کاربر:Salehi/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

رفاه به معنای آسودگی، تن‌آسایی و استراحت<ref>(دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۷/۱۰۷۰۶)</ref> و در اصطلاح برخورداری از امکانات مادی و زیست مناسب اجتماعی است.<ref>(انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۴/۳۶۴۵)</ref> در نگاهی دقیق‌تر رفاه یا بهزیستی، معرف شرایطی است که در آن افراد ضمن احساس شادکامی، درباره تأمین نیازهای مرتبط با اشتغال، درآمد و مسکن، در حال و آینده، احساس امنیت خاطر دارد و خود را در مقایسه با دیگر افراد و جوامع بهره‌مند از امکانات مناسب زندگی ارزیابی می‌کند.<ref>(فیتز پتریک، نظریه رفاه (سیاست اجتماعی چیست؟)، ۲۰ و ۲۶)</ref> امروزه رفاه یکی از حقوق بنیادین تمام شهروندان، شامل کمک به افزایش توانمندی‌ها و کارکردهای افراد جهت داشتن طول عمر متعارف، سلامتی و تندرستی، سواد و آموزش مناسب، احساس خشنودی، [[عزت نفس]] و تمایل به مشارکت اجتماعی در کنار آزادی انتخاب نوع کار و زندگی مطلوب شمرده می‌شود.<ref>(عربی، بررسی تطبیقی نظریه‌های رفاه و بهروزی، ۷۲ و ۷۴)</ref>

مفهوم رفاه و نظریاتِ درباره آن، ازجمله موضوعات بنیادین [[اقتصاد سیاسی]] مدرن است که از قرن هجدهم میلادی به بعد به علت فرایند شتابان صنعتی‌شدن و برای حمایت از نیروی کار و با نگاهی کاملا مادی مطرح شد.<ref>(عربی، بررسی تطبیقی نظریه‌های رفاه و بهروزی، ۶۲)</ref> امروزه رفاه اجتماعی از طریق مجموعه‌ای سازمان‌‌یافته از قوانین، مقررات، برنامه‌ها، سیاست‌ها و مؤسسات رفاهی و نهادهای اجتماعی به دنبال تأمین نیازهای مادی و معنوی انسان است تا زمینه رشد و تعالی فردی و اجتماعی او فراهم شود.<ref>(زاهدی اصل، مبانی رفاه اجتماعی، ۱۶)</ref>

تأمین رفاه و ایجاد امکانات مناسب زیست فردی و اجتماعی از منظر مکاتب اقتصادی و اجتماعیِ امروز یکسان نیست. [[لیبرالیسم اقتصادی]]، رفاه را از طریق بازار آزاد و همراه با کمترین دخالت دولت ممکن می‌داند. در واقع در این مکتب خدمات اجتماعی و رفاهی از طریق سازوکار بازار آزاد در اختیار نیروی کار قرار می‌گیرد؛<ref>(تاج مزینانی، گونه‌شناسی نظام‌های رفاهی در جهان، ۲۰۴ ـ ۲۰۸؛ فیتز پتریک، نظریه رفاه (سیاست اجتماعی چیست؟)، ۲۴۰)</ref> در حالی‌که در [[الگوی سوسیالیستی]]، رفاه شهروندان بر سازوکار دولت رفاهی استوار است. در این چارچوب برای داشتن جامعه‌ای مرفه، میزانی از برابری لازم است که دستیابی به آن، نیازمند دولتی توانا و بازتوزیع‌گر و [[مدیر]] است که وظیفه آن ایجاد سطوح بالای اشتغال، توزیع منصفانه ثروت ملی و توجه به طبقات فرودست است.<ref>(فیتز پتریک، نظریه رفاه (سیاست اجتماعی چیست؟)، ۲۵۶ و ۲۶۰)</ref> تفکر افراطی در این خصوص الگوی مارکسیستی است که با حذف مالکیت خصوصی معتقد است افراد باید به اندازه توانشان کار و به اندازه نیازشان مصرف کنند. رفاه در این رویکرد به این معناست که فرد باید به اندازه نیازش برخوردار باشد؛<ref>(فقیه، بررسی رابطه ایمان و رفاه اقتصادی، ۵۲ ـ ۵۳)</ref> اما رفاه مطلوب از دیدگاه [[امام‌خمینی]] برقراری [[عدالت]] در زیر سایه تشکیل [[حکومت اسلامی]] است. ایشان حکومت اسلامی را نظامی عادلانه بر مبنای رفاه همه مردم می‌داند که عدالت در آن نه مانع سرمایه‌داری و نه تجمع ثروت در دست طبقه اشراف است، بلکه در این حکومت عادلانه اسلامی به لزوم تعدیل سرمایه و دستیابی به رفاه عمومی برای طبقات ضعیف و محروم جامعه توجه خاصی می‌شود.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۰۱ و ۶/۵۰۵)</ref>

در رویکرد اسلامی لزوم برخورداری شهروندان از رفاه، امری مسلم و مقبول است و در این مسیر صرفاً از [[اسراف]] و [[تبذیر]] نهی شده است.<ref>(اسراء، ۲۶)</ref> رفاه در [[اسلام]] به سطح متوسط زندگی در یک جامعه بستگی دارد که از آن به «استغناء» تعبیر می‌شود.<ref>(موسایی، امام‌خمینی، دولت و اقتصاد، ۵۰۰ ـ ۵۰۱)</ref> وجود احکامی نظیر [[زکات]]، [[انفاق]] و [[صدقه]] را می‌توان ناظر به همین مطلب دانست تا [[فقرا]] به سطح متوسط زندگی عمومی برسند<ref>(موسایی، امام‌خمینی، دولت و اقتصاد، ۵۰۰ ـ ۵۰۱)</ref> به تعبیر [[قرآن کریم]]، رفاهِ خارج از حد اعتدال، منجر به ایجاد خوی [[فخر|تفاخر]] و اشرافی‌گری می‌شود.<ref>(هود، ۱۰؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۰/۱۵۶ ـ ۱۵۷)</ref> اسلام مخالف رفاهی است که شخص و جامعه را از معنویت دور و تنها به امور مادی مشغول کند.<ref>(نهج البلاغه، ن۳، ۳۷۶ ـ ۳۷۸ و ن۱۰، ۳۸۳ ـ ۳۸۴)</ref>

در [[روایات]] به رفاه و وسعت توجه شده است. [[امیرالمؤمنین علی(ع)]] خاطرنشان کرده است [[خداوند]] روزیِ انسان‌ها را ‌اندازه‌گیری کرده، گاهی کم و زمانی زیاد، و تنگی یا وسعتِ آن را به‌ گونه‌ای عادلانه تقسیم کرده است، تا هر کس را که بخواهد با تنگیِ روزی یا وسعت آن بیازماید.<ref>(نهج البلاغه، خ۹۰، ۱۲۲)</ref> [[امام‌سجاد(ع)]] پسندیده‌ترین مردم نزد خدا را آن کسی معرفی می‌کند که رفاه بیشتری برای اهل و عیال خود فراهم آورد.<ref>(کلینی، الکافی، ۸/۶۸ ـ ۶۹؛ حکیمی، الحیاة، ۶/۲۰۵)</ref> [[امام‌رضا(ع)]] نیز بر صاحب نعمت واجب می‌داند که عیال خویش را در رفاه و وسعت قرار دهد.<ref>(ابن‌شعبه، تحف العقول فیما جاء من الحکم و المواعظ عن آل‌الرسول(ص)، ۴۴۲؛ حکیمی، الحیاة، ۶/۲۰۶)</ref> به اعتقاد امام‌خمینی در [[بینش اسلامی]] انسان دارای همه مراتب هستی اعم از مادی و معنوی است. اسلام می‌خواهد با ارائه برنامه‌ای جامع، به تمام نیازهای انسان در هر دو بعد حیات مادی و معنوی توجه کند؛<ref>(امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۰۱؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۳۰)</ref> اما آنچه در این بینش اهمیت دارد، وسیله قرارگرفتن رفاه مادی در راستای تعالی و [[سعادت|سعادت بشر]] و هموارشدن مسیر [[کمال]] است؛ بنابراین داشتن ثروت، دارایی و رفاه اقتصادی، وسیله‌ای در راستای رسیدن به ارزش‌های والای انسانی به شمار می‌رود.<ref>(فقیه، بررسی رابطه ایمان و رفاه اقتصادی، ۶۰ ـ ۶۱)</ref> در این نگاه سعادت انسانی، تنها با رفاه مادی به‌وجود نمی‌آید، بلکه گاهی غرق‌شدن در رفاه به تن‌پروری و عیاشی منتهی می‌شود و انسان را از مسیر سعادت به ذلت و پستی می‌کشاند.<ref>(مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۱/۱۸۳)</ref>

امام‌خمینی رفاه جامعه را غایت و هدف نهایی نمی‌دانست، بلکه موضوع پراهمیت را رسیدن به اهداف متعالی معرفی می‌کرد و تاکید داشت که رفاه اسلامی فراتر از سطح مادی، سطح معنوی را نیز در نظر دارد و رفاه مادی را در پناه معنویت اسلامی می‌پذیرد و حکومت اسلامی مانند رژیم‌های برآمده از مکتب‌های مادی صرفاً در صدد تحقق یک معیشت کاملاً مادی نیست (همان، ۷/۵۳۰ ـ ۵۳۱)؛ زیرا [[فلسفه]] بعثت [[پیامبران(ع)]] نیز صرفاً برای رفاه مادی نبوده است (همان، ۱۲/۴۲۱)؛ بلکه رفاه حقیقی در برپایی یک نظام عادلانه و رسیدنِ مردم به حقوقشان ایجاد خواهد شد (همان، ۴/۲۰۱) تا همه از زندگی سعادتمند دنیایی و اخروی برخوردار ‌شوند. ایشان رسیدنِ ضعیفان به حقوق خود (همان، ۶/۵۲۵) و رفع اختلاف طبقاتی (همان، ۷/۲۸) را از مظاهر تحقق رفاه در جامعه می‌دانست که در حکومت اسلامی، برای تحقق آن تلاش می‌شود (همان، ۷/۲۳۷ ـ ۲۳۸). ایشان تأکید کرده است در اسلام، رفاه صرفاً برای یک طبقه و قشر خاص نیست و تمام جامعه مشمول این حق قرار می‌گیرند (همان، ۹/۷۲)؛ زیرا اسلام طبقه‌بندی جامعه بر اساس معیارهای مادی را نمی‌پذیرد (همان، ۱۰/۱۲۱)، هیچ فرقی میان اقشار مختلف جامعه نمی‌گذارد (همان، ۷/۲۸۹ ـ ۲۹۰ و ۴۰۱) و عموم مردم ازجمله پیروان [[اهل کتاب]] نیز می‌توانند از رفاه عمومی برخوردار باشند (همان، ۷/۲۹۱). با همراه‌شدن با عدالت، نه مانع سرمایه‌داری می‌شود و نه تجمع ثروت در دست طبقه اشراف را می‌پذیرد، بلکه در حکومت اسلامی که یک نظام عادلانه است، باید برای دستیابی به رفاه عمومی نگاه ویژه‌ای به طبقات ضعیف و محروم جامعه شود (همان، ۴/۲۰۱ و ۷/۳۳۶).

از سوی دیگر، امام‌خمینی با رفاه‌زدگی به معنای تجمل و راحت‌طلبی مخالف بود و آن را در تعارض با مبارزه برای [[آزادی]] استقلال و حمایت از محرومان می‌دانست (همان، ۲۱/۸۶ ـ ۸۷؛ قرهی، ۱/۱۱ ـ ۱۳؛ رحیمیان، ۵/۶۰ ـ ۶۱)؛ چنان‌که آن را آفت و خطر برای زندگی دنیا و [[آخرت]] می‌خواند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۴۲ ـ ۳۴۳)</ref> ایشان معتقد بود یکی از ارزش‌های اصیلی که پس از [[پیروزی انقلاب]] در جامعه زنده شد، روحیه سادگی و دوری از تجمل در میان ملت بود که در دوره [[جنگ تحمیلی]] نیز شدت گرفت.<ref>(اداره کل، درآمدی بر ‌اندیشه‌های اجتماعی امام، ۳۱ ـ ۳۴)</ref>

امام‌خمینی راه دستیابی به رفاه در جوامع اسلامی را حاکمیت اسلام می‌دانست<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۳۴۷ و ۶/۴۴۴)</ref> و معتقد بود [[احکام اسلام]] ضامن رفاه عموم و تأمین معنویات و مادیات بشر است.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۱۷۰ و ۹/۴۸۸)</ref> ایشان همچنین در ارتباط با رفاه‌زدگی و اشرافیت مسئولان نظام از آنان می‌خواست تا بیش از مرفهان، با فقرا مراوده داشته باشند<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۴۰ ـ ۳۴۱)</ref> و نیازهای طبقه محروم را در اولویت کار خود قرار دهند؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۲ و ۱۴/۲۶۱ ـ ۲۶۲)</ref> همچنین مسائل مربوط به اشراف را به سبب ثروتشان در رأس برنامه‌های خود قرار ندهند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۴۸)</ref>

شاخص‌های آماری رفاه عمومی در دوره [[محمدرضا پهلوی]] همانند توسعه عمران شهری، خدمات عمومی، خدمات بهداشتی، [[کشاورزی]] و درآمد سرانه، بیانگر این است که به‌رغم افزایش درآمدهای نفتی، رژیم بسیاری از این درآمدها را صرف هزینه‌های تسلیحاتی و دفاعی می‌کرد؛<ref>(فردوست، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ۱/۲۸۸؛ دادگر، اقتصاد ایران ـ قبل و بعد از انقلاب اسلامی، ۱۴۶ ـ ۱۴۹)</ref> بنابراین توجه به عمران شهری که از مؤلفه‌های عمده توسعه انسانی است، افزایش زیادی نداشت و بودجه‌های بهداشتی و خدماتی از روند رو به رشد مناسبی برخوردار نبود.<ref>(← دادگر، اقتصاد ایران ـ قبل و بعد از انقلاب اسلامی، ۱۴۵ ـ ۱۴۹)</ref> میزان نابرابری و بی‌عدالتی در توزیع بودجه در دوره پهلوی به‌حدی بود که در سال ۱۳۵۱، بیش از سیزده میلیون نفر در کشور از غذای کافی برای تأمین سلامت خود بی‌بهره و حدود ۶۷ درصد از جمعیت شهری به فقر غذایی دچار بودند<ref>(عظیمی، مدارهای توسعه‌نیافتگی در اقتصاد ایران، ۱۴۰)</ref> و با نزدیک‌ترشدن به پایان دوره پهلوی این شکاف طبقاتی و توزیع ناعادلانه درآمدها به صورت چشمگیری افزایش، و سطح رفاه عمومی کاهش می‌یافت.<ref>(دادگر، اقتصاد ایران ـ قبل و بعد از انقلاب اسلامی، ۱۴۹)</ref>

این شرایط در حالی بود که [[رژیم پهلوی]] تصور می‌کرد که با داشتن ارتش عظیمِ دارای سلاح‌های بسیار پیشرفته و پشتیبانی یک پلیس مخفی و کارآمد، توان سرکوب هر گونه شورش و با داشتن دیوان‌سالاری گسترده مدعی بود [[قدرت]] کافی برای به ‌دست‌گرفتن [[اقتصاد]] و بازسازی بنیادی جامعه دارد؛<ref>(آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران معاصر، ۶۱۲)</ref> در حالی‌که آنچه در [[ایران]] در این دوره روی داد نه پیشرفت اقتصادی و نه اجتماعی، بلکه شبه‌مدرنیستی بود که درآمدهای نفتی آن را تسریع می‌کرد، به‌ طوری ‌که هنگامی که کشور در آستانه «دروازه‌های تمدن بزرگ» ـ که محمدرضا پهلوی وعده آن را می‌داد ـ قرار داشت، سهم کل تولیدات صنعتی در تولید ناخالص داخلی غیر نفتی بیست درصد بود و حال آنکه سهم خدمات ۵۶ درصد بود؛ با وجود این برخی شرایط رفاهی همانند وضع مسکن، خدمات درمانی و بهداشتی و برخی از خدمات رفاهی شهری در شرایط بسیار بدی قرار داشت.<ref>(کاتوزیان، اقتصاد سیاسی ایران، از مشروطیت تا پایان سلسه پهلوی، ۳۲۳)</ref>

از سوی دیگر، در حالی‌که رژیم پهلوی در دهه چهل و پنجاه شمسی، دم از ترقى و پیشرفت‌هاى اقتصادى مى‏‌زد، [[امام‌خمینی]] معتقد بود ذخایر [[فقرا|مردم فقیر]] ایران، رایگان به بیگانگان تقدیم می‌شود و ملت رنگ‌پریده از گرسنگى و [[فقر]]، در آتش بیکارى و بینوایى می‌سوزند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۳۶)</ref> از نگاه ایشان ادعاهای اصلاح‌گری و ترقی‌خواهی رژیم پهلوی، همچون [[اصلاحات ارضی]] و [[انقلاب سفید]]، به نفع بازارِ سیاه قدرت‌های بزرگ و به قیمت ورشکستگی و فقر بازرگانان، صنعتگران و کشاورزان ایرانی تمام شد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۴۱۴؛ ۲/۱۲۳، ۴۸۳ و ۳/۷۳)</ref> ایشان در سخنرانی معروف خود علیه [[کاپیتولاسیون]] در اعتراض شدید به یکی از کتاب‌های درسی مدارس که عامل فقر و نبود رفاه در کشور را [[روحانیت]] بر می‌شمرد، تأکید کرد نه تنها روحانیت مانع رفاه نیست، بلکه مانع اصلی وابستگی کشور به [[امریکا]] و [[انگلیس]] است.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۴۱۷ و ۴۲۱)</ref>

امام‌خمینی با انتقاد از تبلیغات رژیم پهلوی و ادعای محمدرضا پهلوی درباره مأموریت و همت او برای ایجاد رفاه و توسعه در ایران، همواره به این سیاست‌ها انتقاد می‌کرد<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۵۱؛ ۶/۳۴۱ و ۹/۳۶۴)</ref> و معتقد بود مردم ایران نه تنها در رفاه نیستند، بلکه مجبورند گاه به‌سبب فقر و گرسنگی فرزندانشان را به فروش بگذارند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۳۶۴)</ref> در واقع پهلوی به جای پیگیری برنامه‌های توسعه، رشد اقتصادی و اجتماعی در راستای منافع ملت، اهداف کشورهای امپریالیستی را جستجو می‌کرد و بدین ترتیب، کشور را در وضعیت [[عقب‌ماندگی|عقب‌مانده]] و واپس‌گرایی نگه می‌داشت<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۶۸)</ref> و فقر و فلاکت را جایگزین رفاه و آسایش کرده بود.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۱۷۴ و ۹/۴۸۳)</ref> ایشان باور داشت که رفاه باید همراه با آزادی و [[استقلال]] باشد و به منظور دستیابی به رفاه مادی نباید ارتباطی ذلیلانه با کشورهای خارجی برقرار کرد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۵ و ۱۸/۳۰)</ref>  

با توجه به فقر گسترده در دوره رژیم پهلوی، امام‌خمینی محرومیت‌زدایی را نخستین گام برای رفاه عمومی می‌دانست.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۸ و ۴۸۸)</ref> ایشان چه پیش از [[پیروزی انقلاب اسلامی|پیروزی انقلاب]]<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۳۸۳، ۴۷۳، ۵۲۰ و ۵۴۴)</ref> و چه پس از آن،<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۹۲، ۲۶۳ و ۳۲۸)</ref> یکی از مهم‌ترین وظایف انقلاب را محرومیت‌زدایی از چهره جامعه و ایجاد رفاه عمومی برای همه طبقات و اقشار ملت می‌شمرد و بر تأمین رفاه و ایجاد اشتغال و تهیه مسکن برای [[کارگران]]، کارمندان و [[مستمندان]] تأکید می‌کرد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۶۴ ـ ۴۶۵، ۵۲۵ و ۷/۵۳۱)</ref> ایشان رسالت [[دولت اسلامی]] را در این می‌دانست که [[محرومیت]] را از فقرا بردارد،<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۲۸)</ref> بر مصالح ملت تمرکز کند<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۴۶۳)</ref> و هم‌زمان هدفش به ‌سعادت‌رساندن انسان‌ها باشد،<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۷۲)</ref> به‌ گونه‌ای که ملت هم‌زمان از رفاه مادی و معنوی در زندگی برخوردار شوند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۴۱)</ref> از این‌رو ایشان یکی از اهداف [[جمهوری اسلامی]] را ایجاد رفاه برای همه اقشار، به‌ویژه کارگران، دهقانان و طبقات ضعیف جامعه می‌شمرد و معتقد بود که اسلام به طبقه محروم توجه بیشتری دارد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۸۸ و ۷/۵۳۱)</ref> ایشان در نخستین گام در اسفند ۱۳۵۷ در پیامی چهارده‌ماده‌ای به دولت موقت سفارش کرد برای رفع محرومیت و فقر از اقشار ضعیف و کم‌بضاعت، برخی خدمات رفاهی مانند آب، برق و بعضى امکانات دیگر را رایگان در اختیار آنان قرار دهد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۶۲)</ref>

در مسیر حمایت از اقشار فرودست، [[امام‌خمینی]] خود با دستور و احکام ویژه به تأسیس نهادهای انقلابی برای رسیدگی فوری و ویژه به این امر اقدام کرد. نخستین اقدام ایشان در این خصوص فرمان مصادره اموال سلسله پهلوى و وابستگان به آنان به نفع [[مستمندان]] و [[کارگران]] و کارمندان ضعیف در نهم اسفند ۱۳۵۷ بود که مبنای تأسیس [[بنیاد مستضعفان|بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی]] شد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۶۷)</ref> افزون بر آن ایشان دستور داد [[کمیته امداد]] در نوزدهم اسفند همان سال برای حمایت از نیازمندان تشکیل شود؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۶۷)</ref> همچنین با افتتاح حساب شماره ۱۰۰، خانه‌‏سازى براى مستضعفان را بر مبنای همکاری دولت و مشارکت مردم‏ به جریان انداخت و بدین‌ترتیب [[بنیاد مسکن انقلاب اسلامی]] تأسیس شد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۵۱۸)</ref> فرمان تشکیل جهاد سازندگی نیز بر پایه همکاری داوطلبانه نیروهای متخصص اعم از دانشجو، مهندسان و بازاریان و متخصصان برای ایجاد عمران و آبادی در مناطق محروم و دورافتاده به‌ویژه روستاها، از سوی ایشان صادر شد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۷۹)</ref>

آنچه نزد امام‌خمینی از تأمین بهداشت و مسکن نیز بالاتر قرار داشت، امکان آموزش براى همگان بود؛ بنابراین در دی‌ ۱۳۵۸ با صدور فرمان «بسیج عمومى براى مبارزه با بیسوادى‏»، [[نهضت سودآموزی]] در کشور را بنیان نهاد تا همگان از موهبت نوشتن و خواندن برخوردار شوند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۴۶)</ref>

در کنار اقدامات یادشده، امام‌خمینی ارکان مختلف نظام اسلامی را موظف به خدمت‌گزاری به اقشار مستمند می‌دانست و از آنان می‌خواست در مسیر ایجاد [[آرامش]] و رفاه برای مردم بکوشند<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۴۹)</ref> و روند محرومیت‌زدایی را سرعت بخشند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۴ و ۲۱/۵۱)</ref> ایشان در تبیین این مسیر از همه مسئولان و شخصیت‌های دینی می‌خواست که از مستضعفان در برابر سرمایه‌داران حمایت کنند؛ زیرا این شیوه، سنت [[پیامبران(ع)]] است<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۴۱)</ref> و از مسئولان نظام اسلامی می‌خواست تنها خدمتگزار مردم و پایبند به ارزش‌های انسانی و اسلامی باشند<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۴۴)</ref> ایشان مردم را به مقایسه خدمات اجتماعی و رفاهی نظام اسلامی با نظام پهلوی فرا می‌خواند و متذکر می‌شد که ایجاد رفاه امری تدریجی است.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۳۵)</ref> همچنین تمام اقشار جامعه را نیز مکلف و مسئول در ایجاد رفاه طبقه ضعیف می‌دانست<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۲۵۳ و ۲۱/۴۲۲)</ref> و به همه، به‌ویژه به ثروتمندان سفارش می‌کرد که به ضعیفان کمک کنند و داوطلبانه برای رفع مشکلات مسکن و رفاه فقرا و زاغه‌نشین‌ها بکوشند<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۴۱۴ و ۲۱/۴۴۵)</ref> و اقشار ضعیف را در فعالیت‌های اقتصادی مشارکت دهند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۹)</ref>