سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی: تفاوت میان نسخه‌ها

قاضی در شانزده‌سالگی در جریان [[قیام مردم تبریز]] به رهبری علما، علیه [[استبداد]] و [[دین‌ستیزی رضاشاه پهلوی]]، همراه پدر خود به مدت دو ماه به [[تهران]] و سپس به مدت یک سال به [[مشهد]] تبعید شد. در این فاصله خانه آنان در تبریز خراب و به خیابان تبدیل شد.<ref>نیکبخت و اسماعیل‌زاده، زندگی و مبارزات شهید آیت‌الله قاضی طباطبایی، ۹۷ ـ ۹۸؛ نجفی، مروری بر، ۱۳، ۲۷ ـ ۲۸؛ قاضی طباطبایی، سیدمحمدعلی، یاران امام به روایت اسنادساواک، ۴.</ref> او در دوره [[محمدرضا پهلوی]] نیز از سال ۱۳۴۱ با صدور اعلامیه اعتراضی نسبت به تصویب [[نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی]] مبارزات خود را آغاز کرد<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۴ و ۴۷.</ref> و با انتشار اعلامیه با جمعی از علمای تبریز اعتراض خود را به فساد و تباهی در مسائل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ایران نشان داد؛<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۱۰۰ ـ ۱۰۳.</ref> همچنین با تحریم همه‌پرسیِ فرمایشی پهلوی و مخالفت علنی با [[لوایح شش‌گانه انقلاب سفید]] در سال ۱۳۴۲ در سخنرانی شدیدی از [[رژیم پهلوی]] خواست تا امام‌خمینی را آزاد کند.<ref>نجفی، مروری بر، ۱۳.</ref> او در سیزدهم آذر ۱۳۴۲ به‌ دستور [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک)]] بازداشت و به [[زندان قزل قلعه تهران]] منتقل شد<ref>قاضی طباطبایی، سیدمحمدتقی، مصاحبه، ۸۸ ـ ۸۹.</ref> و پس از حدود دو ماه به شرط خارج‌نشدن از حوزه قضایی تهران آزاد شد و تا آخر سال ۱۳۴۲ تحت نظر بود.<ref>نیکبخت و اسماعیل‌زاده، زندگی و مبارزات شهید آیت‌الله قاضی طباطبایی، ۱۹۳ ـ ۱۹۷.</ref> امام‌خمینی ضمن تشکر از نامه محبت‌آمیز او، از آزادی وی از زندان رژیم پهلوی اظهار خرسندی کرد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۵۳۲.)</ref>

امام‌خمینی در این مقطع، طی پیامی به قاضی، بازگشت ایشان به تبریز را تبریک گفته و دوام برکات و موفقیت او را در اعلاى کلمه حق و از بین‌بردن باطل از خداوند تعالى خواستار شد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۵۳۷.)</ref> در پی زندانی‌شدن دوباره وی، چند تن از [[مراجع تقلید]] ازجمله [[سیدابوالقاسم خویی]]، [[سیدمحمدهادی میلانی]]<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۱/۲۲۰، ۲۲۳ و ۲۳۳.</ref> و [[سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی]]<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۱/۲۴۱ و ۲۵۷ ـ ۲۵۸.</ref> اعلامیه اعتراضی صادر کردند. امام‌خمینی نیز در نامه به سیدمحمدهادی میلانی و سخنرانی مشهور اعتراض به [[کاپیتولاسیون]]، به دستگیری قاضی اعتراض کرده است<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۳۲۷ و ۴۲۱.)</ref> و در پی بستری شدن قاضی، طی تلگرافی خطاب به وی، تأثر خود را از این وضع اعلام و رفع بیماری او را از درگاه خداوند خواستار شد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۳۶۹.)</ref> در یازدهم آذر ۱۳۴۳ رژیم پهلوی قاضی را از بیمارستان مهر تهران به عراق تبعید کرد و مدت هشت ماه در تبعید ماند.<ref>نجفی، مروری بر، ۱۴؛ قاضی طباطبایی، سیدمحمدتقی، مصاحبه، ۸۸ ـ ۸۹.</ref> و پس از رهایی در ۲۵/۴/۱۳۴۴ به تبریز بازگشت.<ref>نجفی، مروری بر، ۱۴.</ref>

زمانی که امام‌خمینی از [[تبعیدگاه ترکیه]] به عراق هجرت کرد، قاضی طباطبایی در نامه‌ای، ورود ایشان به نجف اشرف را تبریک گفت.<ref>نیکبخت، سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی، ۳۵۰.)‏</ref> ایشان نیز در نامه‌ای به وی از او تشکر کرد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۵۵۲.)</ref> وی در سال ۱۳۴۵ از پذیرفتن قرآن محمدرضا پهلوی سر باز زد (همان) و در اردیبهشت ۱۳۴۶ پس از انجام [[فریضه حج]] وارد عراق شد و با امام‌خمینی دیدارکرد.<ref>نجفی، مروری بر، ۱۴؛ قاضی طباطبایی، سیدمحمدعلی، یاران امام به روایت اسنادساواک، ۲۰۹.</ref> موضع‌گیری پیاپی او علیه رژیم پهلوی موجب تبعید وی به شهر بافت کرمان از سال ۱۳۴۷ شد و این تبعید تا تابستان ۱۳۴۸ ادامه یافت و سپس به ‌دنبال آن، به زنجان تبعید شد.<ref>نجفی، مروری بر، ۱۴.</ref> در ۱/۹/۱۳۴۸ [[سیداحمد خوانساری]] از مراجع تقلید وقت در نامه‌ای به رئیس ساواک، خواستار رفع ممنوعیت از وی و و برگشت او به تبریز شد.<ref>قاضی طباطبایی، سیدمحمدعلی، یاران امام به روایت اسنادساواک، ۳۴۸ ـ ۳۵۰.</ref> قاضی پس از چهار ماه در ۶/۹/۱۳۴۸ آزاد شد و به تبریز بازگشت. اسناد ساواک از مراقبت تمامی اعمال و رفتار قاضی خبر داده است؛<ref>قاضی طباطبایی، سیدمحمدعلی، یاران امام به روایت اسنادساواک، ۳۵۳.</ref> چنان‌که به استناد نامه قاضی طباطبایی به [[سیدمرتضی پسندیده]] برادر امام‌خمینی درباره تداوم خط مبارزاتی امام‌خمینی، وی را عامل و مبلّغ ایشان شمرده است.<ref>قاضی طباطبایی، سیدمحمدعلی، یاران امام به روایت اسنادساواک، ۴۴۱ ـ ۴۴۴.</ref>

قاضی طباطبایی افزون بر هماهنگی با نمایندگان امام‌خمینی، از طریق همسر خود در سازماندهی زنان در اعتراض علیه رژیم پهلوی، فعال بود و ساواک نیز به آن اشاره کرده است؛<ref>نیکبخت و اسماعیل‌زاده، زندگی و مبارزات شهید آیت‌الله قاضی طباطبایی، ۳۱۲ ـ ۳۱۵.</ref> چنان‌که در سال ۱۳۴۹ از تبلیغ وی درباره مرجعیت امام‌خمینی پس از درگذشت سیدمحسن حکیم خبر داده است.<ref>قاضی طباطبایی، سیدمحمدعلی، یاران امام به روایت اسنادساواک، ۳۶۶ ـ ۳۶۷؛ نجفی، آذربایجان به روایت اسناد، ۱۸۵ ـ ۱۸۶.</ref> وی به ‌مناسبت درگذشت ناگهانی و مشکوک [[سیدمصطفی خمینی]]، فرزند ارشد امام‌خمینی، تسلیت‌نامه‌ای خدمت ایشان فرستاد و ایشان در پاسخ نامه وی، آن را ناشی از عواطف کریمه قاضی دانست و از او خواست که از دیگر دوستان و آشنایان نیز از جانب ایشان تشکر کند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۶۲۷.)</ref>

قاضی طباطبایی در پی انتشار [[مقاله توهین‌آمیز روزنامه اطلاعات]] در هفدهم دی‌ ۱۳۵۶، [[نماز جماعت]] خود را به نشانه اعتراض تعطیل و در سخنرانی‌های خود این اقدام را محکوم کرد<ref>نیکبخت، سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی، ۳۵۱.</ref> و در پی [[حادثه نوزده دی قم]]، وی با سخنرانی در [[تاسوعا]] و [[عاشورا|عاشورای]] سال ۱۳۵۶ دور تازه‌ای از فعالیت‌های خود را آغاز کرد و در [[قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ تبریز]] که به ‌مناسبت اربعین شهدای نوزده دی قم صورت گرفت، با دستور بستن [[بازار تبریز]]، نقش اعتراضی مؤثّری ایفا کرد.<ref>نجفی، مروری بر، ۱۴.</ref> امام‌خمینی به ‌مناسبت این قیام، پیام مفصلی صادر کرد و از مبارزات تاریخی مردم تبریز قدردانی و با خانواده شهدای حادثه نوزدهم دی ابراز همدردی و از رژیم پهلوی به‌شدت انتقاد کرد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۳۵۳ ـ ۳۵۵.)</ref> همچنین دیگر مراجع درباره حادثه ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ تبریز اعلامیه صادر و از تلاش صادقانه قاضی طباطبایی قدردانی و حمایت کردند.<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، تهران، ۱/۴۲۹ ـ ۴۳۴.</ref> قاضی در این حوادث ارتباط مستقیم با امام‌خمینی داشت و به همین دلیل در سازماندهی انقلابیان تبریز بسیار موفق عمل می‌کرد.<ref>ارسلانی، مصاحبه، ۲۰ ـ ۲۱.</ref> او در ۲۷/۳/۱۳۵۷ به ‌مناسبت کشته‌شدن جمعی از دانشجویان دانشگاه تبریز به دست نیروهای رژیم، اعلامیه صادر کرد و از خطیبان و سخنوران برجسته، برای سخنرانی در مسجد شعبان، به هدف گسترش مبارزات دعوت کرد.<ref>ارسلانی، مصاحبه، ۱۴ ـ ۱۵.</ref>

قاضی طباطبایی برخی از اعلامیه‌های امام‌خمینی را از پاریس مستقیماً دریافت می‌کرد؛ ازجمله اعلامیه ایشان در بیست ‌و هفتم آبان ۱۳۵۷، تلفنی از پاریس به وی ابلاغ شد و در دسترس [[انقلابیان]] قرار گرفت.<ref>قاضی طباطبایی، سیدمحمدعلی، یاران امام به روایت اسنادساواک، ۵۱۷ ـ ۵۲۲.</ref> همچنین ساواک در ۲۷/۸/۱۳۵۷ از تماس فرد ناشناسی از پاریس با قاضی طباطبایی در موضوع ستایش امام‌خمینی از [[اعتصاب کارگران شرکت ملی نفت]] خبر داده است.<ref>قاضی طباطبایی، سیدمحمدعلی، یاران امام به روایت اسنادساواک، ۵۲۳.</ref> وی قدرت [[بسیج مردمی]] داشت و در نهم دی ۱۳۵۷ بیش از ده هزار نفر به [[رهبری]] وی در تبریز دست به راهپیمایی زدند؛<ref>قاضی طباطبایی، سیدمحمدعلی، یاران امام به روایت اسنادساواک، ۵۳۸ ـ ۵۴۰.</ref> همچنین خانه وی محل رفت ‌و آمد مبارزان بود. ساواک از چندین خانه خالی خبر داده است که در اختیار قاضی طباطبایی قرار داشته و همسر او زنان را در این خانه‌ها جمع و علیه رژیم تبلیغ می‌کرد.<ref>نیکبخت و اسماعیل‌زاده، زندگی و مبارزات شهید آیت‌الله قاضی طباطبایی، ۳۱۳ ـ ۳۱۴.</ref> وی که در تحصن و اعتصاب کارگران کارخانه‌ها، پالایشگاه نفت و دانشگاهیان تبریز نقش اساسی داشت،<ref>نیکبخت و اسماعیل‌زاده، زندگی و مبارزات شهید آیت‌الله قاضی طباطبایی، ۳۲۳ ـ ۳۲۴.</ref> در محرم سال ۱۳۵۷ پیرو پیام امام‌خمینی درباره گسترش مبارزات علیه رژیم،<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵/۷۵.)</ref> فعالیت خود را بیشتر کرد و در روز هفتم محرم مردم با پلیس درگیر شدند که منجر به [[شهادت]] چند نفر شد.<ref>نیکبخت و اسماعیل‌زاده، زندگی و مبارزات شهید آیت‌الله قاضی طباطبایی، ۳۱۶ ـ ۳۱۹.</ref> نیز در شانزدهم دی‌ ۱۳۵۷ پس از اعلام عزای عمومی از سوی امام‌خمینی،<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵/۳۵۰ ـ ۳۵۱.)</ref> مردم تبریز را دعوت به تظاهرات گسترده کرد و ساواک نیز او را عامل این تظاهرات دانست.<ref>نیکبخت و اسماعیل‌زاده، زندگی و مبارزات شهید آیت‌الله قاضی طباطبایی، ۳۲۴ ـ ۳۲۵.</ref>

سیدمحمدتقی فرزند قاضی طباطبایی ورود امام‌خمینی را از شیرین‌ترین خاطرات زندگی پدر خود دانسته است؛ چنان‌که قاضی در هنگام عبور هواپیمای حامل ایشان از فضای آسمان تبریز، پیام تبریکی به ایشان مخابره کرده و با جواب محبت‌آمیز ایشان مواجه شده بود.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۹۳ ـ ۹۴.)</ref> پس از ورود امام‌خمینی در [[دوازدهم بهمن ۱۳۵۷]] به ایران قاضی طباطبایی با فرزندان و عده‌ای از مردم آذربایجان به دیدار ایشان شتافت و به سفارش ایشان به تبریز بازگشت.<ref>نیکبخت و اسماعیل‌زاده، زندگی و مبارزات شهید آیت‌الله قاضی طباطبایی، ۳۳۶ ـ ۳۳۹؛ نیکبخت، سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی، ۳۵۲.</ref>

پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، امام‌خمینی در ۲۵ بهمن ۱۳۵۷ در پیامی به مردم تبریز از آنان خواست تا جلوی بی‌نظمی‌های برخی وابستگان به رژیم پهلوی را بگیرند<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۱۳۹.)</ref> و پیرو پیام ایشان کمیته مرکزی امام‌خمینی در تبریز، زیر نظر قاضی طباطبایی تشکیل شد و به فعالیت و نظم‌بخشیدن به امور پرداخت.<ref>نیکبخت و اسماعیل‌زاده، زندگی و مبارزات شهید آیت‌الله قاضی طباطبایی، ۳۴۰ ـ ۳۴۲.</ref> وی همچنین از اقدام‌های افراطی و خودسرانه علیه اشخاص، ازجمله [[بهائیان]]، جلوگیری کرد.<ref>نیکبخت و اسماعیل‌زاده، زندگی و مبارزات شهید آیت‌الله قاضی طباطبایی، ۳۴۰ ـ ۳۴۶.</ref> وی به ‌دلیل حمایت امام‌خمینی از تشکیل [[حزب جمهوری اسلامی]]،<ref>هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۲۱۶ ـ ۲۱۸.</ref> این حزب را تأیید و دراین‌باره اعلامیه‌ای نیز صادر کرد؛<ref>نیکبخت و اسماعیل‌زاده، زندگی و مبارزات شهید آیت‌الله قاضی طباطبایی، ۳۴۸.</ref> اما در برابر برخی اقدامات نادرست [[حزب جمهوری خلق مسلمان]] و برخی طرفداران سیدکاظم شریعتمداری ایستاد . پس از [[مرتضی مطهری|شهادت مرتضی مطهری]]، قاضی در پیامی به امام‌خمینی این ضایعه جانگداز را تسلیت گفت و ایشان نیز در پاسخ، از اظهار تفقد و محبت وی تشکر کرد و از او خواست مراتب تشکر و سلام ایشان را به عموم علماى اعلام تبریز، اصناف و سایر طبقات دراین‌باره ابلاغ کند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۶۴۹.)‏</ref>

امام‌خمینی در نامه‌ها، پیام‌ها و تلگراف‌های خود، قاضی طباطبایی را سید علما، پناهگاه مردم، انسان مبارز و تبعیدرفته معرفی کرده و افزوده است که او خدمتگزار اسلام و مسلمین به ‌شمار می‌رفت.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲/۱۲۸؛ ۴/۴۵۴ و ۱۰/۴۵۲.)</ref> ایشان امثال قاضی را همچون دست [[رسول گرامی اسلام(ص)]] و خدمتگزار اسلام<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۴۲۱ ـ ۴۲۲.)</ref> و از دوستان قدیمی خود و خدمتگزار به اسلام و مسلمانان و مخالف با دستگاه رژیم پهلوی شمرده است و تلگرامی منسوب به ایشان را که به قاضی اهانت می‌کرد و او را وابسته و مرتبط با رژیم پهلوی می‌شمرد، جعلی دانست.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۴۵۴؛ قاضی طباطبایی، سیدمحمدعلی، یاران امام به روایت اسنادساواک، ۵۰۷ ـ ۵۰۹.)</ref>

امام‌خمینی شهادت قاضی طباطبایی را ضایعه ناگوار و او را عالم مجاهد دانست و به عموم مسلمانان متعهد و علمای مجاهد و مردم غیور و مجاهد آذربایجان و به بازماندگان وی تسلیت گفت و از خداوند صبر انقلابی برای مجاهدان راه اسلام را خواستار شد. ایشان این مصیبت‌ها را نشانه شکست حتمی دشمنان اسلام و کشور و ناتوانی و خودباختگی آنان شمرد و با اجتناب‌ناپذیر شمردن چنین ضایعه‌های در انقلابی که ابرقدرت‌ها را به عقب رانده، از مردم خواست از پای ننشینند. ایشان همچنین خاطرنشان ساخت که ملت‌های مسلمان باید از فداکاری مجاهدین ایران الگو بگیرند و با پیوستن به هم، سدّ [[استعمار]] و [[استثمار]] را بشکنند و به سوی آزادگی و زندگی انسانی به پیش روند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۴۲۰ ـ ۴۲۱.)</ref> ایشان در سخنرانی خود نیز همچنین در دیدار مردمی، با محکوم‌کردن ترور قاضی طباطبایی، او را از دوستان قدیمی و باسابقه خود و کسی که حبس‌ها رفته، مجاهدت‌ها کرده و تبعیدها کشیده برشمرد<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۴۵۲.)</ref> و با اشاره به فتنه و آشوب در آذربایجان در آغاز انقلاب و تحرکات گروه‌های منحرف برای برهم‌زدن برنامه‌های اسلامی، به پیش‌قدمی مردم آذربایجان و زحمات شخصیت‌های تاریخی آنان اشاره کرده و ترور شخصیت‌هایی مانند قاضی طباطبایی را ناشی از دشمنی گروه‌هایی مانند گروه فرقان و [[چریک‌های فدایی خلق]] با اسلام و مسلمانان دانست.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۱/۵۲۴ ـ ۵۲۶.)</ref> امام‌خمینی همچنین در پی ترور [[محمد مفتح]] در بیست و هفتم آذر ۱۳۵۸، در تشریح حماقت دشمنان اسلام در ترور شخصیت‌های برجسته نهضت اسلامی از شهادت قاضی طباطبایی یاد کرد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۱/۳۳۴.)</ref>