فارابی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمد بن محمد بن اوزلغ بن طرخان |
| لقب | معلم ثانی |
| تاریخ تولد | ۲۵۷ قمری |
| زادگاه | فاراب، ترکستان |
| تاریخ وفات | رجب ۳۳۹ق |
| محل دفن | دمشق |
| شهر وفات | دمشق |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | متی بن یونس، یوحنا بن حیلان |
| محل تحصیل | بغداد |
| تألیفات | فصوص الحکم، شرح المجسطی، احصاء العلوم، الموسیقی الکبیر، المدینة الفاضله |
فارابی، از بزرگان فلسفه اسلامی، مشهور به معلم ثانی
معرفی
محمدبن‌محمد فرزند اوزلغ‌بن‌طرخان معروف به ابونصر فارابی[۱] در سال ۲۵۷ق در روستای نزدیک فاراب ترکستان زاده شد.[۲] وی پس از تحصیلات اولیه به بغداد که عالی‌ترین مرکز آموزش اسلامی آن روزگار بود، سفر کرد و در درس متی‌بن‌یونس و یوحنابن‌حیلان شرکت کرد و به تحصیل منطق پرداخت و در این زمینه از استادش پیشی گرفت.[۳] وی در بغداد به فراگیری فلسفه پرداخت و فردی برجسته و سرآمد عصر خویش شد و به معلم ثانی مشهور گشت. وی مدت بیست سال در بغداد ماند؛ آن‌گاه مرکز فرهنگی حلب توجه او را به خود جلب کرد و به آنجا سفر کرد و مدتی نزد سیف‌الدوله حمدانی به سر برد.[۴]
فلسفه فارابی
فلسفه فارابی دارای وجوه ممتازی است. وی برخی از آرای فیلسوفان پیشین را پذیرفت و آنها را به صورتی که با محیط فرهنگی خاص او مطابق باشد، بازسازی کرد و چنان پیوند و نزدیکی میان آنها برقرار کرد که فلسفه حاصل از آن منظم‌ترین و مرتبط‌ترین فلسفه است.[۵] وی هم در تفکر و بیان و هم در اقامه دلیل و بحث و ارائه مطالب استدلالی، فیلسوفی منطقی است.[۶] از معروف‌ترین آثار فارابی فصوص الحکم، شرح المجسطی، احصاء العلوم، الموسیقی الکبیر و المدینة الفاضله است.[۷] این فیلسوف در علوم ریاضی و طب نیز تبحر داشت.[۸] وی در رجب ۳۳۹ق، در حدود هشتادسالگی در دمشق از دنیا رفت و همان‌جا به خاک سپرده شد.[۹]
فارابی در اندیشه امام‌خمینی
امام‌خمینی از فارابی با عنوان معلم ثانی یاد کرده است.[۱۰] ایشان در پیام مهم خود به میخائیل گورباچوف فارابی را حکیم مشائی معرفی می‌کند که می‌توان در شناخت قانون علیّت به آثارش مراجعه کرد.[۱۱] ایشان در برخی آثار خود به آرا و مبانی فارابی اشاره کرده است، ازجمله عمومیت قدرت الهی. امام‌خمینی در بیان عمومیت قدرت الهی به دلیل و ادله‌ای که فارابی در فصوص الحکم[۱۲] بیان کرده است، تمسک می‌کند.[۱۳] ایشان در تقریر این دلیل قائل است افعالی که از انسان صادر می‌شود و گمان می‌شود که به اختیار انسان انجام شده، اگر از لوازم ذات باشند، لازم می‌آید از اول و از وقتی که ذات بود، اختیار هم باشد؛ در حالی‌که چنین نیست. اگر افعال حادث باشند، محدِثی لازم دارند. اگر آن محدِث شخص باشد، به گونه‌ای که با اختیار دیگری آن را احداث کرده باشد، همین سخن دربارهٔ آن اختیار مطرح می‌شود و همین‌طور و تسلسل لازم می‌آید؛ بنابراین باید هر امر عرضی به امر ذاتی منتهی شود تا تسلسل لازم نیاید؛ سپس هر مختاری که با اختیار خود فعلی را انجام دهد، اختیار و قدرت انجام فعل را از ذاتی که اختیار و قدرت ذاتی اوست، دریافت می‌کند و لازمه آن تعلق قدرت حق‌تعالی بر تمامی موجوداتی است که دارای قدرت و اختیارند.[۱۴] امام‌خمینی در برخی موارد در بطلان تسلسل از دلیل اسدّ و اخصر فارابی بهره برده است[۱۵] و امام‌خمینی در علم الهی نظر فارابی را نقد کرده است.[۱۶]
پانویس
- ↑ ابن‌ابی‌اصیبعه، عیون الابناء فی طبقات الاطباء، ۴/۱۳؛ ابن‌خلکان، وفیات الأعیان، ۵/۱۵۳–۱۵۴.
- ↑ عالمی، فارابی، ۱/۳۰۵.
- ↑ مدکور، فارابی، ۱/۶۴۱.
- ↑ ابن‌ابی‌اصیبعه، عیون الابناء فی طبقات الاطباء، ۴/۱۳–۱۴.
- ↑ مدکور، فارابی، ۱/۶۴۴.
- ↑ مدکور، فارابی، ۱/۶۴۱.
- ↑ ابن‌ابی‌اصیبعه، عیون الابناء فی طبقات الاطباء، ۴/۲۴–۳۰.
- ↑ ابن‌ابی‌اصیبعه، عیون الابناء فی طبقات الاطباء، ۴/۱۳.
- ↑ ابن‌ابی‌اصیبعه، عیون الابناء فی طبقات الاطباء، ۴/۱۳–۱۴؛ ابن‌خلکان، وفیات الأعیان، ۵/۱۵۶.
- ↑ امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۴۵۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۲۳–۲۲۴.
- ↑ فارابی، فصوص الحکم، ۹۱–۹۲.
- ↑ امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۳۰۵–۳۰۶.
- ↑ امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۳۰۵–۳۰۶.
- ↑ امام‌خمینی، تقریرات، ۱/۳۵۲–۳۵۳.
- ↑ امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۱۵۹–۱۶۰.
منابع
- ابن‌ابی‌اصیبعه، احمدابن‌قاسم، عیون الابناء فی طبقات الاطباء، تحقیق عامر بخار، مصر، الهیئة المصریه، چاپ اول، ۲۰۰۱م.
- ابن‌خلکان، احمدبن‌محمد، وفیات الأعیان و أبناء الزمان، تحقیق احسان عباس، بیروت، دارالثقافه، بی‌تا.
- امام‌خمینی، تقریرات فلسفه امام‌خمینی، تقریر سیدعبدالغنی اردبیلی، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
- امام‌خمینی، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- عالمی، روح‌الله، فارابی، چاپ‌شده در تاریخ فلسفه اسلامی، زیر نظر سیدحسین نصر و الیور لیمن، تهران، حکمت، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
- فارابی، ابونصر، فصوص الحکم، تحقیق محمدحسن آل‌یاسین، قم، بیدار، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق.
- مدکور، ابراهیم، فارابی، ترجمه علی محمد کاردان، چاپ‌شده در تاریخ فلسفه در اسلام به کوشش میان محمد شریف، تهران نشر دانشگاهی، چاپ دوم، ۱۳۸۹ش.