مفهوم اطلاق در نظریه ولایت فقیه از دیدگاه امامخمینی (کتاب)
مفهوم اطلاق در نظریه ولایت مطلقه فقیه از دیدگاه امامخمینی (کتاب) کتاب «مفهوم اطلاق در نظریه ولایت مطلقه فقیه از دیدگاه امامخمینی»، به قلم سیدجواد ورعی، باتوجهبه تفسیرهای متفاوتی که از نظریۀ «ولایت مطلقه فقیه» میشود و سیاستگذاری، قانونگذاری و اجرا در جمهوری اسلامی هم بر برخی از این تفاسیر استوار است، همچنین سؤالات و شبهاتی که نسبت به اصل نظریه، پیامدها، و نیز کارآمدی آن در اجرا پیش آمده و بسیاری از آنها به اصلِ نظریه مستند میگردد، به تبیین مفهوم «اطلاق» در نظریه ولایت مطلقه امامخمینی میپردازد و با تحلیل و ارزیابی دیدگاههای متعددی که در این زمینه وجود دارد، نسبت آنها با سیرۀ علمی و عملی امامخمینی را نشان میدهد.
نویسنده سیدجواد ورعی (متولد ۱۳۴۲ش در تهران)، پس از دروس متوسطه در سال ۱۳۶۱ رسماً وارد حوزه علمیه شرق تهران گردید و همزمان در دانشکده الهیات دانشگاه تهران دوره کارشناسی الهیات و معارف اسلامی را گذراند. در سال ۱۳۶۵ش برای ادامه تحصیل راهی حوزه علمیّه قم شد و پس بهرهمندی از حضور اساتید بنام حوزه در سطوح عالی، خارج فقه و اصول را از محضر محمد فاضل لنکرانی، حسین وحید خراسانی، عبدالکریم موسوی اردبیلی، یوسف صانعی و سیدکاظم حائری، و سیدموسی شبیری زنجانی استفاده کرد. وی برای تفسیر، فلسفه و عرفان نیز در عبدالله جوادی آملی، حسن حسنزاده آملی و انصاری شیرازی شرکت کرد. ورعی در کنار تدریس سطوح عالی و خارج فقه و اصول، به تحقیق و تألیف پرداخته است و اینک استاد تمام گروه حقوق و فقه اجتماعی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، میباشد. آثار چندی نیز، به ویژه در حوزه اندیشه امام خمینی از او منتشر شده است که کتابهای «امامخمینی و احیای تفکر اسلامی»، «امام خمینی و مفاهیم اخلاقی، حب جاه و مقام»، «اندیشههای فقهی امامخمینی»، و «مفهوم اطلاق در نظریه ولایت مطلقه فقیه از دیدگاه امامخمینی؛ از جمله آنها میباشند. (پایگاه اندیشه ما، ۷/۱۰/۱۴۰۴).
معرفی محتوی
ولایت مطلقه فقیه هرچند اصطلاحی کهن در میراث فقهی است، اما به مناسبت بحثِ اختیارات حکومت اسلامی در عصر غیبت، در دهه اول جمهوری اسلامی توسط امامخمینی وارد ادبیات اجتماعی و سیاسی جامعه شد. به دنبال طرح این ایده از سوی امام، تفسیرها و تحلیلهای گوناگونی از آن ارائه گردید. برخی در مقام تثبیت و برخی در مقام نقد و ایراد بر آن بر آمدند. این تفسیرها و تحلیلها، نقدها و ایرادها پس از رحلت امام گسترش یافته و سؤالات و شبهات جدیدی را موجب گردید. پارهای از عملکردها نیز در زمان حیات امام و پس از رحلت ایشان بر سؤالات، ابهامات و شبهات افزود.
باتوجهبه تفسیرهای متفاوتی که از نظریۀ «ولایت مطلقه فقیه» میشود و سیاستگذاری، قانونگذاری و اجرا در جمهوری اسلامی هم بر برخی از این تفاسیر استوار است، همچنین سؤالات و شبهاتی که نسبت به اصل نظریه، پیامدها، و نیز کارآمدی آن در اجرا پیش آمده و بسیاری از آنها به اصلِ نظریه مستند میگردد، تبیین مفهوم «اطلاق» در نظریه و تحلیل و ارزیابی دیدگاههای متعددی که در این زمینه وجود دارد و نسبت آنها با سیرۀ علمی و عملی امامخمینی، همچنین بررسی صحتِ انتساب پیامدهای عملی به اصلِ ایده، نگاهی دوباره به نظریۀ امامخمینی، خاستگاه و سیر تاریخی نظریه، گنجاندن آن در قانون اساسی جمهوری اسلامی و دهۀ نخست جمهوری اسلامی، ضروری بهنظر میرسد.
فاصلهگرفتن از عصر امامخمینی و انتساب بسیاری از نارساییها در عرصه کارآمدی جمهوری اسلامی به امامخمینی و نظریۀ ولایت مطلقه فقیه، ایجاب میکند اصلِ نظریه، خاستگاه، آثار و پیامدهای آن تبیین شود و میزان درستی و نادرستی این انتساب روشن گردد. همچنین تجربه جمهوری اسلامی در ارتباط با نظریۀ ولایت مطلقه فقیه تجزیهوتحلیل شود. نویسنده در این اثر، صرفاً در مقامِ «تبیین و توضیح "اطلاق" در نظریۀ ولایت مطلقه فقیه از دیدگاه امامخمینی»، «صحت و سقم تفسیرها» و «درستی و نادرستی انتسابِ پیامدها و عملکردها به این نظریه» است؛ نه در مقامِ «دفاع یا نقد مستدلِّ نظریه». (ورعی، مفهوم اطلاق در نظریه ولایت مطلقه فقیه از دیدگاه امامخمینی، مقدمه).
ساختار
این تحقیق در چهارفصل سامان یافته است:
فصل نخست به مفاهیم و کلیات اختصاصیافته و در آن، واژگانی چون «اطلاق»، «ولایت» و «مصلحت» از نظر لغوی و اصطلاحی بررسی میشوند. همچنین پیشینۀ قید «اطلاق» در نظریۀ ولایت مطلقه فقیه در فقه، در دو محور اطلاق در «ولایت» و اطلاق در «ولایت پیامبر و امام معصوم» مورد کنکاش قرار میگیرد.
فصل دوم، کاربردهای متعدد واژه اطلاق در ترکیب «ولایت مطلقه» را در عبارات فقهی بررسی میکند. اینکه فقیهان از اطلاق ولایت در ولایت مطلقه چه معنا و مفهومی را اراده کردهاند؟ دستکم شش معنا از این واژه در کلمات فقیهان به چشم میخورد.
فصل سوم به تبیین دیدگاه امامخمینی اختصاص دارد. این فصل در چهار گفتار با عناوین: «پیشینۀ مبحث ولایت فقیه در آثار امام»، «پیشینۀ اصل ولایت فقیه تا ورود به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، «قلمرو اختیارات حکومت در قانون اساسی جمهوری اسلامی» و «امام خمینی و اطلاق ولایت» سامان مییابد. گفتار چهارم که از مباحث اصلی کتاب بهشمار میرود، در سه محور با عناوین: «مبانی ولایت مطلقه فقیه»، «اطلاق ولایت» و «محدودیتهای ولایت مطلقه» از دیدگاه امامخمینی تدوین میشود. به نظر نویسنده ولایت مطلقه از نگاه امامخمینی پنج قید و محدودیت دارد که عبارتاند از: عدالت، مصلحت، حوزه عمومی، احکام ثابت حکومتی پیامبر و امام معصوم و قانون.
فصل چهارم به شبهات و ایرادها در زمینه اطلاق ولایت، بنا بر تفسیر امامخمینی از اطلاق ولایت پاسخ میدهد؛ «استبداد»، «فردیبودن حکومت»، «تعارض با حاکمیت ملی» و «پاسخگو نبودن» از جمله ابهامات و شبهات در زمینه اطلاق ولایت است که مورد بحث قرار گرفته و صحت و سقم آنها بنابر تفاسیر مختلف از اطلاق ولایت بررسی میشود. (ورعی، مفهوم اطلاق در نظریه ولایت مطلقه فقیه از دیدگاه امامخمینی، فهرست).
وضعیت نشر
کتاب «مفهوم اطلاق در نظریه ولایت مطلقه فقیه از دیدگاه امامخمینی»، به قلم سیدجواد ورعی، در سال ۱۴۰۱ شمسی، با مشارکت مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، توسط پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در ۲۴۰ صفحه منتشر و در خرداد ۱۴۰۳ به روز رسانی شد. (ورعی، مفهوم اطلاق در نظریه ولایت مطلقه فقیه از دیدگاه امامخمینی، شناسنامه کتاب).
منابع
اندیشه ما، پایگاه عقلانیت، رحمانیت و کرامت دینی، ۷/۱۰/۱۴۰۴.
ورعی، سیدجواد، مفهوم اطلاق در نظریه ولایت مطلقه فقیه از دیدگاه امامخمینی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۴۰۱ش.