عقب‌ماندگی: تفاوت میان نسخه‌ها

عقب‌ماندگی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۷ دی ۱۴۰۱، ساعت ۱۱:۴۳

۹۸ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۷ دی ۱۴۰۱

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

A.Tabrizi

emailconfirmed

۲٬۵۷۶

ویرایش

@@ خط ۹: / خط ۹: @@
 [[مسلمانان]] در چهار سده نخستین هجری در [[اخلاق]]، [[علم]] و تمدن پیشرفت بسیار کرده بودند و شهرهایی نظیر [[نیشابور]]، [[غزنین]]، [[بغداد]]، [[دمشق]] و [[قاهره]] در اوج شکوفایی قرار داشتند. پس از آن نشانه‌های ضعف در کشورهای اسلامی ظاهر شد. [[جنگ‌های صلیبی]]، حمله مغول <ref>حلبی، تاریخ نهضت‌های دینی ـ سیاسی معاصر، ۵ ـ ۷.</ref> و ستم [[ترکان عثمانی]] در کشورهایی که فتح کرده بودند، زمینه‌های افول [[تمدن اسلامی]] و عقب‌ماندگی [[کشورهای اسلامی]] را فراهم ساخت <ref>حلبی، تاریخ نهضت‌های دینی ـ سیاسی معاصر، ۸ ـ ۹.</ref>. عقب‌ماندگی در ایران نیز دارای فراز و نشیب‌های متعددی بود که یکی از مقاطع آن، [[حمله مغول]] به ایران بود (۶۱۶ ـ ۶۵۴ق). ایران همواره مورد هجوم اقوام و قبایل گوناگون بوده است <ref>گرانتوسکی، تاریخ ایران از زمان باستان، ۵۴؛ سایکس، تاریخ ایران، ۲/۹۶.</ref> و سلسله‌های مختلف ایرانی با جنگ‌های گوناگون از رأس به زیر کشیده شده‌اند و این امر موجب عقب‌ماندگی در ساختار سیاسی و اقتصادی کشور بوده است <ref>گرانتوسکی، تاریخ ایران از زمان باستان، ۷۰ و ۷۴.</ref>.
-عقب‌ماندگی ایران در دو حوزه عوامل خارجی و عوامل داخلی قابل بررسی است. در بعد خارجی جنگ‌های ایران با قدرت‌های بزرگ تأثیر بسزایی بر ضعف و عقب‌ماندگی ایران بر جای گذاشت. درگیری پیاپی ایران در [[زمان صفویه]] با [[امپراتوری عثمانی]] <ref>منشی قزوینی، جواهر الاخبار، ۲۰۱ ـ ۲۰۳؛ پورگشتال، تاریخ امپراطوری عثمانی، ۲/۸۵۴؛ ترکمان، تاریخ عالم آرای عباسی، ۱/۳۵۶ ـ ۳۵۸.</ref>، جنگ‌های [[نادرشاه افشار]] با عثمانی‌ها <ref>هنوی، زندگی نادرشاه، ۱۶۳ ـ ۱۶۵؛ مروی، عالم آرای نادری، ۳/۱۱۸۱.</ref>، به‌ویژه جنگ اول (۱۸۱۳ ـ ۱۸۰۳م/ ۱۱۸۲ ـ ۱۱۹۲ش) <ref>شمیم، ۷۷.</ref> و جنگ‌های دوم ایران و [[روس]] در [[قاجاریه|دوران قاجار]] (۱۸۲۸ ـ ۱۸۲۵م/ ۱۲۰۴ ـ ۱۲۰۷ش) <ref>شمیم، ۸۶ ـ ۸۹.</ref> و امضای قراردادهای [[قرارداد گلستان|گلستان]] (۱۸۱۳م) <ref>مک لین، شیخ‌شامل داغستانی، ۴۵.</ref> و [[قرارداد ترکمان‌چای|ترکمان‌چای]] (۱۸۲۸م/ ۱۲۰۶ش) <ref>مک لین، شیخ‌شامل داغستانی، ۶۰ ـ ۶۱.</ref> در پی دو جنگ یادشده، ازجمله موارد درگیری ایران با قدرت‌های خارجی بوده است. مداخله قدرت‌های بزرگ به‌خصوص در دوران قاجار و پهلوی در امور داخلی ایران به‌ویژه در مسائل سیاسی و اقتصادی از نشانه‌های آن به شمار می‌رود <ref>مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ۱/۱۳۶؛ فولر، قبله عالم، ژئوپلتیک ایران، ۲۸۶ و ۱۶۷ ـ ۱۶۵.</ref>. در بعد داخلی نیز بی‌کفایتی و بی‌لیاقتی حاکمان <ref>زیباکلام، ما چگونه ما شدیم، ۲۰۰.</ref>، نبود ثبات در حکومت‌های محلی و درگیری میان طایفه‌ای در کشور <ref>زیباکلام، ما چگونه ما شدیم، ۱۱۰.</ref>، [[استبداد]] حاکمان که منجر به جمع‌شدن قدرت در دست گروه حاکم و نادیده‌گرفتن مردم می‌شد، نظام فئودالی و قحطی ازجمله عوامل عقب‌ماندگی ایران بوده است <ref>زیباکلام، ما چگونه ما شدیم، ۱۱۳.</ref>.
+عقب‌ماندگی ایران در دو حوزه عوامل خارجی و عوامل داخلی قابل بررسی است. در بعد خارجی جنگ‌های ایران با قدرت‌های بزرگ تأثیر بسزایی بر ضعف و عقب‌ماندگی ایران بر جای گذاشت. درگیری پیاپی ایران در [[زمان صفویه]] با [[امپراتوری عثمانی]] <ref>منشی قزوینی، جواهر الاخبار، ۲۰۱ ـ ۲۰۳؛ پورگشتال، تاریخ امپراطوری عثمانی، ۲/۸۵۴؛ ترکمان، تاریخ عالم آرای عباسی، ۱/۳۵۶ ـ ۳۵۸.</ref>، جنگ‌های [[نادرشاه افشار]] با عثمانی‌ها <ref>هنوی، زندگی نادرشاه، ۱۶۳ ـ ۱۶۵؛ مروی، عالم آرای نادری، ۳/۱۱۸۱.</ref>، به‌ویژه جنگ اول (۱۸۱۳ ـ ۱۸۰۳م/ ۱۱۸۲ ـ ۱۱۹۲ش) <ref>شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار، ۷۷.</ref> و جنگ‌های دوم ایران و [[روس]] در [[قاجاریه|دوران قاجار]] (۱۸۲۸ ـ ۱۸۲۵م/ ۱۲۰۴ ـ ۱۲۰۷ش) <ref>شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار، ۸۶ ـ ۸۹.</ref> و امضای قراردادهای [[قرارداد گلستان|گلستان]] (۱۸۱۳م) <ref>مک لین، شیخ‌شامل داغستانی، ۴۵.</ref> و [[قرارداد ترکمان‌چای|ترکمان‌چای]] (۱۸۲۸م/ ۱۲۰۶ش) <ref>مک لین، شیخ‌شامل داغستانی، ۶۰ ـ ۶۱.</ref> در پی دو جنگ یادشده، ازجمله موارد درگیری ایران با قدرت‌های خارجی بوده است. مداخله قدرت‌های بزرگ به‌خصوص در دوران قاجار و پهلوی در امور داخلی ایران به‌ویژه در مسائل سیاسی و اقتصادی از نشانه‌های آن به شمار می‌رود <ref>مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ۱/۱۳۶؛ فولر، قبله عالم، ژئوپلتیک ایران، ۲۸۶ و ۱۶۷ ـ ۱۶۵.</ref>. در بعد داخلی نیز بی‌کفایتی و بی‌لیاقتی حاکمان <ref>زیباکلام، ما چگونه ما شدیم، ۲۰۰.</ref>، نبود ثبات در حکومت‌های محلی و درگیری میان طایفه‌ای در کشور <ref>زیباکلام، ما چگونه ما شدیم، ۱۱۰.</ref>، [[استبداد]] حاکمان که منجر به جمع‌شدن قدرت در دست گروه حاکم و نادیده‌گرفتن مردم می‌شد، نظام فئودالی و قحطی ازجمله عوامل عقب‌ماندگی ایران بوده است <ref>زیباکلام، ما چگونه ما شدیم، ۱۱۳.</ref>.
 در دوران صفویه و هم‌زمان با منازعات طولانی میان شاهان صفوی و ترکان عثمانی، ایرانیان با نمایندگان دربارهای اروپایی آشنا شدند و نظر ایرانیان به فناوری‌های علمی به‌ویژه نظامی جلب شد <ref>جکسون و لاکهارت، ۶/۸، قسمت ۳.</ref>. در دوران قاجار نیز تلاش‌هایی برای بیرون‌آوردن کشور از عقب‌ماندگی به همت افرادی چون [[عباس‌میرزا]] برای ایجاد نیروهای نظامی منظم <ref>آوری و دیگران، قاجاریه، ۷/۱۲۴، قسمت۲.</ref> و [[امیرکبیر]] با ساختن [[دارالفنون]] <ref>آوری و دیگران، قاجاریه، ۷/۱۲۵.</ref> و همچنین برخی علما و روشنفکران برای آگاهی‌بخشی به مردم و مقابله با تجاوزها و سیاست‌های امپریالیستی [[بیگانگان]] <ref>آوری و دیگران، قاجاریه، ۷/۱۲۶ ـ ۱۲۷.</ref> انجام گرفت؛ ولی در اواخر حکومت قاجاریه بود که تماس و رفت ‌و آمدهای ایرانیان به [[غرب]] و برخورد آنان با تمدن و پیشرفت‌های غربی، باعث حیرت و شیفتگی فرنگ‌رفته‌ها شد <ref>حائری، نخستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایران، ۲۴۶، ۲۶۵ و ۲۸۰.</ref> {{ببینید|غرب‌زدگی}} و کم‌کم تفکر درباره چرایی عقب‌ماندگی ایران و پیشرفت غرب و [[اروپا]] در میان نخبگان ایرانی شکل گرفت <ref>زیباکلام، سنت و مدرنیته، ۴۹ ـ ۶۶.</ref>.