ولایت الهی
ولایت الهی، به معنای قرب و ظهور ربوبیت حقتعالی در موجودات است.
اهمیت و جایگاه ولایت الهی
ولایت در اصطلاح دینی به معنای سرپرستی و حق تصرف خداوند بر تمام مخلوقات است.[۱] واژه ولایت در آیات الهی مورد اشاره واقع شده و در روایات بسیاری ولایت الهی از اساسیترین و مهمترین پایه ارکان دین بر شمرده شده است؛ زیرا شامل مسئله سرپرستی، تصرف و تصدی امور اجتماعی جامعه میباشد.[۲] مفهوم ولایت الهی در سه دانش فقه، کلام و عرفان کاربرد فراوانی دارد.
در فقه معمولاً به مفهوم عرفی ولایت یعنی سرپرستی حقوقی و اعتباری در قلمر و خانواده و جامعه به کار میرود.[۳] اما در حوزه کلام اسلامی ولایت همان امامت است که به نصب الهی برای هدایت مردم میباشد. و در حوزه عرفان محور بحث از ولایت، ولایت الهی اعم از ولایت خداوند و اولیای اوست.[۴]
امامخمینی نیز ولایت در سه حوزه فقه، کلام و عرفان مورد بررسی تحلیل قرار داده است. امامخمینی در حوزه عرفانی برای بحث ولایت الهی اهمیت و جایگاه ویژهای قائل است و از این جهت کتاب مستقلی را به نام مصباح الهدایه إلی الخلافة والولایه در این باب تألیف کرده است. از ویژگی امامخمینی در این بحث گسترش بحث ولایت و خلافت به مرتبه صقع ربوبی و مرتبه فیض اقدس است که این مطلب در آثار دیگر عرفا دیده نشده است. همچنین امامخمینی مباحث عرفانی ولایت الهی را با حکومت پیوند میدهد که ریشه در مباحث توحیدی دارد.[۵]
حقیقت ولایت الهی
از دیدگاه امامخمینی حقیقت ولایت الهی، قرب و ظهور ربوبیت حق در موجود است است. ایشان در مواردی ولایت را باطن نبوت معرفی میکند. ازاینرو محور ولایت ظهور حقتعالی در اشیاء و در نبوت اخبار و اظهار امور غیبی است. به اعتقاد امامخمینی ولی مطلق کسی است که به حسب مقام جمعی خود، مظهر اسم اعظم الله باشد.[۶]
امامخمینی، با استناد به آیه «الله والی الذین امنوا یخرجهم من الظلمات إلی النور والذین کفروا أولیائهم الطاغوت یخرجونهم من النور إلی الظلمات أولئک اصحاب النار هم فیها خالدون»[۷] معتقد است ولایت دوگونه است؛ ولایت الهی و اولیای خداوند و ولایت شیطان و اولیای او.
به باور امامخمینی ولایت خداوند و اولیای او دارای درجات گوناگون هستند. ولایت خداوند سبب بیرون کشاندن مؤمنان از ظلمتها به سوی نور، هدایتگری و رحمت و غفران میباشد. این ولایت، ولایت مطلقی است که از ایمان به خدا و رسول و اولیای الهی حاصل میشود و متکفل رجوع سالک و مؤمن از عالم طبیعت و ظلمت به سوی دار کرامت میباشد. امّا ولایت شیطان و مظاهر شیطانی در عالم همچون طاغوت از آن یاد میشود که با تصرف شیطانی همراه است، چنانکه بیرون راندن از نور به سوی ظلمت، سلطنت طاغوت و انحراف از آثار و نمودهای ولایت شیطانی است.
به اعتقاد امامخمینی این دو نوع ولایت، دو جهت و دو راه و دو جبهه هستند، جبهه ولایت خداوند، مؤمنان را از همه ظلمتها اخراج و به نور میرساند و این نور، نور حقتعالی است اما جبهه طاغوت، مردم را از نور به راه طاغوت و ظلمت میکشاند. امامخمینی شرط رهایی از تصرف ولایت شیطان، و وارد شدن در تصرفات ولایت الهی را ریاضت نفس، خلوت، صفای قلب و رساندن حقایق و معارف ایمانی به قلب میداند. اگر قلب از تصرفات شیطان خالی شود، نور ایمان و توحید در قلب جای میگیرد.[۸]
ولایت الهی و انسان کامل
میان ولایت و نبوت از منظر معناشناسی عرفانی، ارتباط تنگاتنگی وجود دارد؛ ولایت الهی عبارت است از ارتباط بیواسطه انسان کامل با حقتعالی که از طریق فنای در حقتعالی حاصل میشود. امامخمینی برای چنین ولایت مراتبی را بر میشمارد؛ از جمله ولایت فیض اقدس، ولایت اسم اعظم، ولایت عین ثابت انسان کامل، ولایت فیض مقدس و ولایت عقل کلی. ا
مامخمینی خاتم ولایت الهی را مظهری از مظاهر خاتم رسالت میدهد و برای ولایت دو قسم قائل است. خاتم ولایت مطلقه و ولایت خاصه مقیده. ایشان ولایت مطلقه را ولایت امیرالمؤمنین و ولایت مقیده را مهدی موعود میداند.[۹]
پانویس
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ج۴، ص۸۶؛ اسعدی، ولایت و امامت، پژوهشی از منظر قرآن، ص۳۷-۴۱.
- ↑ حسینی طهرانی، امامشناسی، ج۲، ص۲۰۶؛ طاهری خرم آبادی، ولایت و رهبری در اسلام، ص۱۲۶.
- ↑ حلی، تذکرة الفقهاء، ج۲، ص۴۰؛ ج۴، ص۳۱۲؛ اسعدی، ولایت و امامتپژوهشی از منظر قرآن، ص۳۹.
- ↑ مطهری، امامت و رهبری، ص۹۲؛ ابنعربی، الفتوحات المکیه، ج۴، ص۵۱۴؛ جامی، نفحات الانس، ص۵؛ میبدی، کشف الاسرار، ج۵، ص۵۶۵؛ اسعدی، ولایت و امامت پژوهشی از منظر قرآن، ص۴۱.
- ↑ امامخمینی؛ مصباح الهدایه، ص۱۷-۱۸؛ صحیفه امام، ج۲۰، ص۴۵۲؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۳۰۱.
- ↑ مصباح الهدایه، ص۳۶.
- ↑ بقره: ۲۵۷.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۲۲۶؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۷۰-۲۷۱؛ شرح دعای سحر، ص۸-۹؛ صحیفه امام، ج۹، ص۴۶۳؛ ج۸، ۲۶۸.
- ↑ مصباح الهدایه، ص۶۱-۶۲ و ۸۳؛ صحیفه، ج۲۰، ص۲۴۹؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۷۵-۷۶؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۳۸۱-۳۹۳.
منابع
- ابنعربی، محییالدین، الفتوحات المکیه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- اسعدی، محمد، ولایت و امامت، پژوهشی از منظر قرآن، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۲ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش.
- جامی، عبدالرحمن، نفحات الانس، تهران، کتابفروشی محمودی، ۱۳۳۶ش.
- حسینی طهرانی، محمدحسن، امامشناسی، مشهد، نشر علامه طباطبائی، ۱۴۲۶ق.
- صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۸ش.
- طاهری خرمآبادی، حسن، ولایت رهبری در اسلام، قم، نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۰ش.
- طبرسی، فضلبنحسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۸ق.
- علی، حسنبنیوسف، تذکرة الفقها، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
- مطهری، مرتضی، امامت و رهبری، تهران، نشر صدرا، ۱۴۰۲ش.
- میبدی، احمدبنمحمد، کشف الاسرار وعدة الابرار، تهران، نشر امیر کبیر، ۱۳۷۱ش.
نویسنده: باقر صاحبی