و معتقد است به هر مقدار در عبودیت از انانیت مفقود شود، در ظل حمایت ربوبیت یافت می‌شود و عبد به جایی می‌رسد که حق‌تعالی سمع و بصر و دست و پای او می‌گردد و تصرفات او تصرفات حقانی می‌شود. در مقابل هر مقدار از عبودیت کاسته شود و ربوبیت نفس بیشتر گردد. اگر انسان بتواند با امداد اولیای الهی به کنه عبودیت برسد به برخی از اسرار عبادت خواهد رسید.[۸]
عبودیت مطلقه
به اعتقاد امام‌خمینی، عبودیت مقول به تشکیک است و قسم نهایی آن عبودیت مطلقه است که بالاصاله مختص پیامبر(ص) و دیگر اولیای الهی به تبعیت دارای آن مقام هستند، از این رو دیگر مراتب عبودیت، مقیده و مظهر اسمی از اسم‌های الهی هستند؛ نظیر عبدالرحمن، عبدالقادر، برخلاف «عبده» که عبودیت مطلقه است؛ زیرا انسان کامل مظهر اسم جامع الله است و عبادت او عبادتی مطلق و عبدالله حقیقی است.[۹] به اعتقاد ایشان عبودیت و بندگی، نردبان رسالت است؛ زیرا پیامبر(ص) با نردبان عبودیت و بندگی سیر داده شد و به افق احدیث جذب شد و از همه عوالم رهایی یافت.[۱۰]
پانویس
- ↑ نیشابوری، تهذیب الاسرار، ص۱۷۲؛ مصباح الشریعه، ص۷؛ یزدان‌پناه، آیین بندگی، ص۲۱۴؛ احسائی، عوالی اللالی، ج۴، ص۷.
- ↑ قشیری، رساله قشریه، ص۳۰۴؛ نیشابوری، تهذیب الاسرار، ص۱۷۲؛ روحانی‌نژاد، درآمدی بر مبانی و مبادی سلوک، ص۸۵-۸۹.
- ↑ امام‌خمینی، سرّالصلاة، ص۸۹-۸۸؛ آداب الصلاة ص۸-۱۰؛ شرح چهل حدیث، ص۲۵۶؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۱۱۶.
- ↑ ابن‌طاووس، الاقبال الاعمال، ج۳، ص۲۹۹؛ طبرسی، مشکاة الانوار فی غرر الاخبار، ص۳۲۷؛ ایزدپناه، آیین بندگی، ص۲۸۰-۲۸۵.
- ↑ جعفربن‌محمد، مصباح الشریعه، ص۷؛ روحانی‌نژاد، درآمدی بر مبادی و مبانی سلوک، ص۲۸۵.
- ↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۸؛ سرّالصلاة، ص۸۹-۸۸.
- ↑ امام‌خمینی، شرح چهل حدیث، ص۲۵۶؛ شرح دعای سحر، ص۹؛ آداب الصلاة، ص۳۶۴؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۴۱۴.
- ↑ امام‌خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۴۰؛ آداب الصلاة، ص۹.
- ↑ امام‌خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۱۱۶؛ آداب الصلاة، ص۱۰.
- ↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۹-۱۰.
منابع
- ابن طاووس، سیدعلی‌بن‌موسی، الاقبال الاعمال، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۳۶۷ش.
- احسانی، ابن‌ابی‌جمهور، عوالی اللآلی، قم، انتشارات سیدالشهداء، ۱۴۰۵ق.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۴ش.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۷۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۳۸۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۳ش.
- جعفربن‌محمد(ع)، مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۳ش.
- روحانی‌نژاد، حسین، درآمدی بر مبانی و مبادی، سلوک، تهران، فرهنگ و اندیشه، ۱۳۹۶ش.
- صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۸ش.
- طبرسی، ابوالفضل علی‌بن‌حسن، مشکاة الانوار فی غدر الاخبار، نجف اشرف، حیدریان، ۱۳۸۵ق.
- قشیری، ابوالقاسم، رساله قشیریه، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۹ش.
- نیشابوری خرگوشی، عبدالملک، تهذیب الأسرار فی أصول التصوف، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۷ق.
- یزدان‌پناه، یدالله، آیین بندگی و دلدادگی، قم، کتاب فردا، ۱۳۹۸ش.
نویسنده: باقر صاحبی