قلب سلیم

قلب سلیم شناسه: قلب سلیم؛ دور بودن از آفات ظاهری و باطنی

اهمیت و جایگاه قلب سلیم قلب سلیم در اصطلاح عرفانی، قلبی است که از هر گونه آفات ظاهری و باطنی و انحرافات اعتقادی و اخلاقی و حب دنیا بدور باشد (مکی، قوت القلوب، ج۱، ص۲۱۵؛ گنابادی، بیان السعادة، ج۲، ص۴۸۵). در آیات الهی و روایات درباره قلب سلیم مطالب فراوانی آمده است. اهل معرفت در غالب تفسیرهای عرفانی خویش به بحث از قلب سلیم در ساحت سیر انفسی پرداخته و ویژگی‌هایی برای آن بر شمرده‌اند (مستملی، شرح التعرف لمذهب التصوف، ج۳، ص۱۰۶۱؛ گنابادی، بیان السعادة، ج۲، ص۴۸۵؛ کاشانی، شرح المنازل السائرین، ص۳۴۲). امام‌خمینی نیز در آثار خویش به حقیقت قلب و سلامت آن پرداخته است (امام‌خمینی، سرّالصلاة، ص۷۶؛ شرح چهل حدیث، ص۳۲۶؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۶۰؛ آداب الصلاة، ص۱۶۸).

حقیقت قلب سلیم قرآن کریم قلبی را که از مفاسد و حب دنیا خالی باشد، قلب سلیم می‌خواند. به باور اهل معرفت قلب سلیم از تعلقات و هواهای نفسانی خالی و به جانب حق‌تعالی سمت و سو دارد و مستعد فیض الهی می‌باشد (فیض کاشانی، الاصفی، ج۲، ص۸۸۸؛ جامع الاسرار و منبع الانوار، ص۵۵۵؛ مکی، قوت القلوب، ج۱، ص۴۴۴؛ نخجوانی، الفواتح الالهیة، ج۲، ص۴۵). امام‌خمینی نیز همسو با عارفان، قلب تسلیم را قلبی می‌داند که از هر گونه شائبه شرک و گناه پاک و منزهه باشد زیرا قلبی که در آن غیر خدا راه دارد، دست خوش شرک و شک است. ایشان قلب سلیم را محل نور ایمان و تجلی حق می‌داند و معتقد است قلب مؤمن چون بر فطرت توحیدی است از این جهت پذیرای معارف اسلامی است. امام‌خمینی قلب را لطیفه روحانی میان دو نشته مُلکی و ملکوتی می‌داند که اگر قلب سالم از غبار کثرات باشد، سمت و سوی ملکوت پیدا می‌کند و معارف آسمانی در آن تجلی می‌کند، ازاین‌رو چنین قلب سالمی منزگاه محبوب و تجلیات رحمانی می‌باشد (امام‌خمینی، شرح چهل حدیث، ص۳۹۹-۴۰۰، ۳۲۶، ۵۲۴؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ۲۰۳ و ۳۰۴؛ آداب الصلاة، ص۱۰۷). امام‌خمینی، با استناد به آیه «إلا من أتی بقلب سلیم» (شعراء: ۸۹)، معتقد است وقتی سالک انانیت خود را کنار گذاشت و در طلب مقصود اصلی سیر کرد و حجب ظلمانی و نورانی را کنار زد و قلبش را از غیر حق‌تعالی خالی کرد، حق‌تعالی بر او تجلی کرده صاحب تصرف و مقام قرب نوافل می‌گردد (امام‌خمینی، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۶۰). امام‌خمینی برای قلب سالم، اعضای باطنی چون چشم و گوش قائل است که با آنها عوالم غیب را درک می‌کند. هرگاه چشم قلب و بصیرت ملکوتی انسان بسته باشد نمی‌تواند حقایق را درک کند، بنابراین سعادت انسان به دل و باز بودن چشم قلب سالم می‌باشد. ازاین‌رو امام‌خمینی با توجه آیه مذکور، قلب سلیم را قلبی می‌داند که در هنگام ملاقات با خداوند خالی از غیر باشد (امام‌خمینی، سرّالصلاة، ص۷۶، آداب الصلاة، ص۱۶۸).

منابع: • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۵ش. • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۴ش. • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۷۸ش. • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۸ش. • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۷ش. • آملی، حیدر، جامع الاسرار و منبع الانوار، بیروت، مؤسسه التاریخ العربی، ۱۴۲۶ق. • فیض کاشانی، محسن، الأصفی، قم، بوستان کتاب، ۱۴۱۸ق. • کاشانی، عبدالرزاق، شرح منازل السائرین، تحقیق بیدارفر، قم، انتشارات بیدار، ۱۳۸۵ش. • گنابادی، سلطان‌علی شاه، بیان السعادة فی مقامات العبادت، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۸ق. • مستملی، اسماعیل، شرح التعرف لمذهب التصوف میراث مکتوب، تهران، ۱۳۹۲ش. • مکی، ابوطالب، قوت القلوب فی معاملة المحبوب، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۷ق. • نخجوانی، نعمة الله الفواتح الالهیه، قاهره، دار رکابی للنشر، ۱۴۱۹ق. نویسنده: باقر صاحبی