قرب الهی
قرب الهی، نزدیکی خداوند به سوی موجودات و قرب و نزدیکی موجود به حقتعالی از جهت استعداد و سلوک.
اهمیت و جایگاه قرب الهی
قرب در اصطلاح عرفانی به معنای نزدیکی به خداوند و فنای عبد در صفات الهی است.[۱] مسئله قرب در متون دینی مورد توجه بوده است. در برخی آیات و روایات آمده که خداوند به همه موجودات تقرب و قرب دارد و شدت قرب را تا مرز عینیت با همه اشیای هستی توصیف کردهاند. از سوی دیگر در برخی متون دینی مسئله تقرب الى الله مطرح و از وجود فاصله بین بنده و خداوند حکایت دارد که در این فاصله برخی دور و برخی نزدیک میباشند. اهل معرفت نیز به بحث تقرب در عرفان نظری و عملی توجه ویژهای داشتهاند و از آن بهرهها بردهاند [۲] امامخمینی نیز در آثار عرفانی خویش به بحث قرب، اقسام، مراتب و مقام تدلی پرداخته و ثمرات متعددی از حیث سلوکی بر آن مترتب ساخته است.[۳]
قرب و اقسام آن
اهل معرفت قرب الهی را همان نزدیکی حق به موجودات میدانند و در تمام تفکیک قرب و جودی با قرب سلوکی معتقدند که راه و قرب از سمت خداوند به سوی موجودات غیر از راه و قرب و نزدیکی آنها به سوی خداوند میباشد؛ زیرا نزدیکی و قرب خداوند به سوی موجودات از نوع احاطه و جودی بر اشیاء محدود است ولی قرب و نزدیکی موجودات به حقتعالی از جهت استعداد و سلوک میباشد.[۴]
امامخمینی قرب الهی را به دو قرب وجودی و سلوکی تقسیم میکند:
قرب و جودی
ایشان با استناد به آیات الهى نظیر «نحن أقرب إلیه من حبل الورید»[۵] و «و إذا سألک عبادی عنی فانی قریب»[۶] بر این عقیده است که همه موجودات در بارگاه الهی حضور تعلقی دارند و ذات حق به تمام ذرات کائنات احاطه قیومی دارد بر این اساس قرب حقتعالی به خلق با همه مراتبی که دارد على السواء است و نسبت به پایین ترین مرتبه ماسوی، چندان نزدیک است که نسبت به عالیترین مراقب آن نزدیک میباشد.
قرب سلوکی
یعنی بنده به واسطه سلوک به حقتعالی نزدیک میشود. این قرب در قوس صعود، تصور میشود. به باور امامخمینی، برای سفر معنوی و قرب الهی، به دو رکن نیاز است، یکی خروج از منزلگاه نفسی و دیگری حرکت به سوی خداوند که نتیجه آن رسیدن به قرب الهی و فناى فى الله است.[۷]
مقام تدلی
یکی از ویژگیهای انسان کامل در نگاه امامخمینی مقام «تدلی» است که بر گرفته از آیه «ثم دنا فَتَدَلّی فکان قاب قوسین أو أدنى»[۸] تدلی، مرتبهای پس از دنو است؛ یعنی نزدیک شدن و قرب به حقتعالی است و به معنای آویخته و معلق شدن امتدادی از بالا به پایین میباشد؛ زیرا انسان کامل دارای هویتی فقری و نیز حقیقتی اضافی و عین ربط به حقتعالی است که دارای امتداد سریانی از عالی به سافل در نشات و عوالم خلقی میباشد.[۹]
پانویس
- ↑ تلمسانی، شرح منازل السائرین، ج۲، ص۵۶۶؛ کاشانی، شرح فصوص الحکم، ص۱۱۴؛ جندی، شرح فصوص الحکم، ص۹۷.
- ↑ (ابنعربی، الفتوحات الملكیه، ج۳، ص۳۲۵؛ فناری، مصباح الانس، ص۱۸۴ و ۲۹۴؛ قیصری، شرح فصوص الحکم، ص۶۱۱؛ امینی نژاد، حکمت عرفانی، ص۵۵۹-۵۶۰.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۲۷۰؛ شرح چهل حدیث، ص۲۸۸؛ تعلیقات على شرح فصوص الحكم و مصباح الانس، ص۲۶-۲۷ و ۲۵۹-۲۶۰؛ سرّ الصلاة، ص۵۴.
- ↑ جامی، نقد النصوص، ص۱۸۶؛ امینی نژاد، حکمت عرفانی، ص۵۶۱.
- ↑ ق: ۱۶.
- ↑ بقره: ۱۸۶.
- ↑ امامخمینی، سرّ الصلاة، ص۵۴؛ آداب الصلاة، ص۱۸۴-۱۸۵؛ تعلیقات على شرح فصوص الحكم و مصباح الأنس، ص۲۶-۲۷ و ۲۵۹-۲۶۰؛ شرح چهل حدیث، ص۲۸۸؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۴۳۲-۴۳۳.
- ↑ نجم: ۸-۹.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۱۷؛ التعلیقه على الفوائد الرضویة، ص۴۹؛ صاحبی، انوار حکمت، ص۱۸۵؛ اسرار ملکوت ج۱ ص۲۷.
منابع
- ابنعربی، محییالدين، الفتوحات المکیه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- امامخمینی، سیدروحالله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امینینژاد، علی، حکمت عرفانی، قم، مؤسسه پژوهشی و آموزشی امامخمینی، ۱۳۹۰ش.
- تلمسانی، عفیفالدین، شرح منازل السائرین، قم، انتشارات بیدار، ۱۳۹۰ش.
- جامی، عبدالرحمان، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۰ش.
- جندی، مؤیدالدّین، شرح فصوص الحكم، تصحیح سیدجلالالدّین آشتیانی، قم، بوستان کتاب، ۱۴۲۳ق.
- صاحبی، باقر، اسرار ملکوت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش.
- صاحبی، باقر، انوار حکمت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش.
- صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۸ش.
- فناری، محمدبنحمزه، مصباح الانس، تهران، انتشارات مولی، ۱۳۷۴ش.
- قیصری، داوودبنمحمود، شرح فصوص الحکم، تصحیح و تعلیق سیدجلالالّدین آشتیانی، تهران، نشر علمی و فرهنگی، ۱۳۷۵ش.
- کاشانی، عبدالرزاق، شرح فصوص الحكم، قم، تحقیق بیدارفر، نشر بیدار، ۱۳۸۵ش.
نویسنده: باقر صاحبی