بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

}}'''بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر'''، رساله‌ای درباره قاعده فقهی نفی ضرر از [[امام‌خمینی]]؛ عربی.

==قاعده نفی ضرر==

[[قاعده نفی ضرر]]، که مستند به حدیث نبوی «لا ضرر و لا ضرار» <ref>کلینی، الکافی، ۵/۲۹۲ ـ ۲۹۳.</ref> است، ازجمله قواعد مهم فقهی است که در کتاب‌های قواعد فقهی <ref>انصاری، رسائل فقهیه، ۱۰۵؛ بجنوردی، القواعد الفقهیه، ۱/۲۱۱.</ref> و در برخی کتب فقهی و اصولی، به آن پرداخته شده است. <ref>انصاری، رسائل فقهیه، ۱۰۹؛ انصاری، فرائد الاصول، ۲/۵۳۳.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| نفی ضرر}} برای نخستین بار [[شهید اول]] (۷۳۴ ـ ۷۸۶ق) حدیث یادشده را به صورت قاعده مستقل مطرح کرده است <ref>شهید اول، القواعد و الفوائد فی الفقه و الاصول و العربیه، ۱/۱۴۱.</ref> و [[فاضل تونی]] (۱۰۷۱ق) نخستین کسی است که این قاعده را شرط اجرای [[قاعده برائت]] قرار داده است. <ref>فاضل تونی، الوافیة فی اصول الفقه، ۱۹۳ ـ ۱۹۵.</ref>

[[آخوند خراسانی]] نیز به پیروی [[شیخ مرتضی انصاری]]، این قاعده را شرط اجرای قاعده برائت ذکر کرده است. <ref>آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ۳۷۹ ـ ۳۸۳.</ref> گرچه این قاعده، قاعده‌ای فقهی است، اما اصولیان پس از ایشان، در شرح یا تعلیقه بر [[کفایة الاصول]] خراسانی و یا تألیف و تدریس بر محور آن، بحث کرده‌اند. <ref>نایینی، فوائد الاصول، ۳/۲۶۳.</ref> امام‌خمینی نیز هم‌زمان با تدریس دوره اول د[[رس خارج اصول]]{{ببینید|متن=ببینید| تدریس امام‌خمینی}} به این بحث و نگارش مطالب آن در قالب رساله‌ای مستقل پرداخته است. <ref>امام‌خمینی، بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر، ۲۶.</ref>

==تاریخ پایان نگارش==

تاریخ پایان نگارش این اثر [[جمادی‌الاولی]] ۱۳۶۸ق/ اسفند ۱۳۲۷ش است. <ref>امام‌خمینی، بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر، ۱۴۰.</ref> ایشان مستندات قاعده و احتمالات و گفته‌های موجود در آن را بررسی کرده، در بیشتر موارد آرای شیخ انصاری، [[محمدحسین نایینی]] و [[شیخ‌الشریعه اصفهانی]] را بررسی کرده است.

==محتوای کتاب==

مطالب این کتاب، در یک مقدمه تحقیقی، نه فصل و چهار تنبیه تدوین شده است. در مقدمه، احادیث و روایات مربوط به این قاعده از جوامع حدیثی [[شیعه]] و [[سنی]] گزارش شده و در پایان آمده است که [[فخرالمحققین]] این حدیث را متواتر دانسته است. <ref>امام‌خمینی، بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر، ۲۷ ـ ۴۰.</ref>

 

 

 

 

===فصل پنجم===

 

فصل پنجم کتاب به معنای مفردات حدیث اختصاص دارد. «ضرر» در عرف به نقص در مال و جان معنی شده و به تصریح بسیاری از لغت‌شناسان، «ضرار» به همان معنای «ضرر» به‌کار رفته است. امام‌خمینی تفاوت ضرر و ضرار را در این می‌داند که بیشتر کاربرد‌های ضرر و مشتقات آن، به معنای ضرر مالی و جانی است و ضرار در تضییق، حرج و مشقت به کار می‌رود. <ref>امام‌خمینی، بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر، ۶۱ ـ ۷۲.</ref>

 

 

#  

# به صورت مجاز در کلمه؛

#  

# به صورت حقیقت ادعائیه.

 

===فصل هفتم و هشتم===

 

فصل هفتم به بررسی احتمالات مذکور در نظر شیخ انصاری و اشکالات آن اختصاص دارد. امام‌خمینی اشکال‌های سخن ایشان را دو دسته کرده است:

#  

# اشکال‌هایی که بر بعضی محتملات کلمات شیخ وارد است. <ref>امام‌خمینی، بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر، ۸۷ ـ ۹۷.</ref>

در فصل هشتم نظر شیخ‌الشریعه اصفهانی به عنوان سومین نظر در معنای روایت بحث و بررسی شده است. امام‌خمینی با توجه به اشکال‌های وارد شده بر معنای اول و دوم، احتمال سوم را در میان این سه نظر ارجح می‌داند. <ref>امام‌خمینی، بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر، ۹۷ ـ ۱۰۴.</ref>

 

 

#  

# مقام سلطنت و ریاست و سیاست [[جامعه]] که چون از سوی [[خداوند]] سلطان و حاکم است، به اداره امور جامعه می‌پردازد، و این مقام غیر از مقام رسالت و تبلیغ است.

#  

# [[مقام قضاوت]] در منازعات مردم در حقوق و اموال. <ref>امام‌خمینی، بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر، ۱۰۵ ـ ۱۰۷.</ref>

 

===تنبیهات===

# اشکالات [[قاعده لا ضرر]]؛

# حکومت قاعده لا ضرر بر ادله [[احکام اولیه]]؛

# حکم تصرف مالک در ملک خود که موجب زیان‌دیدن دیگری می‌شود، پرداخته است. <ref>امام‌خمینی، بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر، ۱۲۳ ـ ۱۴۰.</ref>

نسخه خطی کتاب بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر به خط [[امام‌خمینی]] در ۵۴ صفحه شانزده‌سطری در کتابخانه [[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی]] موجود است.

==منابع==

* آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الاصول، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

* بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، تحقیق مهدی مهریزی و محمدحسین درایتی، قم، نشر الهادی(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.

==پیوند به بیرون==

محمدکاظم رحمان‌ستایش، «بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر»، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۵۹۲-۵۹۴.