خط امام‌خمینی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''خط امام'''، اصول و خط مشی سیاسی برخاسته از دیدگاه‌های نظری و عملی امام‌خمینی.

«خط» در معانی مختلف ازجمله نشانه، راه، علامت‌گذاشتن روی اشیا، تعیین مسیر برای خود و پیروی از روش و مشی کسی به‌کار رفته است<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۴/۲۷۷۴ ـ ۲۷۷۵؛ معین، فرهنگ فارسی، ۱/۱۴۲۷.</ref> و در اصطلاح سیاسی «خط» خلاصه‌شده «خط مشی» و معادل واژه لاتین «Policy» است که به معنای طرح کلی و رئوس مطالب برای اقدام یا برنامه، نظر و عمل سیاسی تعریف شده است<ref>آقابخشی و افشاری‌راد، فرهنگ علوم سیاسی، ۵۱۴.</ref> «خط امام»، مخفف خط مشی امام‌خمینی است و به مجموعه موضع‌گیری‌های ایشان در مسائل مهم انقلاب یا امور و موضوعات حیاتی حاکمیت اسلامی گفته می‌شود<ref>فارسی، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، ۳۵۶.</ref>

تعبیر «خط امام‌خمینی» با تعبیرهای مختلف پیش از پیروزی انقلاب در برخی سخنرانی‌ها و بیان مواضع شخصیت‌های انقلابی ازجمله محمد منتظری به‌کار رفته است<ref>صادقی اردستانی، ۱۳۷ ـ ۱۴۶.</ref>؛ هرچند رواج همگانی آن در جریان تصرف سفارت امریکا در سیزدهم آبان ۱۳۵۸ بود<ref>حسینی بهشتی، او به تنهایی یک امت بود، ۲۵۴؛ تقوی، خط امام، ۱۱.</ref> تسخیرکنندگان سفارت که به پیروی از امام‌خمینی و به‌رغم سیاست دولتِ موقت، امریکا را دشمن اصلی کشور و انقلاب می‌دانستند، خود را «دانشجویان مسلمان پیرو خط امام» نامیدند<ref>دلدم، اسرار جاسوسی آمریکا در ایران ، ۵۷ ـ ۵۸؛ نوازنی، درس‌هایی از وصیت نامه امام‌خمینی، ۱۱۳ ـ ۱۱۴.</ref> (← مقاله تسخیر لانه جاسوسی امریکا).

خط امام‌خمینی دارای ویژگی‌هایی است که در بخش‌های مختلف اجتماعی، فکری، راهبردی و هر نوع راهکاری که به کار می‌رود، باید آن را شناخت<ref>حسینی بهشتی، او به تنهایی یک امت بود، ۲۵۴.</ref> شناخت دقیق ویژگی‌های اندیشه و عمل امام‌خمینی، در جایگاه رهبر انقلاب و بنیان‌گذار نظام جمهوری اسلامی ایران، مهم‌ترین عامل تداوم حرکت در مسیر دستیابی به اهداف انقلاب اسلامی است. از این‌رو باید تلاش کرد تا خط امام‌خمینی به‌درستی شناخته شود و راه ایشان همواره زنده بماند و انعکاس فریاد ایشان در جهان اسلام حفظ شود تا مسلمانان و مستضعفان جهان بتوانند مسیر حرکت خود را بر اساس آن تنطیم کنند<ref>خامنه‌ای، حدیث ولایت، ۱۲/۳/۱۳۷۲.</ref> خط امام‌خمینی، خط اسلام راستین در همه ابعاد مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی است<ref>تقوی، خط امام، ۴۵.</ref> و ویژگی‌های این خط تنها مربوط به گذشته نیست، بلکه از این به بعد هم مردم باید به این ویژگی‌ها توجه کنند<ref>بهشتی حسینی، او به تنهایی یک امت بود، ۲۴۵.</ref> نوع نگرش و نگاه امام‌خمینی به مسائل مختلف برخاسته از جهان‌بینی توحیدی بود که حوادث سیاسی را جزئی از نظام هستی و عرصه تقابل حق و باطل می‌دانست و خداوند تعالی را حاضر و ناظر و دست قدرتش را یاری‌گر اهل حق و ایمان در همه جبهه‌های حق علیه باطل می‌دید<ref>فارسی، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، ۳۵۶ ـ ۳۵۹.</ref> ایشان برای انجام وظیفه، امر به معروف و نهی از منکر را قیام به قسط، اقامه عدل و داد و دفاع از اسلام و مسلمین می‌دانست و تلاش می‌کرد آرمان‌های حاکمیت اسلامی در زمان حیاتش تحقق یابد. ایشان همواره بر اساس تکلیف الهی عمل می‌کرد و موفقیت خود را تابعی از عملکرد و تدابیر خویش یا مردمی که از او پیروی می‌کنند، نمی‌دانست و معتقد بود که همه این امور بسته به مشیت و تقدیر الهی است<ref>(فارسی، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، ۳۵۶ ـ ۳۵۹.</ref>

خط امام‌خمینی نفی هر گونه نظام غیر از نظام اسلام است؛ زیرا در پرتو اسلام و نظام اسلامی است که هم استقلال و نفی استعمار و استثمار حاصل می‌شود و هم آزادی و نفی استبداد<ref>حسینی بهشتی، او به تنهایی یک امت بود، ۲۵۸.</ref> امام‌خمینی اسلام را ضامن استقلال و آزادی کشور و راه رسیدن به سعادت دنیا و آخرت می‌داند و حفاظت از آن را بر تک‌تک ملت واجب و لازم می‌شمارد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۳۵۱ ـ ۳۵۲ و ۵۲۳.</ref> ایشان با تأکید بر اسلام ناب محمدی در برابر اسلام امریکایی که اسلام سکولار و اسلام متحجر است<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۱۱، ۸۷، ۱۲۰ و ۱۴۳.</ref>، معتقد است باید اسلام را در تمام شئون حکومت وارد کرد و حکومتی با محوریت اسلام و ارزش‌های اسلامی تشکیل داد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۵۳۳ و ۵۴۳ و ۸/۱۲۰، ۲۵۷، ۲۸۱، ۴۲۱.</ref>؛ از همین‌رو به استقرار کامل نظام جمهوری اسلامی<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۸/۱۴، ۱۶، ۱۸، ۲۲، ۷۷، ۱۲۴، ۲۰۸ و ۲۱۸.</ref> و الگوقراردادن آن برای مسلمانان جهان<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۱۴۵ و ۸/۳۶۲.</ref>، اعتقاد کامل داشت و در این راه تلاش کرد<ref>خامنه‌ای، مقدمه صحیفه امام، ۱/نه ـ ده.</ref> (← مقاله اسلام ناب محمدی).

امام‌خمینی که سیاست را عبارت از روابط حکومت با ملت، روابط میان حاکم با دیگر حکومت‌ها و جلوگیری از مفاسد تعریف می‌کرد (امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۲۲۷)، براین باور است که دین اسلام، در همه ابعاد، حتی احکام عبادی‌اش، سیاسی است<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۱۵ و ۱۱/۴۶۳.</ref> و قرآن، جامعه را در همه شئون تربیت می‌کند؛ دستورهای پیغمبر اکرم(ص) در جنگ‌ها و نامه امیرالمؤمنین علی(ع) به مالک اشتر<ref>نهج البلاغه، ترجمه دین‌پرور، ن۵۳، ۴۵۲ ـ ۴۷۴.</ref>، حکم جهاد و قتال با کفار و مشرکان و ستمگران، اجتماع بزرگ حج در مکه، منا، مشعر و عرفات و نیز برپایی اجتماع برای نماز جماعت و جمعه و لزوم خواندن خطبه در نماز جمعه، همه امور سیاسی است<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۲۲۷؛ ۶/۴۱ ـ ۴۳ و ۱۰/۱۶.</ref> از نظر ایشان به تعدادی که در بخش سیاست، آیه و روایت وارد شده، در بخش عبادات وارد نشده است. از پنجاه و چند کتاب که در فقه وجود دارد، تنها حدود هفت یا هشت کتاب آن درباره عبادات است و بقیه مربوط به مسائل سیاسی، اجتماعی، معاشرتی و امور دیگر است<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۲۲۷ و ۶/۴۳.</ref> از سویی، حکومت که به تمام معنا سیاست است، به امر خداوند و به دست پیامبر اکرم(ص)، به امیرالمؤمنین علی(ع) واگذار شد تا نماز و روزه و حج و همه معارف اسلام را اقامه کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۰/۱۱۳ ـ ۱۱۵.</ref> از همین‌رو، تربیت سیاسی در جامعه، در کنار تربیت علمی و عبادی ضروری است و همه قشرهای مردم باید در سیاست دخالت کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۲۰۳ و ۱۰/۱۵.</ref>

امام‌خمینی معتقد است کسی که دین را از سیاست جدا بداند، به حکم عقل موافق با قرآن و احادیثِ «مجاری الامور بید العلماء بالله»<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۹۷/۸۰.</ref> و «اما الحوادث الواقعة فارجعوا فیها الی رواة احادیثنا»<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۲/۹۰.</ref> و مانند آنها توجه نکرده یا با تأویل نادرست، در عمل، خدا، پیامبر(ص) و امامان(ع) را تکذیب کرده است<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۸/۴ و ۲۰/۱۱۳ ـ ۱۱۵.</ref> ایشان جدایی دین از سیاست را توطئه غرب و بزرگ‌ترین جرمی می‌داند که استعمارگران و حکومت‌های طاغوتی مرتکب شدند و با همه توان در صدد القای آن به مردم و روحانیون برآمدند و تلاش کردند از دخالت روحانیان در سیاست جلوگیری کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۲۰۲؛ ۸/۱۸۷ و ۱۰/۱۵.</ref> آنان با تزویر و نیرنگ به گونه‌ای این مسئله را در محیط‌های دینی تبلیغ کردند که در حوزه‌ها «آخوند سیاسی» یک فحش بود و باور برخی از علما هم بر جدایی دین از سیاست قرار گرفت<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۴۱ و ۸/۱۸۷.</ref> (← مقاله‌های دین و سیاست؛ حکومت اسلامی).

تأکید بر حاکمیت ولایت فقیه یکی دیگر از اصول بنیادی خط مشی امام‌خمینی است<ref>منظمة الاعلام الاسلامی، خط الامام‌الخمینی، ۱۱۱.</ref> ایشان ولایت فقیه را ازجمله احکام اولیه اسلام و تکذیب و مخالفت با آن را تکذیب ائمه(ع) و تکذیب اسلام می‌داند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۰/۴۵۱ ـ ۴۵۲.</ref> و معتقد است با وجود ولایت فقیه آسیبی به کشور وارد نمی‌شود و حضور ولی فقیه در رأس حکومت، از دیکتاتوری جلوگیری می‌کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۵۸، ۷۲، ۳۵۲، ۴۱۰ و ۴۱۱.</ref> در نگاه ایشان ولایت فقیه از جایگاه بسیار مهمی برخوردار است و از جهت اختیارات حکومتی، با ولایت رسول خدا(ص) برابر است<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۳۰۸.</ref>؛ بنابراین اختیارات ولی فقیه فراتر از آن چیزی است که در قانون اساسی آمده است <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۱/۴۶۴.</ref> به عقیده ایشان اگر حکومت بر مبنای ولایت فقیه شکل نگیرد، حکومت طاغوتی است و رئیس‌جمهور نیز اگر با نصب فقیه نباشد، غیر مشروع و طاغوتی است و اطاعت از وی حرام است<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۲۲۱.</ref> (← مقاله‌های ولایت فقیه(۱)؛ مشروعیت).

امام‌خمینی انقلابی بود و انقلابی عمل می‌کرد و با نشان‌دادن معیارها و شاخص‌ها، هدف را مشخص می‌کرد<ref>خامنه‌ای، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۱۴/۳/۱۳۹۵.</ref> ایشان در رابطه با کشورهای بیگانه و قدرت‌های پرتوان استعمارگر، مخالف هر نوع سازش با دشمن بود و معتقد بود انتظار خیر و کمک داشتن از دشمن ساده‌اندیشی و ساده‌لوحی است<ref>حسینی بهشتی، او به تنهایی یک امت بود، ۲۵۴ ـ ۲۵۶.</ref> رویارویی ایشان با قدرت استبدادی رژیم پهلوی و حامی قدرتمند آن، امریکا، که با هدف نجات امت اسلامی و مردم مسلمان ایران انجام شد، در تاریخ مبارزات سیاسیِ منهای پیامبران، کاری کم‌سابقه بود<ref>خامنه‌ای، مقدمه صحیفه امام، ۱/نه؛ فارسی، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، ۳۵۷.</ref>

امام‌خمینی برنامه‌ها و اقدامات رژیم پهلوی را خطری برای اسلام و کیان اسلام می‌دید؛ بنابراین ساکت‌نشستن و «تقیه»کردن در برابر آن را حرام می‌دانست و همه علما و روحانیان را به مبارزه با رژیم پهلوی فرامی‌خواند؛ هرچند هزینه سنگینی داشته باشد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۱۷۸.</ref>؛ زیرا معتقد بود در مبارزه فکری و مخالفت با ظلم و ستم، تقیه جایگاهی ندارد و باید با روشنگری و شرح اصول انقلابی دین و افشای نقشه‌های دشمن تلاش کرد تا بدعت‌ها ریشه‌کن شود<ref>فارسی، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، ۳۵۸.</ref>؛ بر همین اساس ایشان ترک مبارزه با رژیم پهلوی را به این بهانه که او شیعه است، ناشی از تحجر و واپس‌گرایی مقدس‌مآبان می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۲۷۸.</ref> و معتقد بود لازم است همه اقشار ملت با اتحاد کلمه و بدون هراس از قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها، هدف اسلامی خود را تعقیب و با قاطعیت و جدیت به سوی هدف پیش روند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۳۵۱.</ref>

امام‌خمینی ایثار در راه خدا را موجب سرفرازی و شهادت و کشته‌شدن در راه حق و اهداف الهی را افتخاری بزرگ و جاودانه می‌داند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۳۵۱ ـ ۳۵۲ و ۵/۷۸.</ref> و چنان‌که قرآن، شهادت را برای انسان رستگاری بزرگ می‌داند<ref>نساء، ۷۳.</ref>، شهادت را موجب حیات جاویدان و عامل پیروزی می‌شمرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۱۹۱ و ۸/۴۴.</ref> ایشان افتخار شهادت و رستگاری عظیم را مخصوص مؤمنانی می‌داند که از روی اعتقاد و ایمان، جان محبوس در کالبد مادی را فدا می‌کنند و جانی الهی، آزاد و محیط بر همه‌چیز دریافت می‌کنند و چنین خواستنی، تنها با مبادی معنوی امکان‌پذیر است (امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵/۵۱۰)؛ از همین‌رو شهادت و سعادت ابدی را از خدا طلب می‌کرد و از مردم نیز می‌خواست تا برای توفیق دستیابی ایشان به این سعادت دعا کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۳۱۱ ـ ۳۱۲.</ref> (← مقاله شهادت).

امام‌خمینی به توانایی مردم ایمان داشت و از همان آغاز، مبارزه خود را با اعتماد و تکیه بر کمک و حمایت قشرهای گسترده مردم آغاز کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۴۶۸ و ۴/۳.</ref> ایشان که تکیه بر مردم را از مبانی و محورهای اصلی در نظام جمهوری اسلامی می‌دانست و در همه بخش‌ها به اراده و نیروی مردم اعتماد داشت<ref>منظمة الاعلام الاسلامی، ۶۹.</ref>، از بندوبست‌های سیاسی رویگردان بود، هرگز به سراغ احزاب و گروه‌های مختلف سیاسی نرفت و به انگیزه‌های آنان در مبارزه، با چشم تردید می‌نگریست<ref>خامنه‌ای، مقدمه صحیفه امام، ۱/نه.</ref>؛ بر همین اساس، تکیه بر حمایت و مشارکت همه توده‌های مردم را از اصول انقلابی می‌دانست و همواره در طول دوران مبارزه و نیز در سال‌های پس از پیروزی بر آن تأکید می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۳۱۰.</ref> ایشان معتقد بود در مسائل و مشکلات کشور باید از مردم کمک گرفت و صادقانه مسائل و مشکلات را با مردم در میان گذاشت و از آنان کمک خواست<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۳۱۱ و ۸/۱۷۹.</ref>

امام‌خمینی بر این باور بود که اگر نظام و حکومتی مردمی باشد، مخالفت تمام قدرت‌های جهان نیز نمی‌تواند آن را سرنگون کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۴۴۴ ـ ۴۴۷.</ref> و اساساً اگر تحولی هم صورت بگیرد، به دست مردم خواهد بود (۱/۱۲۲، ۲۳۸ و ۲۷۴) و تغییراتی که به دست مردم ایجاد شود، غیر قابل شکست خواهد بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۱۵۵ و ۱۲۰.</ref>؛ از همین‌رو در انتخابات مختلف و نیز در جریان تدوین و تصویب قانون اساسی، میزان را رأی ملت می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۸/۱۷۲ ـ ۱۷۳.</ref> (← مقاله انتخابات) و به مسئولان سفارش می‌کرد همواره با مردم و به فکر آنان باشند و از آنان جدا نشوند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۴/۳۲۰ ـ ۳۲۱ و ۱۵/۲۷۳.</ref> (← مقاله‌های جمهوری اسلامی؛ مردم؛ حکومت اسلامی). پیشنهاد نظام جمهوری اسلامی برای ایران نیز برهمین اساس بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۴۴۰؛ ۵/۳۸۵، ۳۹۱، ۳۹۶ و ۶/۵۸.</ref>؛ زیرا از نظر ایشان، «جمهوریت» و رأی و نظر مردم، متضمن آزادی و استقلال<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵/۱۵۵.</ref> و زمینه‌ساز اتکای حکومت بر مردم<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۴۴۴ و ۵/۱۴۴، ۱۵۵.</ref> است. ایشان با تأکید بر «جمهوری اسلامی، نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد»<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۲۶۵ ـ ۲۶۶ و ۳۵۳.</ref>، گرایش به نظام‌هایی مانند جمهوری، جمهوری دموکراتیک و جمهوری دموکراتیک اسلامی را رد می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۲۷۶.</ref> (← مقاله‌های جمهوری اسلامی؛ دموکراسی).

حفظ وحدت و اتحاد اسلامی از خصوصیات و شاخصه‌های مهم خط امام‌خمینی است؛ از این‌رو ایشان بارها بر ضرورت حفظ وحدت در میان ملت و مسئولان کشور و دعوت همه مسلمانان جهان به اتحاد تأکید می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۱۸۸؛ ۷/۶۴ و ۸/۳۰۷، ۱۴.</ref> و از سوی دیگر، مبارزه با تفرقه و اختلاف‌افکنی از سوی دشمنان و بدخواهان را ضروری می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۸/۱۴۶، ۳۴۵ و ۱۹/۲۸، ۲۳۸.</ref> ایشان وحدت کلمه را رمز پیروزی انقلاب اسلامی می‌داند و تداوم آن را برای دستیابی به اهداف عالی نظام جمهوری اسلامی لازم می‌شمارد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۱۹۰، ۲۵۶؛ ۷/۱۹۱، ۳۴۲؛ ۸/۴۴۶ و ۱۵/۳۹۹.</ref>؛ همچنین حفظ وحدت را وظیفه‌ای شرعی می‌داند (امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۳۵۰) و همواره بر لزوم وحدت همه ملت، وحدت حوزه و دانشگاه<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۲۱؛ ۸/۳۱۱؛ ۱۳/۴۱۲ و ۱۴/۱۸۶.</ref>، ارتش و سپاه<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۲/۳۰۳؛ ۱۳/۴۰۰، ۵۴۳ و ۱۸/۳۴۸.</ref>، دولت و ملت، مسئولان و مدیران کشور و نیز وحدت میان همه اقشار ملت و گرایش‌های سیاسی با یکدیگر<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۲۱۱، ۲۴۳، ۳۹۱، ۵۴۳ و ۱۴/۷۳، ۹۰.</ref> و نیز وحدت میان همه مسلمانان و مستضعفان عالم<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۹/۲۷۳؛ ۱۵/۴۵۵؛ ۱۸/۹۱ و ۲۰/۳۲۲.</ref> تأکید می‌کرد (← مقاله وحدت).

با پیروزی انقلاب اسلامی، حمایت از فقرا و نیازمندان در صدر برنامه‌های نظام جمهوری اسلامی قرار گرفت<ref>فارسی، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، ۶۸۱.</ref> امام‌خمینی براساس اهداف انبیا(ع) و اولیای الهی که همان برقرارساختن عدالت اجتماعی در جامعه، اقامه قسط و عدل و رعایت حقوق مردم است، به‌معنای واقعی کلمه، طرفدار عدالت اجتماعی و مخالف اشرافیت و نابرابری اقتصادی بود<ref>خامنه‌ای، ۱۴/۳/۱۳۷۸.</ref> ایشان به‌صراحت کسانی را که از حمایت محرومان، دوری می‌کردند،روی‌گردان از عدالت اجتماعی اسلام معرفی می‌کند و معتقد است مسئولان در هر شرایطی باید خود را عهده‌دار مسئولیت بزرگ حمایت از حقوق محرومان بدانند و در صورت کوتاهی، خیانت‌کار به اسلام و مسلمانان‌اند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۹۹ ـ ۱۰۰.</ref> به عقیده ایشان آنچه پیامبر عظیم‌الشأن اسلام(ص) و همه پیامبران(ع) برای آن کوشش می‌کردند، تشکیل حکومت برای بسط عدالت اجتماعی در جهت حمایت از محرومان و مستضعفان و جلوگیری از ظلم و ستم به آنان بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۴۰۶ ـ ۴۰۷.</ref> (← مقاله عدالت اجتماعی).

==حمایت از محرومان و مستضعفان===

اصل ۱۵۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، نظام جمهوری اسلامی ایران را مؤظف می‌داند تا از مبارزه حق‌طلبانه مستضعفان در برابر مستکبران در هر نقطه از جهان حمایت کند. امام‌خمینی حمایت از طبقات فقیر و محروم جامعه و کمک به اقشار مستضعف و محروم را سرلوحه مبارزات خود قرار داد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۲۲۲ و ۲۲۸؛ شفیعی، ۶۳.</ref> ایشان مستضعفان و محرومان را صاحبان انقلاب و کشور<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۴۰۲ ـ ۴۰۳ و ۱۸/۱۵۲.</ref> و حمایت از پابرهنگان را مهم‌ترین عنصر در پیروزی‌های ملت<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۲۹۲ ـ ۲۹۳.</ref> می‌دانست و با تأکید بر اینکه محرومان و مستضعفان ولی نعمت همه مسئولان‌اند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام،  ۱۴/۷۳؛ ۱۶/۲۵؛ ۱۷/۴۲۷ و ۱۸/۳۸.</ref>، همواره به مناسبت‌های مختلف به دولت‌مردان و مسئولان کشور و نمایندگان مجلس شورای اسلامی سفارش می‌کرد که به فکر محرومان و مستضعفان باشند و از آنان حمایت کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۲۴ ـ ۲۵؛ ۱۸/۲۸۰ و ۲۱/۴۱۲.</ref>

به نظر امام‌خمینی، تاریخ ۱۴۰۰ساله اسلام، تأییدکننده حمایت و پیروی همیشگی محرومان و مستضعفان از انبیا و اولیای الهی است و در طول تاریخ، مستضعفان به کمک انبیا(ع) برخاسته‌اند و مستکبران را به جای خود نشانده‌اند. پیامبر اکرم(ص) نیز از میان محرومان و مستضعفان برخاست و به کمک آنان مستکبران زمان خودش را شکست داد؛ از این‌رو آنان به گردن اسلام و بلکه همه ادیان حق دارند و نهضت اسلامی ایران نیز به همت همین طبقات مستضعف و فقیر پیش رفت و به پیروزی رسید<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۳۲۷.</ref> پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تشکیل نهادها و سازمان‌هایی مانند کمیته امداد امام‌خمینی<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۳۶۷.</ref> (← مقاله کمیته امداد امام‌خمینی)، جهاد سازندگی<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۸/۱۷۹.</ref> (← مقاله جهاد سازندگی)، بنیاد مستضعفان<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۸/۴۷۴.</ref> (← مقاله بنیاد مستضعفان)، بنیاد پانزده خرداد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۲۹۵.</ref> (← مقاله بنیاد پانزده خرداد) و بنیاد مسکن<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۵۱۸.</ref> (← مقاله بنیاد مسکن) به دستور امام‌خمینی و برای خدمت‌رسانی بهتر به همین طبقه بود.

اصل احترام متقابل و دخالت‌نکردن در امور داخلی یکدیگر، یکی از مبانی و اصول خط امام‌خمینی است. ایشان معتقد است در این نوع رابطه، دولت اسلامی نه تسلیم زورگویی حکومت‌های مستکبر می‌شود و نه به کسی یا دولتی ظلم می‌کند و در تمام زمینه‌ها و قراردادها تنها بر اساس مصالح سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اسلام و ملت مسلمان عمل می‌کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۴/۲۴۸.</ref> هر گونه سلطه‌گری و سلطه‌پذیری ممنوع است و ایستادگی در برابر استکبار و سلطه‌گری وظیفه‌ای همگانی است<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲/۱۳۹؛ ۴/۹۱؛ ۸/۱۰۳ و ۹/۵۱.</ref> در حقیقت خط امام‌خمینی در سیاست خارجی را می‌توان در اصل معروف «نه شرقی و نه غربی» و طرفداری از ملت‌ها و مقابله با ابرقدرت‌ها تعریف کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۵/۱۰۹.</ref>  

بر اساس خط مشی امام‌خمینی دولت جمهوری اسلامی ایران به سود هیچ ابرقدرتی، با ابرقدرت دیگر متحد نمی‌شود، با هر قدرت و حکومتی که بخواهد ملت‌ها را اسیر کند و به زنجیر بکشد، مبارزه و مقابله خواهد کرد و در سیاست خارجی، حامی همه جنبش‌هایی که علیه ظلم و بیداد مجاهدت و فداکاری می‌کنند، خواهد بود<ref>مظفری، اندیشه سیاسی مقام معظم رهبری، ۳۰۱.</ref>؛ بنابراین برقراری روابط جمهوری اسلامی ایران با دیگر کشورها، بر اساس مبانی اسلامی و انسانی است<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۲۲۰.</ref> تا ملت‌های غیر مسلمان نیز از آموزه‌های سیاسی اسلام آگاهی یابند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۱۶۴ و ۸/۲۴۷.</ref> امام‌خمینی خود را برادر ایمانی تمام ملت‌های مسلمان و کشورهای مختلف از حیث فرهنگ و روابط انسانی می‌دانست و خواهان صلح و زندگانی مسالمت‌آمیز با تمام دولت‌ها و ملت‌ها بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۶/۴۷ ـ ۴۸.</ref> (← مقاله استقلال).

امام‌خمینی دشمن‌شناسی را یکی از ویژگی‌های نیروهای مومن و انقلابی می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۳۴۶ و ۲/۱۴، ۳۳.</ref> و خود با تبیین درست روش‌های سیاسی و تبلیغاتی دشمنان، ایستادگی در برابر آنان را ضروری می‌شمرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۳۵۷ و ۱۲/۲۳۳، ۲۳۷.</ref> ایشان امریکا را دولتی ظالم، استکباری و متجاوز می‌دانست که با تبلیغات گسترده به کمک صهیونیسم بین‌الملل، مردم مظلوم جهان را استثمار می‌کند و با نیروهای مرموز و خیانتکارش، خون مردم بی‌پناه را می‌مکد؛ چنان‌که گویی در جهان هیچ‌کس جز امریکا و اقمارش حق حیات ندارند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۲۱۲.</ref> (← مقاله‌های امریکا؛ استکبار).

امام‌خمینی معتقد بود استقلال کشور و بیداری ملت، برای استکبار و در رأس آن امریکا قابل قبول نیست<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۴۱۰ و ۱۰/۵۱۹.</ref> و آنان به هر شیوه‌ای که بتوانند با انقلاب اسلامی دشمنی می‌کنند (← مقاله‌های ابرقدرت‌ها؛ دشمن)؛ از این‌رو به گویندگان، روشنفکران، متفکران، دانشگاهیان و دانشمندان تأکید می‌کرد همه توان خود را صرف قطع امید دشمن کنند؛ زیرا با وجود سلطه دشمنِ قدرتمندی مثل امریکا برای جامعه اسلامی چیزی باقی نخواهد ماند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۲/۲۲۱.</ref> (← مقاله امریکا)؛ همچنین ایشان از گذشته دور به مبارزه با رژیم اشغالگر اسرائیل توجه ویژه داشت<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۱۹۸ و ۲۳۰.</ref> (← مقاله رژیم اشغالگر قدس) و پیوسته خطر آن رژیم برای کشورهای اسلامی و عربی را گوشزد می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۴۱۰ و ۷/۶۶.</ref>؛ اعلام روز جهانی قدس نیز برای اعلام انزجار از رژیم اسرائیل و تلاش برای آزادسازی قدس شریف و ملت فلسطین، با همین هدف بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۹/۲۷۹ و ۱۳/۷۸ ـ ۸۰.</ref> (← مقاله روز جهانی قدس). ایشان یکی از اصول غیر قابل گذشت برای ملت‌های مسلمان را مسئله مبارزه با صهیونیست‌ها می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۹/۲۷۹ و ۱۳/۷۸ ـ ۸۰.</ref>

امام‌خمینی زنده‌کردن هویت اسلامی را برای همه کشورهای اسلامی لازم می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۷/۳۹۲؛ ۸/۴۱؛ ۹/۲۷۵ و ۱۳/۲۱۲.</ref> و امیدوار بود با الگوگیری از انقلاب اسلامی ایران، مسلمانان در بسیاری از کشورها بیدار شوند و برای مبارزه با استبداد و استعمار به‌پا خیزند تا شر حکومت‌های خودکامه را از سر مسلمانان کوتاه کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۸/۸۵، ۳۰۷، ۳۴۹؛ ۹/۴۲ و ۲۱/۹۱.</ref> (← مقاله صدور انقلاب)؛ در این صورت با اتحاد همه مسلمانان جهان<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۸/۸۸، ۳۰۷ و ۳۵۸.</ref>، پیروزی بر دشمنان اسلام به دست خواهد آمد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۳۳۹ و ۱۹/۳۰.</ref> (← مقاله استعمار و استثمار).

امام‌خمینی که کنگره عظیم حج را از جهت احیای هویت اسلامی مسلمانان مهم می‌داند، بهره‌گیری نادرست از این کنگره را برای رفع مشکلات مسلمانان و مقابله با دشمنان اسلام، تأسف‌بار می‌شمارد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰/۱۵۸ و ۱۳/۳۲۴.</ref> و معتقد است اعلان «برائت از مشرکان» لازمه حج ابراهیمی است و لازم است حاجیان در مراسم حج ندای برائت از مشرکان که در قرآن کریم آمده است، سر دهند و با اعلام برائت به آیه شریف «وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَی النَّاسِ یوْمَ الْحَجِّ الْأَکْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَریءٌ مِنَ الْمُشْرِکینَ وَ رَسُولُهُ»<ref>توبه، ۳.</ref> عمل کنند (← مقاله حج ابراهیمی).