قضای الهی
قضای الهی، قطعیت و حتمیت حکم الهی.
اهمیت و جایگاه قضای الهی
قضای الهی در اصطلاح دینی به معنای حکم قطعی و حتمی خداوند درباره امری است که در آن تغییر و تخلفی رخ نمیدهد.[۱] مفسران و اندیشمندان اسلامی با توجه به برخی آیات الهی و روایات، به بحث از قضای الهی و جایگاه آن در نظام هستیشناسی معرفتی پرداختهاند.[۲] امامخمینی نیز در آثار خویش به بحث قضای الهی، حقیقت و رابطه آن با پیشامدهای حوادث، پرداخته است.[۳]
حقیقت قضای الهی
مفسران اسلامی با استناد به برخی آیات الهی به حقیقت قضای الهی پرداخته و در همه موارد حتمیت در آن را لحاظ کردهاند، ازاینرو مفسران با توجه به برخی آیات الهی، قضای الهی را مرحله قطعیت، ابرام و ضروری میدانند.[۴]
امامخمینی طبق مبانی عرفانی و با نگاه هستیشناختی عرفانی به حقیقت قضای الهی پرداخته و برای تبیین آن از گونههای ظهور حقتعالی مدد گرفته است؛ به این بیان که معتقد است حقتعالی هر آنچه را که در نظام هستی جلوه دارد به سه گونه ظهور میبخشد، ظهور اجمالی، ظهور تفصیلی علمی و ظهور تفصیلی عینی. پس قضای الهی، ظهور اجمالی تمام تعینات کثیره و احکام مفصل در نظام هستی که به نحو اندماج در ذات اطلاقی وغیب هویت مستهلک بوده و تقریر اطلاقی دارد. این ظهور جمعی که منجر به پدیدار شدن حکم احاطی و جمعی دارد را قضای الهی مینامد.[۵]
امامخمینی در مواردی حقیقت قضای الهی را همان فیض مقدس و وجود منبسط در حضرت علمیه میداند که دارای مراتبی است از جمله اموری که در قلم اعلی و الواح عالی به تجلی فعلی ظهور میکند و همچنین حقایقی که در عوالم مادون ظهور دارند. امامخمینی رضا به قضای الهی را خشنودی از پیشامدهای گوارا و ناگوار میداند.[۶]
قضای تکوینی حق
برخی مفسران اسلامی با استناد به آیه «و قضی ربّک الا تعبدوا إلا إیاه»،[۷] مراد از قضا در این آیه را قضایی تکوینی میدانند، به این معنا که موجودات عالم به ویژه انسان در این عالم، طبق حکم تکوینی الهی، در حقیقت خدای تعالی را میپرستند و ناخودآگاه به سوی او روی میآورند.[۸] امامخمینی نیز با استناد به آیه «و قضی ربک الا تعبدوا إلا إیاه»[۹] و طبق وحدت شخصی وجود، قضا در این آیه را قضای تکوینی حق میداند و معتقد است طبق این آیه، فطرت عشق به کمال در جبلت همه مردم به ودیعه گذاشته شده است و همه عالم به قهر و جبر به سوی آن معشوق در حرکتند و اگر نبود امر الهی، شاید هیچ یک از اولیای حق در این باره سخن نمیگفتند؛ در حالی که هر سخنی که باشد از ناحیه حقتعالی است.[۱۰]
پانویس
- ↑ ربانی، جبر و اختیار، ص۱۰۱؛ مطهری، مجموعه آثار، ج۶، ص۱۰۶۸؛ جرجانی، شرح المواقف، ج۸، ص۱۸۰؛ جامی، نقد النصوص، ص۲۱۱.
- ↑ جندی، شرح الفصوص الحکم، ص۵۰۷-۵۰۹؛ خواجه نصیر طوسی، شرح الاشارات والتنبیهات، ج۳، ص۳۱۷؛ ملاصدرا، مجموع الرسائل التسعه، ص۱۴۸-۱۴۹؛ کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۵۵-۱۶؛ صدوق، التوحید، ص۳۶۴.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ج۲، ص۲۸۵؛ آداب الصلاة، ص۳۲۶؛ مصباح الهدایه، ص۳۱-۳۲؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۱۱۹.
- ↑ تستری، تفسیر التستری، ص۸۵؛ طباطبانی، المیزان، ج۱۱؛ ص۳۷۵-۳۷۸.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۱۴۳؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۲۸۵؛ صاحبی، حکمت معنوی، ص۵۰۷-۵۰۸.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۲۶۳؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۶۸-۱۶۹؛ آداب الصلاة، ص۳۲۶؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۲۸۵.
- ↑ اسراء: ۲۳.
- ↑ ابنعربی، تفسیر رحمة من الرحمان، ج۲، ص۵۳۷.
- ↑ اسرا: ۲۳.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۷، ص۵۲۶، ج۲۰، ص۱۵۷؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۵۴-۵۵.
منابع
- ابنعربی، محیی الدین، تفسیر رحمة من الرحمان فی تفسیر و إشارات القرآن، دمشق، نشر نضر، ۱۴۱۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش.
- تستری، سهل، تفسیر التستری، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۳ق.
- جامی، عبدالرحمان، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۰ش.
- جرجانی، سیدشریف، شرح المواقف، قم، نشر الشریف الرضی، ۱۳۲۵ق.
- جندی، مؤیدالدین، شرح فصوص الحکم، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۱ش.
- ربانی گلپایگانی، علی، جبر و اختیار، قم، موسسه امام صادق (ع)، ۱۳۸۱ش.
- صاحبی، باقر، حکمت معنوی، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۱ش.
- صدوق، محمدعلی، التوحید، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۷۴ش.
- طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طوسی، خواجه نصیرالدین، شرح الاشارات و التنبیهات، قم، نشر البلاغة، ۱۳۷۵ش.
- کلینی، محمدبنیعقوب، اصول کافی، تصحیح علیاکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، نشر صدرا، ۱۳۸۹ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، مجموعه رسائل التسعه، قم، نشر مکتب مصطفوی، ۱۳۰۲ق.
نویسنده: باقر صاحبی