مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مؤسسه‌ای پژوهشی است که با هدف جمع‌آوری، حفظ و انتشار اسناد و مدارک مربوط به امام‌خمینی و انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۵۹ فعالیت خود را آغاز کرد. مرکز اسناد انقلاب اسلامی، زیرنظر هیئت امنا و با هدایت رهبر جمهوری اسلامی ایران، اداره می‌شود.
چگونگی شکل‌گیری
برخی از شاگردان امام‌خمینی از سال‌ها قبل از پیروزی انقلاب، وقایع نهضت را ثبت می‌کردند. سیدحمید روحانی از جملۀ این افراد بود که از سال ۱۳۵۱ نگارش کتاب نهضت امام‌خمینی را در نجف آغاز کرد و جلد نخست آن را در سال ۱۳۵۶ با عنوان بررسی و تحلیلی از نهضت امام‌خمینی، در بیروت منتشر کرد.[۱] پس از پیروزی انقلاب اسلامی، روحانی تلاش اصلی خود را بر نگارش و تکمیل کتاب نهضت امام‌خمینی و برخی آثار دیگر متمرکز و محدود کرد. او از سال ۱۳۵۹ مرکز اسناد انقلاب اسلامی را در قم پایه‌گذاری کرد که عمدۀ فعالیتش متمرکز بر آرشیو اسناد معمولی و بریده‌های روزنامه‌ها و مصاحبه با افراد بود. در سال ۱۳۶۱ مرکز اسناد تهران تأسیس و بخشی از اسناد قم به تهران منتقل شد.[۲]
حکم امام‌خمینی برای تدوین تاریخ انقلاب
امام‌خمینی در ۲۵ دی‌ماه ۱۳۶۷ در حکمی، روحانی را مأمور تدوین تاریخ انقلاب اسلامی کرد. ایشان در این حکم، با تشکر از تلاش قابل تقدیر روحانی در تدوین تاریخ انقلاب، ابراز امیدواری کرد بتواند تاریخ پرحادثه انقلاب اسلامی را آن‌گونه که هست، ثبت کند. ایشان همچنین درباره روش درست تدوین تاریخ و آن‌چه به‌طور رایج در تاریخ‌نویسی‌ها اتفاق می‌افتد، نکاتی را یادآور شد و تصریح کرد اگر تاریخ را از زبان توده‌های مردم، مستند به صدا و فیلم آنان گزارش کند، کاری شایسته در تاریخ ایران انجام داده است؛ زیرا تاریخ انقلاب ایران باید مانند خود انقلاب، بر دوش پابرهنگان مغضوب قدرت باشد. ایشان در پایان با تشکر از بنیاد شهید برای کمک به روحانی در انجام این کار، برای موفقیت او دعا کرد.[۳]
فعالیت‌ها
مهم‌ترین فعالیت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، جمع‌آوری و آرشیو اسناد تاریخی در حوزۀ انقلاب اسلامی است که تا سال ۱۴۰۳ بیش از ۴/۵ میلیون برگه سند نگهداری و مورد بهره‌برداری قرارگرفته است.[۴] از دیگر فعالیت‌های مرکز اسناد، شناسایی و مصاحبه شفاهی با افرادی است که در فرآیند انقلاب اسلامی نقش داشته‌اند؛ اما اطلاعاتی از آن‌ها موجود نبوده است. [۵] ضبط، ثبت و تدوین خاطرات از افراد و گروه‌های مختلف از اواخر دهه ۶۰ آغاز شد.[۶] حمایت از تألیف کتاب، پایان‌نامه‌ها و پروژه‌های مربوط به تاریخ انقلاب از فعالیت‌های دیگر این مرکز است.[۷] مرکز اسناد، هر ساله ۷۲ کتاب پژوهشی در موضوع تاریخ انقلاب اسلامی منتشر می‌کند.[۸] نخستین جلد از مجموعه اسناد انقلاب اسلامی، در زمستان ۱۳۶۹ منتشر شد که دربردارنده همۀ نامه‌ها و بیانیه‌های مراجع تقلید، روحانیون و مجامع و گروه‌های مذهبی از سال ۱۳۴۰ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ است.[۹]
ریاست مرکز اسناد
از ابتدای تأسیس، سیدحمید روحانی ریاست مرکز اسناد انقلاب اسلامی را برعهده داشت.[۱۰] در سال ۱۳۷۴ش، روح‌الله حسینیان، عهده‌دار این سمت شد و پس از درگذشت وی در سال ۱۳۹۹ش، مصطفی پورمحمدی این مسئولیت را برعهده گرفت.[۱۱]
اهمیت ثبت تاریخ انقلاب از نظر امام‌خمینی
امام‌خمینی از پیش از پیروزی نهضت اسلامی، همواره بر ضرورت ثبت درست وقایع تاریخ انقلاب هشدار می‌داد و معتقد بود با وجود قلم‌های مسموم که خواهند کوشید وقایع را به گونه‌ای دیگر ثبت و ضبط کنند، تاریخ و آن‌چه در نهضت اسلامی مردم ایران اتفاق افتاد، برای آیندگان مبهم خواهد بود. لذا براى بيدارى نسل‌هاى آينده و جلوگيرى از غلط‌نويسى مغرضان، ضروری است نويسندگان متعهد با دقت تمام به بررسى دقيق تاريخ اين نهضت اسلامى بپردازند.[۱۲] ایشان پس از انتشار جلد اول کتاب نهضت امام‌خمینی و مطالعۀ بخش‌هایی از آن، با تأکید بر اهمیت حفظ درست اسناد و اخبار تاریخی، برخی از مطالب آن را اصلاح کرد و تذکراتی به نویسنده داد.[۱۳]
پانویس
- ↑ روحانی، گفت‌وگو؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ج۱، ص۱۳–۱۴
- ↑ ایسنا، ۴۰هزار ساعت مصاحبه در مرکز اسناد انقلاب اسلامی موجود است.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۲۱، ص۲۳۹–۲۴۰
- ↑ سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، درباره ما
- ↑ نظامی خندان، «اسناد انقلاب اسلامی، مرکز»، ص۱۴۲
- ↑ بخشی، «نقش تاریخ شفاهی در آموزش تاریخ»، ص۳۴؛ نیک‌بخت، «زنان مبارز و تاریخ شفاهی»، ص۱۰۲
- ↑ سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، درباره ما
- ↑ سایت همشهری آنلاین، آشنایی با مرکز اسناد انقلاب اسلامی
- ↑ نشریه پانزده خرداد، انتشار اولین جلد اسناد انقلاب اسلامی، ص۴۳-۴۴
- ↑ سایت همشهری آنلاین، آشنایی با مرکز اسناد انقلاب اسلامی
- ↑ سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، درباره ما
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۴۳۴
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۱۸۳، ۲۱۳ و ۲۱۴
منابع
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۹.
- بخشی، مهدی، «نقش تاریخ شفاهی در آموزش تاریخ»، نشریه رشد آموزش تاریخ، شماره ۶۹، پاییز ۱۳۹۷.
- پایگاه خبری ایسنا، «۴۰هزار ساعت مصاحبه در مرکز اسناد انقلاب اسلامی موجود است»، تاریخ بازدید: ۲۳ فروردین ۱۴۰۴.
- روحانی، سیدحمید، گفت‌وگو با مدیر دانشنامه امام‌خمینی، ۲۷ و ۲۸آبان۱۳۹۹.
- روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی، ج۱، تهران، عروج، ۱۳۸۱.
- سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، درباره ما، تاریخ بازدید: ۲۳فروردین ۱۴۰۴.
- سایت همشهری آنلاین، آشنایی با مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ بازدید: ۲۳فروردین ۱۴۰۴.
- نظامی خندن، حمیده، «اسناد انقلاب اسلامی، مرکز»، دانشنامه تهران بزرگ (ج۱)، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۸.
- نیک‌بخت، رحیم، «زنان مبارز و تاریخ شفاهی»، نشریه کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره ۱۱۸، اسفند ۱۳۸۶.
- نشریه پانزده خرداد، «انتشار اولین جلد اسناد انقلاب اسلامی»، ویژه‌نامه، فروردین و اردیبهشت ۱۳۷۰.