وقت
وقت، اصطلاحی عرفانی
اهمیت و جایگاه وقت
وقت در اصطلاح عرفانی، اسمی است برای عبد سالک که بین تلوین و تمکین رخ می‌دهد در هر مرحله‌ای شرایط ویژه‌ای دارد که وقت او را تشکیل می‌دهد [۱]
اهتمام به مواظبت از اوقات نماز در کتاب و سنت مورد تأکید فراوان قرار گرفته است.[۲] اهل معرفت سعی کرده‌اند که وقت را در بیان اسرار باطنی نماز بیان کنند؛ زیرا معتقدند وقت در نماز نقش بسزایی دارد.[۳] امام‌خمینی نیز در آثار خویش به وقت، آداب و مراقبت از اوقات نماز توجه داشته و با تأویل عمیق عرفانی به تفسیر آن پرداخته است.[۴]
اوقات نماز
به اعتقاد اهل معرفت همانطور که نماز به مکان خاص یعنی قبله در ارتباط است، زمان و توجه به زمان‌های خاص نیز در شریعت مورد توجه بوده که از آن به عنوان «اوقات نماز» تعبیر می‌شود، هر نمازی به قیود زمانی خاص مقید شده و صحیح بودنش به اقامه آن در چهارچوب آن زمان مشروط شده است.[۵]
امام‌خمینی نیز معتقد است سالک نمازگزار باید اشتغالات قلبیه را در اوقات نماز کم کند و برای نماز خود وقتی خاص تعین کند که در آن وقت کار دیگر نداشته باشد.[۶]
احوال معصومین(ع) در وقت نماز
درباره حالات امامان معصوم علیهم‌السّلام در وقت نماز روایات فراوانی نقل شده که خود اهمیت اوقات نماز را نشان می‌دهد؛ چنانچه روایت شده معصوم علیه‌السّلام هنگام وقت نماز رنگش تغییر می‌کرد و متزلزل می‌شد.[۷] امام‌خمینی نیز با استناد به روایاتی درباره احوال امامان معصوم علیهم‌السّلام در اوقات نماز معتقد است، امامان معصوم علیهم‌السّلام هنگام وقت نماز به خود می‌پیچیدند و متزلزل می‌شدند و نماز را امانت الهی می‌دانستند و رنگ مبارکشان زرد می‌شد.[۸]
وقت حقی
به باور اهل معرفت، برای انسان کامل و سالک واصل وقت و حالاتی است که بلحاظ باطنی و سرّی کسی به آن در جه نمی‌رسد.[۹]
امام‌خمینی نیز در بیان وقت حقی با استناد به حدیثی «لی مع الله وقت لا یسعه ملک مقرب و لا نبی مرسل»[۱۰] معتقد است انسان کامل با وجه خاص خویش بدون هیچ واسطه‌ای با حق‌تعالی در ارتباط است و آن خلوتگاه قاب قوسین می‌باشد..[۱۱] امام‌خمینی تمام اوقات نمازهای پنجگانه را یک دایره سلوکی می‌داند و برای وقت هر نمازی بیانی بطونی و تأویلی دارد از جمله:
- وقت نماز ظهر؛ و آن وقتی است که شمس حقیقت در غایت ظهور احدیت جمع؛ یعنی اول زوال استوا اعتدال خورشید مقام احدیت و نزدیک شدن به افق تعینات و تشخصات که شاکله ماسوی الله را تشکیل می‌دهد. به اعتقاد امام‌خمینی مصداق نماز وسطی همان نماز ظهر است.[۱۲]
- وقت نماز عصر: میل و ورود به حجاب تعینات و عالم طبیعت است.
- وقت نماز مغرب و عشاء: هنگامی که آفتاب حقیقت در افق تاریک طبیعت فرو نشست، وقت نماز مغرب و عشاء است. «برای خروج از این ظلمت، احتیاج به راز و نیاز و توبه ضروری است؛ این نیاز به شکل نماز مغرب و عشاء پدید می‌آید.[۱۳]
- وقت نماز صبح: اول بروز آثار روز جمع است که تا طلوع خورشید حقیقت و افق قیامت ادامه دارد.[۱۴] امام‌خمینی تمام اوقات نمازهای پنجگانه را یک دایره سلوکی می‌داند و در بیان این اوقات با توجه به دو قوس نزول و قوس صعود معتقد است از اول زوال ظهر نور حقیقت تا غروب آن و پوشیده شدن آفتاب در حجاب‌های کثرات عالم و پایان قوس نزول، وقت چهار نماز است که مخلوط به جهات خلقی و حقی می‌باشند و وقت طلوع آفتاب تکلیف ساقط می‌شود؛ سرّ مالک یوم الدین روشن می‌شود.[۱۵]
پانویس
- ↑ کاشانی، شرح منازل السائرین، ص۶۳۹-۶۴۱؛ لطائف الاعلام، ص۵۹۵.
- ↑ معارج: ۳۴؛ نساء: ۱۰۳؛ صدوق من لا یحضر الفقیه، ج۱، ص۲۰۹.
- ↑ ابن‌عربی، الفتوحات المکیه، ج۱، ص۴۷۱-۴۷۲؛ قمی، اسرار العبادات و حقیقة الصلاة، ص۲۳ و ۵۹؛ ملکی تبریزی اسرار الصلاة، ص۱۲۸.
- ↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۱۰۸-۱۱۴؛ سرّالصلاة، ص۶۰-۶۲.
- ↑ یزدان‌پناه، آئین بندگی و دلدادگی، ص۷۹۱-۷۹۵.
- ↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۱۱۱.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۷۷، ص۳۴۶؛ نوری، مستدرک الوسائل، ج۴، ص۱۰۴.
- ↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۱۱۲.
- ↑ کاشانی، شرح منازل، ص۶۴۰-۶۴۱؛ سمنانی، مصنفات فارسی، ص۳۶۲؛ حقی، روح البیان، ج۵، ص۳۱۲.
- ↑ عوالی اللئالی، ج۴، ص۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۸، ص۱۳۶۰.
- ↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۱۱۰؛ سرّالصلاة، ص۷۴.
- ↑ امام‌خمینی، سرّالصلاة، ص۶۰-۶۱؛ شرح چهل حدیث، ص۴۹۵.
- ↑ امام‌خمینی، سرّالصلاة، ص۶۱.
- ↑ امام‌خمینی، سرّالصلاه، ص۶۲.
- ↑ امام‌خمینی، سرّالصلاة، ص۶۲.
منابع
- احسائی، ابن‌ابی‌جمهور، عوالی اللئالی، قم، دار سیدالشهدا، ۱۴۰۵ق.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۴ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۷۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۸ش.
- حقی بروسوی، اسماعیل، روح البیان، دارالفکر، بیروت، بی تا.
- سمنانی، علاءالدوله، مصنفات فارسی، نشر علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۸۳ش.
- صدوق، محمدعلی، من لا یحضر الفقیه، قم، مؤسسه نشر اسلامی، علی‌اکبر غفاری، ۱۴۱۳ق.
- قمی، قاضی سعید، اسرار العبادات و حقیقة الصلاة، تصحیح سبزواری، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۹ش.
- کاشانی، عبدالرزاق، لطائف الاعلام فی اشارات اهل الالهام، تصحیح مجید هادی‌زاده، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۷۹ش.
- کاشانی، عبدالرزاق، شرح منازل السائرین، قم، انتشارات بیدار، ۱۳۸۵ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۳۶۵ش.
- ملکی تبریزی، میرزاجواد، اسرار الصلاة، انتشارات بیدار، ۱۳۸۲ش.
- نوری، حسین، مستدرک الوسائل، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، قم، ۱۳۶۵ش.
- یزدان‌پناه، یدالله، آئین بندگی و دلدادگی، قم، نشر کتاب فردا، ۱۳۹۸ش.