قیومیت حق
قیمومیت حق، اصطلاحی فلسفی و عرفانی
اهمیت و جایگاه قیومیت حق
قیوم در اصطلاح دینی یعنی وجود قائم به ذات که در اصل وجود و استمرار خویش هیچ نیازی به غیر ندارد و بلکه قیام همه موجودات به او میباشد.[۱]
حکمای الهی درباره صفت قیومیت حقتعالی، در آثار خویش به تفصیل پرداختهاند[۲] و مباحثی چون توحید افعالی را با توجه به قیومیت حق تبیین کردهاند.[۳] اهل معرفت نیز با استناد به برخی آیات الهی به سرّ قومیت، مبدأ فاعلی حقتعالی در آثار خویش پرداختهاند.[۴]
امامخمینی نیز در برخی آثار خویش به بحث قیومیت حقتعالی توجه داشته و از جمله ثمرات بحث از قیومت حق را تبیین توحید افعالی میداند.[۵]
قیومیت حق
قیوم وجودی قائم به ذات است که هیچ وجودی غیر حقتعالی ذاتاً از آن برخوردار نیست، بلکه همه موجودات به وجود قیوم وابسته و متقوماند.[۶] قیوم از اسمای حسنای الهی است و قیومیت خدای سبحان به این معناست که او همواره در مقام عمل، آفرینش و افاضه است و ماسوی حق، در همه شئون قائم به او میباشند؛ زیرا حقتعالی در قیومیت نامتناهی نامحدود، ازلی و ابدی است.[۷] مفهوم قیوم جامعیتی دارد که همه اوصاف فعلی خدا را شامل میشود، ازاینرو آن را مادر همه صفات فعلی مینامند؛ زیرا قیوم ریشه و اساسی تام صفات الهی است.[۸]
امامخمینی در بیان قیومیت حق با توجه به نظام علی و معلولی و بر اساس عناصری چون وجود رابطی، اضافه اشراقی و امکان فقری در تحلیل موجودی که مستقل، غنی و قائم به خود است پرداخته و موجودات ممکن را عین فقر و تعلق محض میداند که نمیتوانند ایجاد کننده خود باشند پس تأثیر و قیومیت و فاعلیت از شئون واجب تعالی است.[۹] و از آنجا که استقلال در وجود ملاک و معیار فاعل حقیقی و قیومیت ایجادی است و وجودی که عین ربط است، نمیتواند ایجاد کننده باشد، پس تأثیر و فاعلیت و قیومیت منحصر در حقتعالی است.[۱۰]
توحید افعالی و قیومیت حق
در نگاه حکمت متعالیه، همه اشیا ظهور و معالیل حق میباشند و همه افعال وجودات ربطی در حقیقت افعال حقتعالی در مرتبه خود معالیل میباشند .[۱۱]
امامخمینی نیز برای اثبات توحید افعالی از قیوم بودن حضرت حق که مبدأ فاعلی ذات، صفات و افعال همه اشیاء است، بهره برده و بر این باور است که قیوم بر کمال حقتعالی دلالت دارد، پس علت تامه همه ممکنات در عالم اعم از ذوات ممکنات، اوصاف و افعال آنها جز یک وجود نیست.[۱۲] پس تمام موجودات ظاهر و باطن و تمام عوالم غیب و شهادت تحت تربیت اسم الله و تمام حرکات و سکنات آنها به قیومیت خداوند است.[۱۳] به اعتقاد امامخمینی حقیقت قیومیت حقتعالی را کسی جز اولیای خاص الهی نمیدانند .[۱۴]
امامخمینی با استناد به آیه «الله لا اله الّا هو الحی القیوم» علاوه بر بیان توحید افعالی به اثبات واجب تعالی از طریق برهان خلف میپردازد و معتقد است که چون وجودات و ممکنات عین ربط و فقر هستند، اگر به موجودی که حیّ و قیوم است، متکی نباشند، خود قادر به تکفل نیستند و نمیتوانند غبار ربط و تعلق و فقر را از خود بزدایند .[۱۵]
پانویس
- ↑ ملاصدرا، تفسیر القرآن الکریم، ج۲، ص۸۲؛ اسرار الآیات، ص۴۴؛ قراملکی، قرآن و علم کلام، ص۲۰۷.
- ↑ ملاصدرا، اسرار الآیات، ص۴۴؛ المشاعر، ص۴.
- ↑ ملاصدرا، تفسیر القرآن الکرم، ج۴، ص۱۹؛ اسرار الایات، ص۴۴-۴۵؛ کرجی، شواهد قرآنی، ص۲۸۵-۳۸۸.
- ↑ کبری، التأویلات النجمیه، ج۱، ص۳۲۷-۳۲۸؛ جوادی آملی؛ توحید در قرآن، ۲۹۳.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ج۲، ص۲۹۸، آداب الصلاة، ص۲۴۳؛ تفسیر سور حمد، ص۱۹؛ شرح جعل حدیث، ص۵۵۰ و ۶۵۹.
- ↑ قراملکی، قرآن و علم کلام، ص۳۶۱.
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۹، ص۳۴۳؛ کبری، التأویلات النجمیه، ج۱، ص۳۲۷-۳۲۸.
- ↑ ملاصدرا، تفسیر القرآن الکریم، ج۴، ص۸۲-۹۶؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ص۲۹۳.
- ↑ امامخمینی، شرح دعاء السحر، ص۹۴، ۱۰۰ و ۱۲۷؛ آداب الصلاة، ص۳۷۲.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۳۷۲؛ صاحبی، حکمت معنوی، ص۴۳۸.
- ↑ ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ج۶، ص۳۷۳-۳۷۴، اعلائی بنایی، تأثیر عرفان نظری بر نظام حکمت صدرایی، ص۲۷۶.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ج۲، ص۲۹۸.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۲۴۳؛ تفسیر سوره حمد، ص۱۹؛ شرح چهل حدیث، ص۵۵۰.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۶۵۹.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ج۲، ص۱۷.
منابع
- اعلائی بنایی، علی، تأثیر عرفان نظری بر نظام حکمت صدرایی، تهران، فرهنگ و اندیشه، ۱۳۹۶ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن ، قم، انتشارات اسراء، ۱۳۹۹ش.
- صاحبی، باقر، حکمت معنوی، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۱ش.
- قراملکی، محمدحسین، قرآن و علم کلام، تهران، فرهنگ و اندیشه، ۱۴۰۲ش.
- کرجی، علی، شواهد قرآنی بر مضامین حکمت متعالیه، قم، پژوهشگاه و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۴ش.
- کبری، نجم الدین، التأویلات النجمیه فی التفسیر الإرشادی الصوفی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۹۷۱م.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۶ق.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، اسرار الآیات، مقدمه خواجوی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه، ۱۳۶۰ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، الحکمة المتعالیه، بیروت، دار احیاء التراث،۱۹۸۱م.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، المشاعر، اهتمام هانری کربن، تهران، طهوری، ۱۳۶۳ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، انتشارات بیدار، قم، ۱۳۹۶ش.