تجاوز نظامی آمریکا به طبس: تفاوت میان نسخه‌ها

==اشاره==

رفتار نادرست [[امریکا]] در حق مردم [[ایران]] پیش از [[انقلاب اسلامی]] و توطئه‌های گوناگون امریکا پس از [[پیروزی انقلاب]] سبب شد که گروهی از دانشجویان که خود را دانشجویان پیرو [[خط امام]] نامیدند در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ سفارتخانه امریکا را تصرف کنند <ref>ستوده و کاویانی، بحران ۴۴۴روزه در تهران، ۱۲۰؛ آقایی، عقاب در آتش، ۱۶ ـ ۱۸.</ref> {{ببینید|تسخیر لانه جاسوسی امریکا}}. کنگره امریکا خواهان شدت عمل در برابر ایران شد. دانیل کرین نماینده کنگره آمریکا، به جیمی کارتر رئیس‌جمهور امریکا اصرار کرد برای نشان‌دادن قدرت امریکا ناو هواپیمابر به خلیج فارس بفرستد <ref>کیهان، ۱۶/۸/۱۳۵۸، ۴.</ref>. اعترافات گروگان‌های امریکایی نشان داد که امریکا برای مبارزه و کودتا علیه جمهوری اسلامی ایران در حال برنامه‌ریزی بوده است <ref>جمهوری اسلامی، ۲۴/۱/۱۳۵۹، ۷؛ خلخالی، روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۶/۲/۱۳۵۹ش، ۵.</ref>.

جیمی کارتر در ۱۶/۸/۱۳۵۸ تلاش کرد رمزی کلارک وزیر سابق دادگستری این کشور را که به مخالفت با محمدرضا پهلوی شهرت داشت و ویلیام میلر از اعضای برجسته کمیته ضد جاسوسی سنای امریکا را برای مذاکره به ایران بفرستد <ref>کیهان، ۱۷/۸/۱۳۵۸، ۳؛ رضوی، هاشمی و انقلاب، ۴۰۴.</ref>؛ اما امام‌خمینی در واکنش به آن، هر گونه دیدار با نماینده امریکا را تا زمان برگرداندن پهلوی و دست‌برداشتن آنان از توطئه و جاسوسی علیه انقلاب اسلامی، غیر ممکن دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۰۳.</ref>. پس از سخنان امام‌خمینی، نمایندگان کارتر در ترکیه متوقف شدند <ref>کیهان، ۱۷/۸/۱۳۵۸، ۳.</ref> و دولت امریکا که گفتگو را ابزار اغفال ایران از اجرای عملیات نظامی می‌دانست، به سمت تهدید و تحریم ایران پیش رفت <ref>الکساندر و نانز، تاریخ مستند روابط دوجانبه ایران و آمریکا، ۶۹۲ ـ ۶۹۳.</ref>. کارتر در ۲۲/۸/۱۳۵۸ دستور توقیف همه دارایی‌های ایران در بانک‌های امریکایی و شعبه‌های خارجی آن را صادر و خرید نفت از ایران را متوقف کرد <ref>کیهان، ۲۲/۸/۱۳۵۸، ۴ و ۲۴/۸/۱۳۵۸، ۱ و ۱۵.</ref> و در ۱۰/۹/۱۳۵۸ شورای امنیت سازمان ملل زیر فشار امریکا، قطعنامه ۴۵۷ را در محکومیت ایران صادر کرد <ref>حسین‌زاده، الگوی مدیریت بحران سیاسی در سیره امام‌خمینی، ۱۵۹.</ref>. بسیاری از مفسران سیاسی امریکایی نیز نیروی موسوم به واکنش سریع را که در ۱۱/۱۰/۱۳۵۸ به دستور کارتر در خلیج فارس شکل گرفت، واکنش واشنگتن در برابر واقعه تصرف سفارت امریکا در تهران خواندند <ref>فارس، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۲/۹/۱۳۹۲ش؛ سالینجر، گروگان‌گیری در ایران و مذاکرات محرمانه تهران، ۳۶۶.</ref>. امریکا در ۱۹/۱/۱۳۵۹ با ایران قطع رابطه و اندکی بعد به همراه دولت انگلیس ایران را تحریم اقتصادی و تجاری کرد <ref>هاشمی رفسنجانی، روزهای پایداری، ۱/۲۴.</ref>.

امام‌خمینی قطع رابطه امریکا با ایران را به خیر و صلاح ملت شمرد و آن را به فال نیک و طلیعه پیروزی نهایی بر امریکا دانست و یادآورشد ملت حق دارد این پدیده را جشن بگیرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۳۳؛ هاشمی رفسنجانی، روزهای پایداری، ۱/۲۴.</ref>. نیروهای انقلابی نیز خشنودی خود را از قطع رابطه امریکا با ایران اعلام کردند <ref>هاشمی رفسنجانی، روزهای پایداری، ۱/۲۴.</ref>. پس از آن شورای امنیت ملی آمریکا به سرپرستی برژینسکی خواستار اقدامات قاطع نظامی علیه انقلاب اسلامی شد <ref>برژینسکی، خاطرات، ۹۷ ـ ۱۰۰؛ سلیمی‌بنی، ارمغان دموکراسی، ۲۶۶.</ref> و سرانجام امریکا به عملیات نظامی با هدف آزادی گروگان‌ها در صحرای طبس به نام «پنجه عقاب» دست زد.

شهرستان طبس در شرق ایران و آن زمان از توابع خراسان بود و از شمال به شهرستان‌های کاشمر و شاهرود، از شرق به شهرستان‌های گناباد و فردوس و بیرجند، از جنوب و جنوب غربی به شهرستان‌های کرمان و یزد و از غرب به شهرستان نایین محدود می‌گردد <ref>اداره جغرافیایی ارتش، فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های ایران، ۱۶ ـ ۱۷.</ref>. طبس پهناورترین شهرستان بیابانی کشور است. وزش بادهای حامل ذرات شن و ماسه از مشکلات کشاورزی و راه‌های دسترسی این شهرستان است <ref>جمهوری اسلامی، ۵/۲/۱۳۹۴، ۶.</ref>.

==عملیات نجات و اهداف اصلی آن==

دولت امریکا طرح عملیات نظامی برای آزادی گروگان‌ها را از نخستین روزهای تصرف لانه جاسوسی در برنامه داشت <ref>کیه‌زا، هدف تهران، ۱۳۹؛ سالینجر، گروگان‌گیری در ایران و مذاکرات محرمانه تهران، ۳۶۶؛ زندی‌پژوه، روایتی از شکست عملیات پنجه عقاب، ۷.</ref>؛ ولی به دنبال فرصت بود. پس از قطع رابطه سیاسی امریکا با ایران، سایروس ونس، وزیر امور خارجه امریکا به‌شدت تلاش کرد تا متحدان اروپایی و آسیایی خود را برای عملیات نظامی علیه ایران راضی کند <ref>ونس و برژینسکی، توطئه در ایران، ۸۹.</ref>. به گفته برژینسکی و هامیلتون جردن رئیس وقت کاخ سفید، پیش از آغاز عملیات نجات، برای اغفال ایرانیان باب مذاکره تازه‌ای را با ایرانیان گشودند تا ایرانیان احتمال ندهند امریکا قصد اجرای عملیات نظامی را دارد و هم‌زمان به امریکایی‌های مقیم ایران توصیه کردند که ایران را ترک کنند <ref>گروه تحقیقات، اشغال لانه جاسوسی امریکا، ۲۰۳ ـ ۲۰۴.</ref>.

به گزارشی یک ماه پس از تسخیر لانه جاسوسی امریکا، نود کماندوی امریکایی برای تمرین و آموزش در شرایط مشابه ایران به ایالت آریزونای امریکا فرستاده شدند. گروه‌های ویژه سرّی برای پشتیبانی و تدارک طرح، مخفیانه وارد ایران شدند و با گروه‌های ضد انقلاب تماس گرفتند. نظامیان آموزش‌دیده امریکایی، در روزهای پایانی آذر ۱۳۵۸ به کشور مصر رفتند و در پایگاهی در نزدیکی قاهره مستقر شدند <ref>جمهوری اسلامی، ۵/۲/۱۳۹۴، ۶.</ref>. چندین بار عملیات فرود و آزادکردن سفارتخانه تمرین شد <ref>گروه تحقیقات، اشغال لانه جاسوسی امریکا، ۲۰۵ و ۲۱۳.</ref>. شورای امنیت ملی امریکا ۲۴ آوریل ۱۹۸۰م/ ۵/۲/۱۳۵۹ را برای انجام عملیات تعیین کرد و دستور به اجرای آن داد <ref>گروه تحقیقات، اشغال لانه جاسوسی امریکا، ۲۰۲ ـ ۲۰۴؛ ونس و برژینسکی، توطئه در ایران، ۹۰ ـ ۹۴.</ref>. آنان برای این کار نیاز به همکاری ایرانیان آشنا با محل و محافظان و برنامه روزانه گروگان‌ها داشتند که با سازماندهی استانفیلد ترنر و همکاران او در سازمان سیا فراهم شد. عوامل غیر ایرانی نیز با عناوین خبرنگار و بازرگان به ایران آمدند و اطلاعات لازم درباره محافظان گروگان‌ها را در اختیار دولت امریکا قرار دادند <ref>نوازنی، الگوهای رفتاری امریکا با جمهوری اسلامی، ۱۳۵.</ref>. آشپز پاکستانی سفارت که چند روز پیش از عملیات ایران را ترک کرده بود، اطلاعاتی در اختیار امریکایی‌ها قرار داد <ref>آقایی، عقاب در آتش، ۵۴ ـ ۵۵.</ref>. همچنین دیپلمات‌های خارجی دیدارکننده با گروگان‌های نگهداری‌شده در وزارت خارجه اطلاعات دقیقی از محل نگهداری آنان در اختیار امریکایی‌ها گذاشته بودند <ref>گروه تحقیقات، اشغال لانه جاسوسی امریکا، ۲۰۹.</ref>. طراحی عملیات نجات به برژینسکی واگذار شد و قرار شد این عملیات را گروهی مشترک از گروه دلتا و بخش‌هایی از نیروی هوایی و دریایی و رنجرها (نیرو‌های ویژه) انجام دهند. نیروی دلتا پیچیده‌ترین و سخت‌ترین آموزش‌ها و مهارت‌های عملی و نظری را دیده بود <ref>گروه تحقیقات، اشغال لانه جاسوسی امریکا، ۲۰۵.</ref>. جیمی کارتر دستور داد مقدمات اجرایی این عملیات و ترتیب فرود هواپیماها و بالگردها در محلِ تعیین‌شده در داخل خاک ایران و سوخت‌‌گیری آنها برای بازگشتن داده شود <ref>ونس و برژینسکی، توطئه در ایران، ۱۸۸.</ref>. تمام مراحل عملیات در تاریکی شب پیش‌بینی شده بود و تمرین‌های مکرر، افراد را به نتیجه عملیات امیدوار کرده بود. برای یقین به موفقیت عملیات، هواپیمایی کوچک بدون دیده‌شدن پس از نشستن در منطقه مورد نظر در طبس، محوطه فرود را بررسی کرده و بازگشته بود <ref>کارتر، خاطرات، ۳۳ ـ ۳۴.</ref>.

هدف آشکار امریکایی‌ها از عملیاتِ نجات این بود که با حمله‌ای شبانه، گروگان‌ها را از سفارتخانه ربوده، با تبلیغات گسترده آن را به عنوان اقدامی قهرمانانه در تاریخ ارتش امریکا و کاخ سفید ثبت کنند و برگ برنده‌ای در انتخابات ریاست‌جمهوری به دست آورند <ref>هاشمی رفسنجانی، روزهای پایداری، ۱/۲۵.</ref>؛ اما برخی از تحلیلگران برآن‌اند که هدف اصلی ماجرای طبس اقدام به کودتا و بازگرداندن قدرت به خاندان پهلوی بود <ref>جمهوری اسلامی، ۵/۲/۱۳۹۴، ۶.</ref>. برژینسکی به نقل از کارتر می‌گوید پس از آزادی امریکایی‌ها باید ضربه واقعی به ایرانیان وارد شود. مایلز کاپلند از دست‌اندرکاران سابق دستگاه اطلاعاتی امریکا و همکار روزولت در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در ایران، تصریح می‌کند هدف از تهاجم طبس، تنها آزادی گروگان‌ها نبود، بلکه هدف سرنگونی رژیم ایران بود <ref>کیه‌زا، هدف تهران، ۱۳۶.</ref>. به گفته برخی از عوامل داخلی شرکت‌کننده در این عملیات، هدف از عملیات طبس تحویل تسلیحات فوق مدرن برای یک جنگ چریکی گسترده و سراسری به گروهی از افسران وفادار به محمدرضا پهلوی بود. شورش برخی از اقوام مرزی علیه نظام اسلامی و تصرف شهرهایی چون زاهدان نیز در برنامه قرار داشته است <ref>مازندی، ایران، ابرقدرت قرن، ۱۷ و ۲۸.</ref>.

==حامیان عملیات==

طرح و سازمان عملیات==

طراحی عملیات این‌گونه بود که نیروهای مهاجم، نخست در فرودگاه نظامی متروکه‌ای در منطقه «رباط پشت بادام» طبس پیاده شوند <ref>هاشمی رفسنجانی، روزهای پایداری، ۱/۱۰۵؛ رضوی، هاشمی و انقلاب، ۴۱۶.</ref> و پس از سوخت‌گیری بالگردها، کماندوها را به مخفیگاهی کوهستانی در اطراف تهران منتقل کنند <ref>چارلی، حادثه طبس، ۷۷.</ref> و سپس به وسیله کامیونی که علی اسلامی از دست‌اندرکاران داخلی امریکا و از مرتبطان با سفارت این کشور و وابسته به حزب منحل‌شده خلق مسلمان <ref>درساز، معجزه صحرا، ۹.</ref> از پیش آماده کرده بود <ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ۹۱.</ref>، از گرمسار در طول جاده دماوند با جلوداری سرهنگ بکویث که با مسیر آشنا بود <ref>گروه تحقیقات، اشغال لانه جاسوسی امریکا، ۲۰۶.</ref>، در ورزشگاه امجدیه (شهیدشیرودی) در نزدیکی سفارت مستقر شوند. دو دستگاه بی‌سیم مجهز به تجهیزات ارتباط با ماهواره برای ارتباط بالگردها با حمله‌کنندگان به سفارت و مستقر در کویر در نظر گرفته شده بود <ref>چارلی، حادثه طبس، ۷۷.</ref>. قرار بود نیروها با یورشی برق‌آسا افراد سفارت و افراد مستقر در وزارت امور خارجه را آزاد کنند و پس از کشتن همه ایرانیانِ مسلح در سفارتخانه <ref>گروه تحقیقات، اشغال لانه جاسوسی امریکا، ۲۱۰.</ref>، با گروگان‌گرفتن گروهی از دانشجویان ایرانی به ورزشگاه امجدیه بروند و با بالگرد به فرودگاهی واقع در پادگان منظریه قم پرواز کنند و از آنجا با هواپیما ایران را ترک کنند <ref>هاشمی رفسنجانی، روزهای پایداری، ۱/۱۰۵ ـ ۱۰۶.</ref>. گزارش هواشناسی نیز مثبت بود <ref>جمهوری اسلامی، ۳/۴/۱۳۵۹، ۳.</ref>. آنان برای شناسایی محل فرود، چراغ‌های کوچکی را در زمین نصب کرده بودند <ref>چارلی، حادثه طبس، ۹۵.</ref>. در رأس عملیات کارتر و هدایت عملیات بر عهده ژنرال دیوید جونز رئیس ستاد مشترک ارتش امریکا بود. یگان رنجر نیز فرماندهی عملیات تصرف و برقراری تأمین در فرودگاه منظریه قم را بر عهده داشت <ref>شاه‌علی، انقلاب دوم، ۲۶۴.</ref>.

گروه ویژه حمله‌کننده به ایران «دلتا» نام داشت و نام عملیات «پنجه عقاب» بود. این گروه ۱۳۲ نفر، شامل دو ژنرال ایرانی ساکن امریکا <ref>گروه تحقیقات، اشغال لانه جاسوسی امریکا، ۲۰۵ ـ ۲۰۹.</ref>، دوازده راننده، دوازده مأمور گشت و ۱۰۶ نفر جهت یورش و دیگر مأموریت‌ها بودند <ref>چارلی، حادثه طبس، ۸.</ref> که ۱۱۸ نفر از آنان امریکایی مجهز به شش فروند هواپیما و هشت فروند بالگرد و مسلسل‌های دستی و موتورسیکلت بودند <ref>مازندی، ایران، ابرقدرت قرن، ۱۳ ـ ۱۶؛ شاه‌علی، انقلاب دوم، ۲۶۵ ـ ۲۶۶.</ref>. سازمان رزمی نیروی عمل‌کننده به دو شاخه زمینی و هوایی تقسیم شده بود. بخش اول عملیات بر عهده نیروی هوایی بود، شامل انتقال به کویر طبس از پایگاه مصیره (جزیره‌ای متعلق به سلطان‌نشین عمان). سه فروند هواپیمای سی۱۳۰ برای جابجایی نفرات و سه فروند دیگر برای حمل سوخت و هشت فروند هلی‌کوپتر آر.اچ۵۳ برای اجرای عملیات زمینی، دو فروند هواپیمای سی۱۴۱ برای انتقال نیروی دلتا از امریکا تا مصیره و خارج‌کردن گروگان‌ها از منظریه در نظر گرفته شده بود <ref>شاه‌علی، انقلاب دوم، ۲۶۴ ـ ۲۶۵.</ref>.

سازماندهی نیروی زمینی بر اساس عنصر قرمز، آبی و سفید بود. قرمز شامل چهل پرسنل نیروی «دلتا» به فرماندهی سرهنگ «بکویث» بود. وی مأمور بود تا نگهبانان پارک موتوری سفارت را از میان برداشته و گروگان‌های مستقر در بخش جنوب غربی محوطه را رها کند؛ عنصر آبی شامل چهل پرسنل به فرماندهی سرگرد «فیچ» برای آزادکردن گروگان‌های محل اقامت قائم‌مقام سفارت و عنصر سفید، شامل سیزده پرسنل و مسئول حمایت و پشتیبانی از نیروهای یورشی و برقراری امنیت خیابان‌های اطراف سفارت بود و نیز تیم یورش سیزده‌نفره که مسئولیت آزادی سه گروگان حاضر در وزارت خارجه ایران را بر عهده داشتند. دو بالگرد آ.سی۱۳۰ مسئول حضور بر فراز سفارت امریکا در تهران بود تا از رسیدن قوای زرهی به محوطه سفارت جلوگیری کند <ref>شاه‌علی، انقلاب دوم، ۲۶۵.</ref>.

==آغاز عملیات==

کارتر با بیان کلمه رمز «بروید»، آغاز حمله را اعلام کرد <ref>خداوردی، روابط ایران و امریکا از پیروزی انقلاب تا تسخیر لانه جاسوسی، ۱۸۶.</ref>. روز پنج‌شنبه ۴ اردیبهشت ۱۳۵۹ در ساعت ۱۸ نیروهای دلتا با ۶ فروند هواپیمای سی۱۳۰ از جزیره مصیره به سوی ایران از نقاط کور راداری پرواز کردند و حدود ساعت ۲۲ نخستین هواپیمای حامل نیروهای دلتا در اطراف محل فرود آمد و چراغ‌ها روشن شد. پس از آن بقیه در فرودگاه متروکه فرود آمدند که دو فروند از آنها پس از پیاده‌کردن نیرو به پایگاه مصیره بازگشتند <ref>شاه‌علی، انقلاب دوم، ۲۶۹؛ رسالت، ۴/۲/۱۳۸۶ش، ۱۶.</ref>. از هشت فروند بالگرد مورد انتظار شش فروند با یک‌ساعت و سی‌دقیقه تأخیر و دو فروند دیگر به دلیل نقص فنی و طوفان شن در حوالی فرودگاه کرمان مجبور به بازگشت شدند <ref>معبادی، چالش‌های ایران و امریکا بعد از پیروزی انقلاب، ۹۵.</ref>. حضور نابهنگام چند وسیله نقلیه ایرانی ازجمله اتوبوسی با چهل سرنشین و یک کامیون سوخت و یک وانت که از منطقه در حال عبور بودند، امریکایی‌ها را غافلگیر کرد. کامیون و وانت فرار کردند؛ ولی اتوبوس به دست نیروی دلتا متوقف و مسافران بازداشت شدند <ref>شاه‌علی، انقلاب دوم، ۲۷۰.</ref>.

با وجود مساعدبودن هوا و پیش‌بینی اداره هواشناسی امریکا بر طوفانی‌نبودن هوای کویر <ref>ونس و برژینسکی، توطئه در ایران، ۱۹۷؛ درساز، معجزه صحرا، ۹.</ref> و امکان ادامه مأموریت در ساعت ۴ و ۴۵ دقیقه صبح، ناگهان همه چیز تغییر کرد <ref>ونس و برژینسکی، توطئه در ایران، ۱۹۸.</ref> و در میان گریه و توسل مسافران اسیر به امام‌رضا(ع) طوفان شن <ref>تهوری، پنجه‌های شکسته عقاب در کویر، ۱۶۵ و ۱۷۶ ـ ۱۷۷.</ref> مانند صاعقه‌ای که معمولاً در صحرای افریقا و عربستان به وجود می‌آید، آسمان را فرا گرفت <ref>دانشنامه طبس گلشن، شکست امریکا در طبس، ۱/۱۱/۱۳۹۳ش.</ref>. یکی از بالگردها به علتِ اشکال فنی بر اثر طوفان شن نتوانست در مأموریت شرکت کند و یکی دیگر از آنها با هواپیمای سی۱۳۰ برخورد کرد و آتش گرفت و تلفاتی به بار آورد <ref>ونس و برژینسکی، توطئه در ایران، ۱۹۸ ـ ۲۰۰.</ref>. عامل محاسبه‌نشده طوفان شن بهترین بالگردهای امریکا را در خود گرفتار کرد <ref>مؤسسه مطالعات، کودتای نوژه، ۸۸.</ref> و چندین نفر در این واقعه کشته شدند <ref>هاشمی رفسنجانی، روزهای پایداری، ۱/۱۰۶؛ چارلی، حادثه طبس، ۱۴۰ ـ ۱۴۱.</ref> و لاشه هواپیما و بالگردها و اجساد خاکستر شده امریکایی‌ها در دو طرف جاده یزد و طبس به جای ماند <ref>خامنه‌ای، در مکتب جمعه، ۲/۱۳۴.</ref>. کارتر پس از این حوادث دستور لغو عملیات را صادر کرد و همه نیروهای باقی‌مانده ایران را ترک کردند و همه چیز فرو ریخت <ref>سیک، همه چیز فرو می‌ریزد، ۴۱۰ ـ ۴۱۲.</ref>.

کارتر در نخستین ساعت‌های روز پس از ناکامی عملیات نظامی، در برنامه‌ای تلویزیونی مسئولیت شکست را بر عهده گرفت <ref>پارسادوست، نقش عراق در شروع جنگ، ۳۰۶.</ref>. اعلامیه کاخ سفید حاکی از آن بود که اسناد سرّی و مهمی در درون بالگردها به جای مانده است. به دستور بنی‌صدر که فرمانده کل قوا بود، بالگردهای به‌جامانده بمباران شدند و بخشی از اسناد سرّی و باقیمانده در آتش سوخت و محمد منتظرقائم فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یزد که مقداری از اسناد و مدارک امریکا را از داخل بالگردها به دست آورده بود، با راکت کشته شد <ref>صدوقی، مصاحبه، ۳.</ref>. تعدادی از بالگردها سالم بودند که به فرودگاه قلعه‌مرغی تهران منتقل شدند <ref>دانشنامه طبس گلشن، شکست امریکا در طبس، ۱/۱۱/۱۳۹۳ش.</ref>. عذر بنی‌صدر برای انهدام بالگردها گرفتن فرصت مجدد از امریکایی‌ها برای استفاده از آنها بود <ref>دفتر عقیدتی، روزها و رویدادها، ۱/۲۵۳ ـ ۲۵۴.</ref>. آگاهان سیاسی، اقدام بنی‌صدر در بمباران بخشی از امکاناتِ باقیمانده امریکایی در منطقه پشت بادام را که می‌توانست اسناد مهمی را در خود داشته باشد، نشان از همکاری عوامل داخلی امریکا دانستند و این خود زمینه و چالش جدید داخلی را در پی داشت و به همین جهت اسرار و حقایقی ناگشوده باقی ماند <ref>هاشمی رفسنجانی، روزهای پایداری، ۱/۲۵ ـ ۲۶؛ صدوقی، مصاحبه، ۳.</ref>.

==پیامدها و بازتاب‌های جهانی==

خبر شکست این عملیات تجاوزکارانه همچون صاعقه‌ای بر کاخ سفید و پنتاگون و سیا فرود آمد و رسوایی ماندگاری را بر حیثیت امریکا ثبت کرد <ref>هاشمی رفسنجانی، روزهای پایداری، ۱/۲۵.</ref>. ناکامی و اندوه عمیق و احساس سرافکندگی از ساعت شکست عملیات در روحیه خلبانان امریکایی خود را نشان داد <ref>چارلی، حادثه طبس، ۱۴۱.</ref>. کارتر شکست عملیات نجات را تلخ‌ترین شکست خود در مدت چهار سال خدمت در کاخ سفید خواند <ref>ونس و برژینسکی، توطئه در ایران، ۱۹۷ ـ ۲۰۰.</ref>. سایروس ونس برای گریز از بدنامی، بی‌درنگ پس از واقعه استعفا کرد <ref>سالینجر، گروگان‌گیری در ایران و مذاکرات محرمانه تهران، ۳۷۳؛ مهدوی)، بر کشور ما چه گذشت؟، ۳۴۲.</ref>. برژینسکی که مصرّانه از حمله به ایران و نجات گروگان‌ها داد سخن می‌داد، این ناکامی را تلخ‌ترین سرخوردگی خود در طی چهار سال خدمت در کاخ سفید خواند <ref>برژینسکی، خاطرات، ۱۲۳؛ تهوری، پنجه‌های شکسته عقاب در کویر، ۱۷۷ ـ ۱۷۸.</ref>. وزیر دفاع وقت امریکا در پاسخ پرسش از چگونگی شکست عملیات نجات گفت «آیت‌اللّه خمینی در بالکن خانه خویش ایستاده بود و با هر حرکت دست او، یک هواپیما به زمین می‌افتاد» <ref>بابایی، دلتا فورس، ۵/۲/۱۳۷۸ش؛ جمهوری اسلامی، ۵/۲/۱۳۷۳.</ref>.

شکست نظامی امریکا در طبس پیامد‌هایی چون ناامیدی ملی، تحقیر ملی و تضعیف موقعیت بین‌المللی امریکا را به دنبال داشت <ref>آقایی، عقاب در آتش، ۱۰۲.</ref>. این حادثه ابهت امریکا را در میان ملت‌های مسلمان و جهان سوم شکست و واکنش‌های آزادی‌خواهانه و ضد امپریالیستی جریان‌ها و کشورهای مختلف خارجی را در پی داشت <ref>شاه‌علی، انقلاب دوم، ۳۰۶.</ref>. تجاوز ناموفق امریکا به ایران موجی از مخالفت‌های جهانی علیه امریکا را به همراه آورد. بیشتر کشورها و شخصیت‌های مطرح جهانی این حرکت را محکوم کردند <ref>هاشمی رفسنجانی، روزهای پایداری، ۱/۱۰۷؛ جمهوری اسلامی، ۷/۲/۱۳۵۹، ۶.</ref>. سفیران کشورهای کوبا، هند، لیبی و سازمان آزادی‌بخش فلسطین در تهران اقدام امریکا در حمله به طبس را محکوم کردند <ref>اطلاعات، ۵/۲/۱۳۵۹.</ref>. این حمله موجی از ناباوری و خشم را در کشورهای غربی متحد امریکا ایجاد کرد. انگلیس، آلمان، فرانسه و ایتالیا به تلخی از تصمیم کارتر در زمینه حمله نظامی به ایران یاد کردند و برای مصون‌ماندن از خشم امام‌خمینی اعلام کردند که کارتر بر خلاف تعهد قبلی، در فرستادن نیروهای نجات به ایران با آنان مشورت نکرده است <ref>اطلاعات، ۶/۲/۱۳۵۹، ۲.</ref>. وزیر خارجه دانمارک معتقد بود که این اقدام کارتر اوضاع موجود را پیچیده‌تر کرد و شرایطی را به وجود آورد که موضوع باید در کمیسیون کشورهای بازار مشترک بحث شود <ref>اطلاعات، ۶/۲/۱۳۵۹، ۲.</ref>.

از سوی دیگر، خبرگزاری تاس شوروی کارتر را به سبب خصلت خودخواهانه‌اش در آرزوی تداوم ریاست‌ جمهوری، سزاوار شکست شمرد <ref>اطلاعات، ۶/۲/۱۳۵۹، ۲.</ref>. شوروی امریکا را متهم کرد که قصد دست‌زدن به یک کودتای نظامی را در تهران داشته و عملیات نجات گروگان‌ها پوشش و مقدمه‌ای برای کودتا بوده است <ref>روبین، جنگ قدرت‌ها در ایران، ۲۲۲.</ref>. آندره گرومیکو وزیر امور خارجه وقت شوروی این واقعه را محکوم کرد و دولت سوریه آن را راهزنی خواند و مادر یکی از گروگان‌ها کار کارتر را احمقانه شمرد <ref>جمهوری اسلامی، ۶/۲/۱۳۵۹، ۳.</ref>. مجله تایم لندن در ۵ می ۱۹۸۰م این ماجرا را شکست نظامی، دیپلماتیک و سیاسی برای ارتش امریکا پس از شکست ویتنام شمرد که با نبود دشمن و تمرین چهارماهه نتوانستند هواپیماها را از برخورد با یکدیگر حفظ کنند <ref>ستوده و کاویانی، بحران ۴۴۴روزه در تهران، ۱۳۸.</ref> و به تعبیر یکی از استادان دانشگاهِ «ویلیام و مری» از مراکز آموزشی معتبر امریکا، با افول ابرقدرتی امریکا در مواجهه با ایران، پنجه‌های خردشده عقاب امریکا در کویرهای ایران جا ماند و مدفون شد <ref>محمدی، پنجه‌های خردشده، ۱۵.</ref>.

شکست امریکا در صحرای طبس موجب شد تا این کشور به طور موقت اندیشه عملیات نظامی علیه دیگر کشورهای مخالف خود را از سر بیرون کند؛ ولی طرح‌های خرابکارانه‌اش متوقف نشد و پس از آن نیز طرحی برای نجات گروگان‌ها شامل تصرف فرودگاه مهرآباد را در سر داشت که به اجرا درنیامد <ref>جمهوری اسلامی، ۱۸/۱۲/۱۳۷۵، ۱۶.</ref>. برخی عملیات کودتا علیه نظام جمهوری اسلامی ایران {{ببینید|کودتای نوژه}} و تحریک عراق برای حمله به ایران {{ببینید|جنگ تحمیلی}} را نیز از پیامدهای شکست امریکا در طبس شمرده‌اند <ref>مؤسسه مطالعات، کودتای نوژه، ۱۵۰ و ۱۶۱.</ref>. راهپیمایی گسترده ضد امریکایی مردم ایران و انتقال گروگان‌ها به نقاط مختلف کشور از پیامدهای این حادثه بود <ref>هاشمی رفسنجانی، روزهای پایداری، ۱/۱۰۷.</ref>. مأموران حراست داخلی و نیز رسانه‌های جهانی افرادی را جزو عوامل داخلی و نفوذی امریکا در ایران برشمردند، ازجمله علی اسلامی، محمود میرطاهران، البرت حکیم، منوچهر قربانی‌فر، منوچهر هاشمی رئیس اداره هشتم ساواک، شادمهر رئیس ستاد مشترک جمهوری اسلامی ایران، صادق قطب‌زاده و بنی‌صدر که برخی از آنان به وسیله دادگاه ارتش به مسئولیت محمد محمدی ری‌شهری برای تحقیقات به دادگاه فرا خوانده شدند <ref>تسخیر، پایگاه اطلاع‌رسانی دانشجویان پیرو خط امام، ۲۳/۴/۱۳۹۵ش.</ref>. روز پس از واقعه طبس هیئتی متشکل از سیدعلی خامنه‌ای به نمایندگی از امام‌خمینی‌، اکبر هاشمی رفسنجانی عضو شورای انقلاب، مصطفی چمران، وزیر دفاع وقت و محمود خضرایی و محمدکریم‌ عابدی به‌ عنوان خلبانان و کارشناسان وزارت دفاع برای تحقیق درباره موضوع و جمع‌آوری اسناد و مدارک و گزارش به امام‌خمینی در محل حاضر شدند <ref>عابدی، مصاحبه.</ref>.

سیدعلی خامنه‌ای امام‌جمعه تهران در خطبه نماز جمعه ۱۲/۲/۱۳۵۹، از مشاهدات خود از شکست امریکا در صحرای طبس برای نمازگزاران سخن گفت و با تلاوت آیه کریمه «أ َلَمْ‌تَرَ کیفَ فَعَلَ رَبُّک بِأَصْحابِ الْفیلِ» <ref>فیل، ۱.</ref>، شکست امریکا را به شکست اصحاب فیل در ویران‌کردن خانه کعبه تشبیه کرد <ref>←طبرسی، مجمع البیان، ۱۰/۸۲۱.</ref> و به مردم وعده داد که تمدن‌های ستم‌پیشه رو به نابودی‌اند و بینی ستمکار و متجاوز به خاک مالیده خواهد شد و همچنان‌که صحرای طبس مدفن پیل‌های فولادین شد، سراسر منطقه خاورمیانه مدفن ماشین جنگی امریکا خواهد شد <ref>خامنه‌ای، در مکتب جمعه، ۲/۱۳۳ ـ ۱۳۵.</ref>.

==واکنش امام‌خمینی==

امام‌خمینی که در آن روزها در تهران و محله دربند شمیران، دوران نقاهت خود را می‌گذراند {{ببینید|بیماری امام‌خمینی}}، پس از آگاهی از حادثه، در ۵ اردیبهشت طی اطلاعیه‌ای مهم چند نکته را دراین‌باره یادآور شد؛ ازجمله اینکه کارتر برای رسیدن به ریاست جمهوری حاضر است به هر جنایتی دست بزند و دنیا را به آتش بکشد و اکنون جان گروهی از امریکایی‌ها را تباه کرده است. ایشان خطاب به کارتر یادآور شد با این عمل احمقانه طرفداران خود را از دست داد و ثابت کرد که قدرت تفکر را از دست داده و از اداره یک کشور بزرگ مثل آمریکا عاجز است؛ وی حیثیت سیاسی خود را به خطر افکنده و از ریاست جمهوری باید قطع امید کند. ایشان با نقد برداشت امریکایی‌ها از ملت ایران متذکر شد که کارتر مکتب و ملت ایران را نشناخته است. این ملت، ملت خون و جهاد است و برای آزادی و استقلال و اسلام عزیز از هیچ‌چیز رویگردان نیست و اشتباه کارتر در آن است که گمان می‏کند با دست‌زدن به این مانورهای احمقانه مردم را از راه خدا و انسانیت منصرف خواهد کرد. ایشان یادآور شد در صورت رسیدن مهاجمان به تهران همه گروگان‌ها کشته می‌شدند و در صورت تکرار این کار ابلهانه، مهارکردن جوانان مسلمان و مبارز و غیور نگهبان جاسوسان، برای ایشان و دولت امکان‌پذیر نخواهد بود. ایشان حمله به ایران را به مثابه حمله به جهان اسلام دانست و هشدار داد که مسلمانان جهان در برابر حمله به ایران بی‌توجه نخواهند ماند و نیز حمله به ایران موجب قطع نفت از تمام دنیا خواهد شد و دنیا را بر ضد امریکا بسیج خواهد کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۵۵ ـ ۲۵۶.</ref>.

امام‌خمینی در این پیام همچنین ضمن اشاره به آمادگی نیروهای مسلح افزود تمام ساز و برگ‌های مدرن جنگی که آمریکا در زمان محمدرضا پهلوی به ایران داده است، اکنون موجود و در دست ارتش و دیگر قوای انتظامی است و بلای جان امریکاست. ایشان به مردم ایران یادآور شد با اعتماد به قدرت خدا با تمام توان آماده نبرد با دشمنان باشند و نیروهای انتظامی، ارتش و ژاندارمری و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز به حال آماده‌باش باشند و سپاه مجهز بیست‌میلیونی مهیا باشند که در صورت حمله از کشور اسلامی خود دفاع کنند. ایشان با اشاره به حقانیت راه و اعتماد به پشتیبانی خدا، توصیه کرد از این مانور احمقانه دشمن که به امر خدای قادر شکست خورد، هراسی به خود راه ندهند. ایشان در پایان این واقعه را با غائله‌های کردستان {{ببینید|کردستان}} به دست گروه‌های چپ و مخالف اسلام و شرارت‌های گروه‌های مخالف در دانشگاه تهران و نیز شرارت دولت عراق در مرزها پیش از آغاز جنگ تحمیلی در پیوند دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۵۶ ـ ۲۵۷.</ref>.

امام‌خمینی در ۷ اردیبهشت ۱۳۵۹ نیز در نامه‌ای به رئیس‌جمهور از وی خواست برای رسیدگی به جرایم آمریکا در حمله نظامی به ایران، از گروه‌های مختلف کشورهای جهان دعوت شود تا آنان از نزدیک آثار جنایات این رژیم مدعیِ انسان‌دوستی و حقوق بشر و مستظهر به پشتیبانی جمعیت‌های حقوق بشر و سازمان ملل و شورای امنیت را ببینند و نیز مردم جهان به عیان ببینند که تمام این سازمان‌ها و گروه‌های مدعی حقوق مردم برای طرفداری از قدرتمندان و به دست قدرتمندان برای سلطه بر ضعیفان و مکیدن خون محرومان جهان به‌وجود آمده‌اند و به بهانه نجات جاسوسان چه نقشه‌ای برای ملت مظلوم ما کشیده‌اند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۵۸ ـ ۲۵۹.</ref>. بنی‌صدر طبق دستور امام‌خمینی در پیام‌هایی برای فیدل کاسترو، رئیس‌جمهور کوبا، کورت والدهایم، رئیس سازمان ملل و دبیرکل سازمان کشورهای اسلامی و یاسر عرفات رئیس سازمان آزادی‌بخش فلسطین و احزاب و سندیکاهای مستقل و متعهد برای بررسی تجاوز امریکا به ایران دعوت کرد <ref>اطلاعات، ۱۰/۲/۱۳۵۹.</ref>.

امام‌خمینی در ۱۲ اردیبهشت نیز در دیدار با فرماندهان سپاه با اشاره به شکست امریکا در طبس یادآور شد امریکا با هجوم نظامی به ایران قوانین بین‌المللی را نقض کرد و به هدف خود نیز نرسید و با آن همه تبلیغات و تجهیزات ضربه سختی را از نظر روانی و سیاسی متحمل شد. ایشان در ادامه یادآور شد ایرانی مسلمان با اعتقاد به زندگی پس از مرگ و وجود جوانان شهادت‌طلب، از قدرت‌های بزرگ نمی‌ترسد. اگر امریکا دوباره هوس تجاوز به ایران را داشته باشد، جوانان شهادت‌طلب آنان را نابود خواهند کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۶۷ ـ ۲۶۹.</ref>. ایشان در ۱۴ خرداد ۱۳۵۹ در جمع هیئت‌های شرکت‌کننده در «کنفرانس بین‌المللی بررسی مداخلات امریکا» با اشاره به وحشت کارتر از آمدن هیئت‌ها و محاکمه محمدرضا پهلوی و گروگان‌ها، یادآور شد دولت‌های ایران در گذشته گوش به فرمان بیگانگان بودند و آنان به‌ویژه امریکا در ایران جنایت‌های بی‌شماری مرتکب شده‌اند و رژیم پهلوی نیز اعتراض مردم را از ۱۵ خرداد تا پیروزی انقلاب با کشتن و شکنجه هزاران نفر پاسخ داده است. ایشان از تبلیغات گسترده بیگانگان علیه ایران و نیز ایجاد غائله‌ها سخن گفت و افزود خداوند همان‌گونه که قوم عاد را به وسیله باد نابود کرد، با ایجاد ترس و وحشت در دل‌های دشمنان آنان را نیز نابود خواهد کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۷۳ و ۳۷۷ ـ ۳۸۰.</ref>. ایشان در ادامه از شرکت‌کنندگان در کنفرانس خواست که اسناد و مدارک جنایت‌های عوامل امریکا در ایران را مشاهده کنند و دریابند که سفارتخانه امریکا شباهتی به سفارتخانه ندارد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۸۱.</ref>. ایشان در ۲۰ تیر ۱۳۵۹ نیز از مأموریت باد و شن برای هلاکت دشمنان اسلام سخن گفت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۸ ـ ۹.</ref> و در ۲۴ اسفند ۱۳۶۰ در جمع خانواده‌های شهدای واقعه آمل با اشاره به نیروی ایمان و وحدت کلمه به امدادهای غیبی خداوند درباره مردم ایران اشاره کرد و با اشاره به واقعه طبس متذکر شد امریکایی‌ها به دستاویز خارج‌کردن گروگان‌ها، برای قبضه‌کردن ایران آمدند و خداوند با مأمورکردن شن و باد آنان را شکست داد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۰۳ ـ ۱۰۵.</ref>.

امام‌خمینی تصمیم‌گیری درباره آزادی گروگان‌ها را به مجلس شورای اسلامی واگذار کرد و مجلس با تعیین شرایطی و پذیرش آن شرایط از سوی امریکایی‌ها، در اول دی‌ ۱۳۵۹ آنان را آزاد کرد و جیمی کارتر نتوانست در دور دوم به ریاست‌جمهوری برسد و جای خود را به رونالد ریگان جمهوری‌خواه داد <ref>هاشمی رفسنجانی، روزهای پایداری، ۱/۲۶.</ref> و پیش‌بینی امام‌خمینی در قطع امید کارتر از ریاست‌جمهوری <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۵۶؛ جمهوری اسلامی، ۵/۲/۱۳۹۵، ۱۰؛ برژینسکی، خاطرات، ۱۳۳ ـ ۱۳۷.</ref> به وقوع پیوست.

==پانویس==