وحدت: تفاوت میان نسخه‌ها

در نگاه و کلام [[امام‌خمینی]] می‌توان دو گونه وحدت را در سطح [[امت اسلامی]] و در سطح ملی از هم تشخیص داد. ایشان وحدت در سطح امت اسلامی را مسیر غلبه بر اختناق‌ها، چپاولگری‌ها و عقب‏ماندگی‌ها در جهان اسلام می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۵۰، ۲۷۳ ـ ۲۷۴ و ۱۰/۱۶۰</ref> و وحدت در چارچوب مرزهای ملی را نیز مانع انحطاط ملت و دولت ارزیابی می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۹۰ ـ ۱۹۱ و ۱۲/۳۴۷</ref>.

بنابر آنچه در [[قرآن کریم]] آمده، زندگی اقوام اولیه بشر، به جهت سادگی و فطری‌بودن، توأم با وحدت و به دور از اختلاف بوده است <ref>بقره، ۲۱۳</ref>؛ اما با گذشت زمان و توسعه جوامع بشری، بر سر عقاید و حق و [[حقوق]]، اختلاف‌ها و تضادها پدید آمد و در این مرحله [[خداوند]] پیامبرانی را با احکام تشریعی برای رفع اختلاف‌ها فرستاد <ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۲/۱۱۶</ref>. تاریخ دعوت به وحدت مسلمانان به [[بعثت پیامبر اکرم(ص)]] باز می‌گردد و وحدت با نزول آیاتی بر مسلمانان تکلیف شد.

یکی از نخستین اقدامات [[رسول خدا(ص)]]، برقراری پیوند برادری بود که پس از [[هجرت]] به [[مدینه]] باعث تقویت روحیه جمعی و برادری میان [[مسلمانان]] گردید <ref>جعفریان، تاریخ ایران اسلامی، ۷۸ ـ ۷۹</ref>. همچنین در آغازِ نظامنامه‌ای که به عنوان قانون اساسی دولت نوپای اسلامی، میان قبایل مدینه تدوین شد، از تعبیر «[[امت واحده]]» برای مسلمانان استفاده شد که از مبنایی‌ترین مفاهیم سیاسی ـ دینی اسلام بود و چارچوب اساسی [[سیاست اسلامی]] را معین می‌کرد <ref>جعفریان، تاریخ ایران اسلامی، ۸۰</ref>. پس از پیامبر(ص) نیز وحدت مسلمانان و دوری از تفرقه، نزد [[اهل بیت(ع)]] به صورت یک هدف دنبال شد <ref>آقانوری، امامان شیعه و وحدت اسلامی، ۶۱</ref> و این راهبرد از روزهای نخستینِ پس از [[رحلت پیامبر(ص)]]، به‌رغم افزایش تفرقه میان مسلمانان، به صورت تلاش‌های وحدت‌طلبانه، نمود بارزی داشت <ref>اردوش، تأملی بر مسأله وحدت اسلامی، ۱۱</ref>. سیره و روش [[امیرالمؤمنین علی(ع)]] در رویارو شدن با خلفای سه‌گانه پس از رحلت پیامبر(ص)، نشان‌دهنده عزم آن حضرت در حفظ وحدت میان مسلمانان و یکپارچگی [[حکومت اسلامی]] بود <ref>موثقی، استراتژی وحدت، ۱/۱۲۰</ref>.

در سالیان بعد و پس از اینکه [[خلافت اسلامی]] به عنوان حکومتی مرکزی در تمامی سرزمین‌های اسلامی گسترش یافت و تا زمانی که این حکومت، توانایی محافظت از مرزهای دنیای اسلام را داشت، فقدان وحدت در دنیای اسلام به چشم نمی‌خورد؛ ولی با ضعف تدریجی دولت‌های مسلمان و قدرت‌نمایی کشورهای اروپایی در برابر مسلمانان و فروپاشی [[امپراتوری عثمانی]]، بار دیگر مسئله وحدت مسلمانان اهمیت خود را بازیافت و به تقویت این باور در میان مسلمانان منجر شد که به‌تنهایی نمی‌توانند در برابر تهاجم مغرب‌زمین [[مقاومت]] کنند؛ همچنین مسلمانان دریافتند برای به ‌دست‌آوردن اقتدار و قدرت پیشین، باید به گذشته پرافتخار و اجرای تعالیم اسلام تمسک جویند <ref>کوهستانی‌نژاد، چالش مذهب و مدرنیسم، ۱۱ ـ ۱۲</ref>. مصلحانی چون [[سیدجمال‌الدین اسدآبادی]]، [[محمد عبده]]، [[عبدالرحمان کواکبی]]، [[سلطان عبدالحمید دوم]]، [[محمد نامق کمال]] و [[رشید رضا]] <ref>فوزی، سازمان کنفرانس اسلامی، ۲۲؛ موثقی، استراتژی وحدت، ۲/۳۴ ـ ۳۵ و ۲۸۰ ـ ۲۸۶؛ اردوش، تأملی بر مسأله وحدت اسلامی، ۶۳۲</ref>، از پیشروان این راه بودند. علمای شیعه و سنی، همچون [[سیدحسین طباطبایی بروجردی]]، از مراجع تقلید بزرگ شیعه و [[محمود شلتوت]] (رئیس [[الازهر]] و مفتی اعظم [[مصر]]) نیز پیگیر وحدت و لزوم همگرایی و همدلی امت اسلامی بوده‌اند که نتیجه این تلاش‌ها تشکیل [[دارالتقریب]] بود <ref>منتظری، خاطرات، ۱/۱۵۴ ـ ۱۵۷</ref> {{ببینید|سیدحسین بروجردی}}. در همین راستا در سال ۱۳۴۸، [[سازمان همکاری اسلامی]] با هدف ایجاد همکاری و تفاهم اسلامی و استحکام پیوندهای برادری و دوستی میان [[کشورهای مسلمان]] تأسیس شد <ref>فوزی، سازمان کنفرانس اسلامی، ۱۷</ref> {{ببینید|سازمان کنفرانس اسلامی}}.

در ایران نیز وحدت و [[بیداری اسلامی]] میان مردم و علما بر حول خواسته‌های ضد استبدادی و ضد استعماری در رویدادهایی همچون [[نهضت تنباکو]]، [[نهضت عدالتخانه]]، [[نهضت مشروطه‌خواهی]] <ref>عیوضی و هراتی، درآمدی تحلیلی، ۸۱ ـ ۸۲</ref> و [[ملی‌شدن صنعت نفت]] <ref>عیوضی و هراتی، درآمدی تحلیلی، ۸۶</ref> متبلور شد. همچنین اهتمام [[امام‌خمینی]] به مسئله وحدت در جریان مبارزه علیه [[رژیم پهلوی]] و پیروزی [[انقلاب اسلامی]] و پس از آن به‌وضوح دیده می‌شود. ایشان از منظر شرعی، وحدت را نه یک امر [[مستحب]]، بلکه [[واجب شرعی]] خوانده و با واژه‌های «[[تکلیف]]»، «واجب» و «باید»، وظیفه پیروان اسلام را روشن کرده است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۸۲ ـ ۸۳؛ ۱۵/۴۸۱ و ۲۰/۷۹</ref>.

==خاستگاه و ضرورت وحدت مسلمانان==

* [[عقل]]: به لحاظ عقلی، بشر نه تنها برای بقای حیات جمعی، بلکه برای برخورداری از یک زندگی مطلوب چاره‌ای جز پای‌بندی به حفظ انسجام و وحدت ندارد؛ بنابراین عقل و خرد بشر همواره بر ضرورت وجود وحدت در اجتماعات انسانی تأکید می‌کند <ref>جمشیدی، چیستی و ماهیت وحدت، ۵۲؛ نیک‌پناه، آسیب‌شناسی وحدت، ۱۸۲ ـ ۱۸۴</ref>. در این خصوص ایجاد و حفظ وحدت در جامعه مسلمانان برای مقابله با تهدیدات مشترک و استفاده از فرصت‌های گوناگون مشترک نیز یک ضرورت عقلی به نظر می‌رسد.

* [[قرآن کریم]]: قرآن وحدت اسلامی را امری ضروری می‌داند و بر تحقق عینی و خارجی وحدت میان [[جامعه اسلامی]] «إنّ هذه اُمّتکم اُمّة واحدة» <ref>انبیاء، ۹۲</ref>، به عنوان امری وجودی و نه صرفاً تشریعی و اعتباری تأکید می‌کند تا مسلمانان در اداره سرنوشت خود از خطی واحد و مشترک پیروی کنند و خود را مسئول سرنوشت مشترک خویش بدانند <ref>جمشیدی، تبیین الزامات سیاسی، ۲۲۴</ref>. این تأکیدها تا جایی است که می‌توان گفت اسلام بر دو پایه [[یکتاپرستی]] و یکپارچگی استوار گردیده است <ref>سبحانی، التوحید و الشرک، ۷</ref>. قرآن کریم که متقن‌ترین سند اسلام است، امت واحد اسلامی را متشکل از مردمی نمونه و الگو می‌داند که بر گرد ایمان به خدا جمع شده‌اند <ref>بقره، ۱۴۳</ref>؛ چنان‌که افزون بر دستور به برادری و دعوت به همکاری، اتحاد و همدلی را از نعمت‌هایی می‌داند که به سبب پذیرش اسلام و رسالت پیامبر اکرم(ص)، به جامعه اسلامی هدیه شده است <ref>مائده، ۲؛ حجرات، ۱۰؛ آل عمران، ۱۰۳</ref>. گروه‌گروه‌شدن مسلمانان نیز از نظر قرآن، هم‌تراز با [[عذاب الهی]] است و پیامد آن چشیدن طعم تلخ جنگ و سختی است <ref>انعام، ۶۵</ref>. آیه ۱۰۳ [[سوره آل عمران]] «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا»، ضمن دعوت مسلمانان به اتحاد با تألیف میان قلوب خود، معجزه اجتماعی [[دین اسلام]] را یادآور می‌شود که طی مدت کوتاهی توانست از طوایف پراکنده و کینه‌توز، ملتی واحد، برادر و متحد بسازد <ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۳/۴۶ ـ ۴۷</ref>. قرآن ضمن اشاره به ضرورت وجود کسانی در جامعه برای دعوت امت به خیر، مسلمانان را از تفرقه برحذر داشته، نتیجه این [[تفرقه]] را عذاب الهی می‌داند <ref>آل عمران، ۱۰۴ ـ ۱۰۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۳/۵۲ ـ ۵۳ و ۶۳</ref> و حسن تفاهم، وحدت و اتفاق میان مسلمانان را مبدأ همه خیرها و اختلاف و جدایی به هر عنوانی را از همه زشتی‌ها زشت‌تر می‌شمرد <ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۷/۲۱۸ ـ ۲۱۹ و ۲۵/۴۰</ref>؛ البته تذکر و توجه قرآن کریم به وحدت صرفاً متوجه مسلمانان نیست، بلکه در مواردی از وحدت با [[اهل کتاب]] نیز سخن به میان آورده است <ref>آل عمران، ۶۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۲/۶۸۸ ـ ۶۸۹</ref>.

* [[سنت]]: دستورهای صریح الهی و توصیه‌های پیاپی [[پیامبر اکرم(ص)]] و [[اهل بیت(ع)]] بر حفظ اتحاد و پرهیز از تفرق و دودستگی، جایگاه والا و منحصر به فرد وحدت را در آیین اسلام مشخص می‌سازد <ref>خسروی، آرمانشهر وحدت، ۳</ref>. پیامبر(ص) که بنیانگذار وحدت در [[جامعه اسلامی]] است، وحدت و اتفاق را [[رحمت الهی]] و تفرقه و جدایی را موجب عذاب شمرده و یاری و همراهی الهی و نیز سعادت و بهشت برین را در اتحاد و همراهی با [[جماعت]] دانسته است <ref>نهج‌الفصاحه، ۴۳۳ و ۷۳۶</ref>. [[امیرالمؤمنین علی(ع)]] نیز به عنوان منادی وحدت، افراد را از هر گونه رفتار و گفتاری که وحدت مسلمانان را خدشه‌دار سازد، برحذر داشته و حفظ سلامت و اساس اسلام و امور مسلمانان را بر هر امر دیگری حتی خلافت مسلمانان واجب‌تر دانسته <ref>نهج البلاغه، ن۶۲ و خ۷۳؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۶/۴۸۸ ـ ۴۹۰</ref> و برای حفظ وحدت میان امت اسلامی، خود را در میان امت پیامبر(ص) حریص‌تر و مشتاق‌تر از همگان معرفی کرده است <ref>نهج البلاغه، ن۷۸، ۴۹۹</ref>.

==وحدت در دوران نهضت اسلامی==

وحدت با نگاه خاص امام‌خمینی، نقش بی‌بدیلی در پیروزی [[نهضت اسلامی ایران]] ایفا کرد. نگاه ایشان به مقوله وحدت پیش از پیروزی انقلاب اسلامی را می‌توان در دو حوزه داخلی و جهان اسلام بررسی کرد:

امام‌خمینی همواره بر انسجام و وحدت در میان ملت ایران و اقشار مختلف جامعه تأکید کرده است؛ به‌ویژه آنکه در بحبوحه مبارزات علیه [[رژیم پهلوی]]، پیشبرد نهضت نیازمند پرهیز جدی از مباحث تفرقه‌انگیز و مناقشات سیاسی و مذهبی بود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۴۴۸</ref>. ایشان تنها مسیر و رمز پیروزی و از میان‌برداشتن سلطه رژیم پهلوی و سلطه‌گران خارجی از ایران را ایجاد و حفظ وحدت در [[جامعه‏]] <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۵۱</ref> و حفظ وحدت را وظیفه همه انقلابیان می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۶۲</ref> و از اقشار و طبقات مختلف همچون دانشجویان داخل و خارج از کشور، کاسبان و بازاریان، کارگران، دهقانان و روحانیان می‌خواست با کنارگذاشتن مناقشات تفرقه‌‏افکنانه در صفی واحد در برابر دست‌های [[استبداد]] و [[استعمار]] یکصدا شوند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۱۷</ref>.

از سوی دیگر، امام‌خمینی اهتمام ویژه‌ای به وحدت میان علما و [[روحانیت]] و نیز وحدت این قشر با دیگر طبقات فرهیخته و تحصیل‌کرده داشت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۹۹ ـ ۱۰۰ و ۸/۴۶۶، ۴۸۱</ref>. ایشان معتقد بود که علما و روحانیان باید نخست خود را تهذیب کنند تا در گرداب [[هوای نفس]]، دچار اختلاف و چنددستگی نشوند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۲۷ و ۴۱۱</ref>. بر همین اساس امام‌خمینی در آغاز نهضت اسلامی خود در تأکید بر لزوم وحدت و پرهیز از اختلاف، در یک راهکار عملی در بیشتر شهرهای کشور و حتی بیرون از ایران، از علما و روحانیان خواست که شب‌های یکشنبه هر هفته گرد هم آیند تا افزون بر طرح مسائل از پراکندگی و تفرقه که به سود رژیم پهلوی است، جلوگیری کنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۴۷، ۳۴۹، ۳۷۰ و ۴۰۷</ref>. ایشان ریشه اختلاف و جبهه‌بندی‌های کاذب را توطئه دشمن و هوای نفس می‌شمرد و تأکید فراوانی بر لزوم [[تهذیب نفس]] و پرهیز روحانیان از اختلاف داشت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۱۴ ـ ۱۶</ref>. ایشان با هشداردادن به روحانیت درباره غفلت از وحدت، آن را باعث نابودی اسلام و کشور می‌دانست و وحدت کلمه و اتحاد علما را موجب برطرف‌شدن این خطر ارزیابی می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۲۴ و ۴۰۷</ref> {{ببینید|روحانیت}}. در این راستا ایشان همواره بر ظرفیت اجتماعات و [[شعائر مذهبی]] مانند [[نماز جماعت]] برای دعوت مردم به وحدت کلمه و نیز نمایش وحدت طبقات مختلف تأکید می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۶۷ ـ ۲۶۸</ref>؛ چنان‌که پس از پیروزی انقلاب اسلامی «هفته وحدت» با توجه به همین اهداف، تعیین و نامگذاری شد.

یکی از دغدغه‌های اصلی [[امام‌خمینی]] در دوران مبارزه و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، مسئله وحدت مسلمانان و [[دولت‌هاى اسلامى]] بود. ایشان همواره از اختلافات دولت‌هاى اسلامى و شکاف در میان مسلمانان نگران بود و فکر وحدت مسلمین و دولت‌های اسلامی را در رأس برنامه‌های خود می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۹۴</ref>؛ از این‌رو بر اتحاد و هم‌پیمانی ممالک اسلامی و ایجاد برادری در میان فرقه‌های مختلف مسلمان در برابر [[صهیونیسم]]، دولت‌های استعمارگر به‌ویژه [[امریکا]] و غارتگرانِ منابع ملت‌های مسلمان تأکید می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۳۶ و ۳/۴</ref>. توجه ویژه‌ امام‌خمینی به مسئله فلسطین و نجات آن از مسیر وحدت امت اسلامی نیز در همین جهت قابل بررسی است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۶۰ و ۴/۲۳۳ ـ ۲۳۴</ref> {{ببینید|فلسطین}}. از نگاه ایشان رمز پیروزی و نجات فلسطین از چنگال صهیونیست‌ها، ایجاد و حفظ وحدت در میان صفوف دولت‌های اسلامی است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۶۹</ref> و بزرگی و سیادت مسلمانان در جهان، تنها در صورت وحدت آنان با یکدیگر ممکن می‌شود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۳۵</ref>.

==وحدت در جمهوری اسلامی ایران==

* اهداف و عناصر وحدت‌آفرین: بدون شک ایجاد و حفظ وحدت مانند دیگر پدیده‌های اجتماعی، نیازمند عوامل و شرایطی است تا به‌تدریج تحقق یابد و جایگاه خود را در نظام اجتماعی و سیاسی پیدا کند <ref>خسروی، آرمانشهر وحدت، ۲۹</ref>. داشتن هدف واحد و مشترک نخستین عامل ایجاد وحدت است. از نظر امام‌خمینی آنچه در حفظ وحدت کلمه اهمیت دارد، مقصد و هدف واحد است و در این راه اختلاف در آرا و نظرات پذیرفتنی است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۲۷۱</ref>. این اهداف می‌تواند نجات کشور از دست بیگانگان و حکومت طاغوت، رسیدن به جمهوری اسلامی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۶۲ و ۳۵۱</ref> و حفظ این هدیه الهی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۱۶</ref> باشد. به علاوه، کسب پیروزی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۹۴ و ۴۷۰</ref>، برقراری [[عدالت]] <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۹۰</ref>، سازندگی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۰۹</ref>، رهایی از وابستگی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۷۶</ref>، دستیابی به [[نصرت الهی]] <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۴۸</ref>، و حفظ و دفاع از کشور در شرایط جنگ و تحریم و پرهیز از شکست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۳۴؛ ۱۶/۲۷۶؛ ۱۸/۲۷۴ و ۱۹/۶۹</ref> و نیز مقابله با تبلیغات و دخالت‌های خارجی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۷۶ و ۲۰/۱۶۲</ref>، مهم‌ترین اهدافی است که وحدت ملت ایران پس از انقلاب پیرامون آن شکل گرفت. در بیانات امام‌خمینی عوامل دیگری ازجمله شعائر و مناسک دینی و مذهبی، نظیر [[نماز جمعه]] و [[نماز جماعت|جماعت]] و نماز عیدین وجود دارد که می‌تواند موجب نزدیکی قلوب افراد جامعه به یکدیگر و ایجاد وحدت شود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۵۹، ۳۱۸؛ ۱۱/۴۰ و ۲۱/۴۰۰</ref>. افزون بر تأکید بر مراسم مذهبی، ایشان با بزرگداشت [[مراسم ملی]] ازجمله نوروز، وحدت پیرامون مصالح اسلام و کشور را یکی از عوامل مهم مبارک بودن نوروز می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۲۶ ـ ۲۲۸ و ۱۶/۱۲۹</ref> {{ببینید|نوروز}}.

* قلمرو وحدت: از نظر امام‌خمینی وحدت در سطح ملی، دارای قلمرو چندی است:

# وحدت دینی و مذهبی: وحدت میان همه اقشار ملت و پیروان ادیان و مذاهب از منظر امام‌خمینی بسیار اهمیت داشت. ایشان معتقد بود تفرقه و تشتت در میان ملت، باعث سلطه بیگانگان بر کشور می‌شود؛ بنابراین در موارد متعدد بر حفظ وحدت کلمه مردم با محوریت اسلام، تأکید می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۲۳، ۲۲۲ و ۹/۸۴</ref>. ایشان تفرقه میان [[مذهب شیعه]] و [[سنی]] را مغایر با اصول اسلام می‌دانست و معتقد بود طبق سفارش‌های ائمه اهل بیت(ع) باید وحدت میان این اجتماعات را حفظ کرد و اگر کسى این اجتماع را به هم بزند، جاهل یا مغرض است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۸۳ ـ ۸۴</ref>. ایشان نهضت اسلامى ایران را مظهر برادرى شیعه و سنى و همگامى نژادهاى مختلف می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۸۴</ref> و ضمن نفی اختلافات مذهبی میان شیعه و سنی، به [[اقلیت‌های دینی]] اطمینان می‌داد در کشور می‌توانند از حمایت اسلام و زندگی عادلانه، برخوردار باشند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۳۳، ۲۵۸؛ ۹/۳۱۲، ۳۵۱؛ ۱۱/۲۸۲ و ۱۳/۲۰۹</ref>.

# وحدت سیاسی و ملّی: در ‌اندیشه امام‌خمینی وحدت امری است که پیوسته باید بر آن مراقبت کرد و این مراقبت در سطوح مختلف حاکمیت و ملت قابل بازشناسی است. به باور ایشان، اتحاد میان دولت و ملت یکی از مهم‌ترین عواملی است که جامعه را از انشقاق و تفرقه دور می‌سازد. ایشان بهره‌مندی از نصرت الهی و دستیابی به پیروزی را نیازمند وحدت و همدلی دولت و ملت ارزیابی می‌کرد، به ‌گونه‌ای که همگان احساس کنند اهل یک کاروان‌اند و یک مقصد دارند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۰۶</ref>. ایشان همواره به ایجاد و حفظ وحدت در میان اقشار مختلف مردم و نیروهای سیاسی و اجتماعی در مقابله با دشمنان داخلی و خارجی توجه داشت و آنان را به پرهیز جدی از مباحث تفرقه‌انگیز و مناقشات سیاسی و مذهبی دعوت می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۴۴۷؛ ۸/۳۷۶، ۴۸۱ و ۲۰/۲۷۱ ـ ۲۷۲</ref>. از نگاه ایشان نبود وحدت به تزلزل پایه‌های حکومت منجر می‌شود و به‌تدریج آن را به سقوط می‌کشاند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۳۳</ref>؛ چنان‌که حل مشکلات کشور، حفظ مرزها و کشف و خنثی‌سازی توطئه‌های دشمن و مبارزه با [[فساد]] و [[فحشا]]، بدون مشارکت ملت و همکاری آنان با دولت امکان‌پذیر نیست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۳۱، ۳۷۷، ۴۱۷؛ ۱۰/۲۲ و ۱۹/۴۰۱ ـ ۴۰۲</ref>.

عرصه‌ دیگر [[وحدت سیاسی]] که امام‌خمینی آن را در تحقق وحدت الزامی می‌دانست، وحدت میان مسئولان نظام بود. ایشان با تأکید بر وحدت و انسجام مسئولان، این هماهنگی را موجب حل مشکلات و معضلات کشور <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۳</ref>، دستیابی به موفقیت و رهایی از وابستگی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۷۷</ref> و نیز مانع آسیب‌های احتمالی به کشور <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۸</ref> می‌دانست و بر این باور بود که بروز اختلاف و تشتت میان مسئولان که از گروه‌گرایی و پیروی از [[هوای نفس]] نشئت می‌گیرد، کشور را به سوی انحطاط و نابودی می‌برد. در این مسیر یگانه عامل مهم وحدت‌بخش میان مسئولان، در نظرداشتن خدمت به ملت و خدمت در راه خدا و نیز مقدم‌داشتن مصلحت کشور بر مصالح و منافع فردی و گروهی است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۴۸ و ۴۴۳</ref> {{ببینید|مسئولان و کارگزاران}}. وحدت و انسجام گروه‌های سیاسی یکی دیگر از سطوح مهم وحدت از نظر امام‌خمینی بود که باید برای دستیابی به اهدافی مانند حفظ نظام اسلامی و کشور <ref>همان، ۶/۱۸۹</ref>، [[سازندگی]] و ترمیم خرابی‌ها <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۵۷ و ۲۸۳</ref>، به صورت عملی اتفاق بیفتد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۰۹</ref>.

وحدت میان نیروهای مسلح نیز در ردیف وحدت سیاسی و وحدت میان مسئولان و کارگزاران نظام قرار می‌گیرد. [[امام‌خمینی]] وحدت نیروهای مسلح و هماهنگی و انسجام نیروهای نظامی و انتظامی را یکی از ارکان مهم نظام جمهوری اسلامی ایران در حفظ [[امنیت]] و [[تمامیت ارضی کشور]] می‌دانست و بسیار به آن اهمیت می‌داد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۴؛ ۱۵/۴۵۱ و ۱۷/۳۹۳</ref> و تشتت و [[تفرقه]] میان نیروهای مسلح را مصیبت‌بار و به معنای گام‌نهادن در مسیر خلاف اسلام و رضای خداوند می‌شمرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۴۳۷ و ۱۳/۵۷ ـ ۵۸</ref> {{ببینید|نیروهای مسلح}}.

امام‌خمینی همواره بر وحدت میان همه اقشار مردم تأکید می‌کرد و آن را رمز پیروزی به شمار می‌آورد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۴۶ و ۶/۸۱ ـ ۸۲، ۱۷۲</ref> و در این میان بر [[وحدت حوزه و دانشگاه]] به عنوان دو نهاد تأثیرگذار بر اقشار دیگر تأکید ویژه می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۴۰</ref> و اساساً تفرقه و نزاع‌های صنفی و حزبی را باعث تباهی و عقب‌راندن جامعه از پیشرفت و تعالی می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۱ و ۸/۴۴۶</ref> {{ببینید|وحدت حوزه و دانشگاه}}.

* اقدامات عملی: یکی از اساسی‌ترین اقدامات امام‌خمینی در جهت حفظ و ایجاد وحدت در کشور، تسریع در ایجاد نهادهای قانونی نظام در چارچوب رأی مردم و تصویب قانون اساسی بود که بی‌تردید توانست در کمترین زمان تمامی مردم را زیر چتر قانون واحد جمع کند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۵۴؛ حاضری، ۱۰۴ ـ ۱۰۵</ref> {{ببینید|قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران}}. در ذیل این اقدام، امام‌خمینی گام‌های زیادی برای ایجاد وحدت در [[جامعه]] برداشت. از مهم‌ترین اقدامات ایشان برای حل اختلاف میان مسئولان و حفظ وحدت نظام، تشکیل هیئت‌هایی برای رسیدگی به این امر بود؛ برای مثال درباره اختلاف میان سیدابوالحسن بنی‌صدر رئیس‌جمهور وقت و دیگر مسئولان، ایشان هیئتی را به بررسی این اختلاف و کاهش آن موظف کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۴۸ و ۴۵۳</ref> {{ببینید|سیدابوالحسن بنی‌صدر}}؛ همچنین در سال ۱۳۶۵ هیئتی با هدف حل اختلاف میان [[مجلس شورای اسلامی]] و [[شورای نگهبان]] و [[شورای عالی قضایی]] از طرف ایشان تعیین شد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۰۹</ref>. تلاش‌های امام‌خمینی در جهت حفظ وحدت و رهاشدن از اختلافات میان شورای نگهبان و مجلس، در ایده مجمع تشخیص مصلحت نظام متبلور شد و ایشان با تشکیل این مجمع، در جهت حفظ مصالح نظام جمهوری اسلامی موافقت کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۶۴</ref> که در اصل ۱۱۲ قانون اساسی ایران در بازنگری سال ۱۳۶۸ نهادینه شد {{ببینید|مجمع تشخیص مصلحت نظام}}.

موافقت امام‌خمینی با انحلال حزب جمهوری اسلامی یکی دیگر از اقدامات ایشان در راستای حفظ وحدت میان گروه‌های انقلابی بود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۷۶</ref>؛ زیرا حزب در آن زمان، بستر ایجاد اختلاف و دودستگى در میان نیروهای انقلاب و به تبع آن موجب خدشه در وحدت و انسجام ملت شده بود <ref>← امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۷۶</ref> {{ببینید|حزب جمهوری اسلامی}}.

[[امام‌خمینی]] در کنار اهتمام به حفظ وحدت داخلی، به مسئله وحدت در جهان اسلام نیز نگاه ویژه داشت. ایشان نتیجه وحدت مسلمانان را استقلال عمل کشورهای مسلمان در مقابل بیگانگان، قطع دست استعمارگران از منافع و ذخایر ملت‌های اسلامی و پیشرفت همه‌جانبه بر می‌شمرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۵۰</ref> و هشدار می‌داد تفرقه در میان مسلمانان، حاصلی جز عقب‌ماندگی تاریخی، ضایع‌شدن حقوق و تحقیر مسلمانان در سطح جهان، تداوم سلطه و زورگویی‌ قدرت‌های استعماری نخواهد داشت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۱۶۶ و ۳۴۸ ـ ۳۴۹</ref>. ایشان آرمان‌های خود را در بستر مفهوم امت اسلامی دنبال می‌کرد و معتقد بود با تشکیل امت جهانی اسلام یا دولت بزرگ اسلامی، علاوه بر اصلاح امور مادی مسلمانان، سیر تعالی و کمال الهی آنان نیز فراهم می‌شود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۳۴؛ ۱۰/۳۳۹ و ۱۷/۵۳۰؛ شیرازی، ۲/۱۶۱</ref> {{ببینید|جهان اسلام}}. ایشان اقتدار مسلمانان صدر اسلام را نشئت‌گرفته از وحدت و یکدلی آنان حول محور [[اسلام]] و‌ [[پیامبر اکرم(ص)]] ارزیابی می‌کرد و در راه ایجاد وحدت بر اجرای صحیح [[احکام اسلامی]] و عمیق‌ترکردن دوستی، مودت و [[برادری اسلامی]] تأکید می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۷۴ و ۱۳/۳۳۸</ref>.

امام‌خمینی با درک و تبیین شرایط معاصر جهان اسلام، تنها راه حل مصائب و مشکلات مسلمانان را بازگشت به اسلام و چنگ‌زدن به عناصر وحدت‌بخش آن می‌شمرد و تمرکز بر اختلافات فرقه‌ای و مذهبی را مانع شکل‌گیری قدرت عظیم اسلامی و به نفع قدرت‌های تفرقه‌افکن و دشمنان واقعی اسلام می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۵۹؛ ۱۵/۱۶۹ و ۱۶/۳۴ ـ ۳۵؛ فلاحی، ۴۷ ـ ۴۸</ref>. از نگاه ایشان عامل دستیابی به وحدت در میان [[امت اسلامی]]، تأکید بر مشترکات مسلمانان و اجتماعِ زیر لوای آن است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۹۸</ref> که دستیابی به آن، در وهله نخست منوط به درک ضرورت آن از سوی همه مسلمانان و ترک اختلافات فرقه‌ای است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۵۳ و ۱۹/۳۳۶</ref>.

امام‌خمینی با فرارفتن از مرحله سخن و در وادی عمل، برخی اقدامات را برای دستیابی به وحدت در میان مسلمانانِ جهان نهادینه ساخت. تعیین روز جهانی قدس برای اعلام همبستگی بین‌المللی مسلمانان در حمایت از مردم [[فلسطین]]، یکی از نخستین اقدامات عملی ایشان پس از پیروزی انقلاب برای ایجاد وحدت میان مسلمانان جهان بود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۶۷</ref> {{ببینید|روز جهانی قدس}}. تأیید [[هفته وحدت]] در سال ۱۳۶۰ که از سوی [[حسینعلی منتظری]] اعلام شد، اقدام دیگری بود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۴۰</ref> که مورد توجه بسیاری از عالمان و ‌اندیشمندان دو مذهب شیعه و سنی، در داخل و خارج کشور واقع شد <ref>منتظری، خاطرات، ۱/۵۵۶ و ۲/۱۰۳۵</ref>. ایشان هفته وحدت را فرصتی برای اتحاد و همدلی مسلمان در برابر دشمنان اسلام دانست و تحقق آن را تنها راه حفظ کشورهای اسلامی از تعرض بیگانگان ارزیابی کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۵۵ ـ ۴۵۷ و ۴۷۳</ref>.

امام‌خمینی همچنین به ظرفیت [[حج ابراهیمی]] برای رسیدن به وحدت نگاه ویژه‌ای داشت و در این راستا، مسئله برائت از مشرکان در موسم [[حج]] از نگاه ایشان دور نماند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۹۱</ref>. ایشان معتقد بود وحدت نیازمند [[تبلیغ]] است و مرکز و پایگاه این تبلیغ [[مکه مکرمه]] و موسم حج است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۹۱</ref>. ایشان حج را فرصتی مناسب می‌دید که مسلمانان به بیان معضلات [[جهان اسلام]] بپردازند، تا همدلی و وحدت در چارچوب این کنگره عظیم ایجاد گردد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۲۶</ref>؛ همچنان‌که ایشان برای تحقق عملی وحدت میان [[شیعیان]] و [[اهل تسنن]]، در مراسم حج بر شرکت حاجیان ایرانی در نماز جماعت اهل سنت و تبعیت از حکم قاضیان مکه درباره زمان [[عید قربان]] <ref>مناسک حج، ۳۳۰</ref> و دو [[وقوف]] حتی اگر به نادرست‌بودن این حکم یقین داشته باشند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۶۲</ref>، تأکید می‌کرد و خروج از [[مسجدالحرام]] و [[مسجدالنبی(ص)]] به هنگام اقامه نماز را جایز نمی‌دانست <ref>مناسک حج، ۳۲۲</ref> و بر جواز [[سجده]] بر فرش‌های مسجدالحرام و جایزنبودن استفاده از مهر در آن مکان [[فتوا]] داد <ref>مناسک حج، ۳۲۶</ref> {{ببینید|حج ابراهیمی}}. ایشان در [[وصیت‌نامه امام‌خمینی|وصیت‌نامه]] خود تشکیل یک دولت بزرگ اسلامی با جمهوری‌های آزاد و مستقل را به عنوان یک راهکار نهایی مطرح ساخته است؛ دولتی که مسلمانان جهان با تحقق آن می‌توانند مستکبران جهان را به جای خود نشانند و همه مستضعفان را به امامت و وراثت زمین برسانند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۴۸</ref>.

==آسیب‌ها و موانع وحدت==

وحدت نیز مانند همه اهداف عالی انسانی، آفت‌ها و موانعی دارد و رسیدن به وحدت بدون از میان‌بردن موانع آن، دشوار است. امام‌خمینی در درجه نخست غفلت و دوری مسلمانان از اسلام اصیل را مهم‌ترین آسیب وحدت می‌دانست. به عقیده ایشان، نبود درک درست از اسلام و گمان به انحصار آن در احکام عبادی و دعاها و غرق‌شدن در عقاید باطل و [[خرافات]] <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۲۵۵؛ ۳/۲۲۷ و ۱۸/۸۸ ـ ۸۹</ref> و برجسته‌کردن موارد اختلاف‌انگیز میان [[فرقه‌های مذهبی]]، از سوی دشمنان، زمینه‌ساز نابودی اسلام بود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۷۶ و ۹/۳۱۲</ref>. در این نگرش، زمامداران فاسد و جاه‌طلب نیز یکی از موانع عمده وحدت محسوب می‌شوند. از نظر امام‌خمینی بیشتر زمامداران [[کشورهای اسلامی]]، یا از حقایق [[دین]] بی‌خبرند و یا دست‌نشانده استعمارند؛ در نتیجه به‌آسانی در خدمت استعمارگران قرار می‌گیرند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۷۳؛ ۲/۲۵۳، ۴۸۷ ـ ۴۸۸ و ۹/۵۴۶</ref> و به جای تأکید بر منافع مسلمانان، متمرکز بر خواسته‌ها و امیال شخصی خود بوده و همچون عامل [[تفرقه]]، عمل می‌کنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۹۳ و ۲۱/۴۴۸</ref>.

==منابع==

* اردوش، محمدحسین امیر، تأملی بر مسأله وحدت اسلامی از دیرباز تا دیروز (با تکیه بر جنبش اتحاد اسلامی)، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، مناسک حج، تهران، مؤسسه تنظیم...، چاپ هشتم، ۱۳۸۵ش.

* جعفریان، رسول، تاریخ ایران اسلامی، تهران، کانون ‌اندیشه جوان، چاپ ششم، ۱۳۸۶ش.

* جمشیدی، محمدحسین، تبیین الزامات سیاسی عقلانی وحدت ملی در ‌اندیشه امام‌خمینی، مجله علمی پژوهشی پژوهش سیاست نظری، شماره ۱۵، ۱۳۹۳ش.

* جمشیدی، محمدحسین، چیستی و ماهیت وحدت و همبستگی در ‌اندیشه امام‌خمینی، مجله متین، شماره ۲۷، ۱۳۸۴ش.

* خسروی، آرمانشهر وحدت، محمدعلی، آرمانشهر وحدت، تهران، مؤسسه تنظیم...، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.

* سبحانی، جعفر، التوحید و الشرک فی القرآن الکریم، قم، مؤسسه امام‌صادق(ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.

* شیرازی، جلال‌الدین، استراتژی وحدت از منظر امام‌خمینی، چاپ‌شده در مجموعه مقالات همایش سراسری ‌اندیشه سیاسی اجتماعی امام‌خمینی، قم، مرکز ترجمه و نشر المصطفی، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.

* کوهستانی‌نژاد، مسعود، چالش مذهب و مدرنیسم (سیر‌ اندیشه سیاسی مذهبی در ایران، نیمه اول قرن بیستم)، تهران، نی، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.

* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهل ‌و چهار، ۱۳۸۶ش.

* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۳، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سی ‌و نهم، ۱۳۸۶ش.

* موثقی، سیداحمد، استراتژی وحدت در‌ اندیشه سیاسی اسلام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.

==پیوند به بیرون==

مقصود رنجبر ـ راضیه مهرابی کوشکی، مقاله «[https://books.khomeini.ir/books/10010/249/ وحدت]»، دانشنامه امام‌خمینی(ره)، ج۱۰، ص۲۴۹-۲۵۸.