۳۹۲
ویرایش
حجاب و نگاه: تفاوت میان نسخه‌ها
←پیشینه
(صفحه‌ای تازه حاوی «حجاب و نگاه، بررسی حکم شرعی پوشش زن و مرد، نگاه و لمس و ابعاد اجتماعی آن. ==واژه‌شناسی== در لغت عرب از «حجاب» به «ستر» تعبیر می‌کنند <ref>جوهری، الصحاح، 1/107؛ راغب، مفردات الفاظ القرآن، 396؛ ابن‌منظور، لسان العرب، 4/343</ref>. برخی مصداق‌های حجاب...» ایجاد کرد) |
(←پیشینه) |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
در لغت عرب از «حجاب» به «ستر» تعبیر می‌کنند <ref>جوهری، الصحاح، 1/107؛ راغب، مفردات الفاظ القرآن، 396؛ ابن‌منظور، لسان العرب، 4/343</ref>. برخی مصداق‌های [[حجاب]] زنان عبارت‌اند از: نقاب، برقع، روبند برای صورت و [[چادر]] برای تمام بدن <ref>معین، فرهنگ فارسی، 1/1340؛ عمید، فرهنگ فارسی، 1/779</ref>. «خمار» و «جلباب» دو مصداق قرآنی حجاب است <ref>نور، 31؛ احزاب، 59</ref>. خمار به معنای پوششی (مقنعه یا روسری) است که با آن سر را می‌پوشانند <ref>راغب، مفردات الفاظ القرآن، 298</ref> و جلباب جامه‌ای بزرگ‌تر از خمار است <ref>فراهیدی، کتاب العین، 6/132؛ راغب، مفردات الفاظ القرآن، 199؛ طریحی، مجمع البحرین، 2/24</ref> که گاهی تمام بدن را می‌پوشاند <ref>زمخشری، الکشاف، 3/559</ref>. ستر و حجاب در اصطلاح فقهی نیز در همان معنای لغوی به کار رفته است. [[نگاه]] که در زبان عرب مترادف با واژه نظر است به معنی دیدن با چشم است <ref>جوهری، الصحاح، 2/830؛ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغه، 5/444</ref> و در سخن فقها شامل اقسام نگاه به جنس مخالف و موافق و نیز نگاه به بیگانه و [[محرم]] می‌شود <ref>← حلی، تحریر الاحکام، 3/419؛ فاضل هندی، کشف اللثام، 7/20 ـ 30؛ نجفی، جواهر الکلام، 29/63 ـ 102</ref>. | در لغت عرب از «حجاب» به «ستر» تعبیر می‌کنند <ref>جوهری، الصحاح، 1/107؛ راغب، مفردات الفاظ القرآن، 396؛ ابن‌منظور، لسان العرب، 4/343</ref>. برخی مصداق‌های [[حجاب]] زنان عبارت‌اند از: نقاب، برقع، روبند برای صورت و [[چادر]] برای تمام بدن <ref>معین، فرهنگ فارسی، 1/1340؛ عمید، فرهنگ فارسی، 1/779</ref>. «خمار» و «جلباب» دو مصداق قرآنی حجاب است <ref>نور، 31؛ احزاب، 59</ref>. خمار به معنای پوششی (مقنعه یا روسری) است که با آن سر را می‌پوشانند <ref>راغب، مفردات الفاظ القرآن، 298</ref> و جلباب جامه‌ای بزرگ‌تر از خمار است <ref>فراهیدی، کتاب العین، 6/132؛ راغب، مفردات الفاظ القرآن، 199؛ طریحی، مجمع البحرین، 2/24</ref> که گاهی تمام بدن را می‌پوشاند <ref>زمخشری، الکشاف، 3/559</ref>. ستر و حجاب در اصطلاح فقهی نیز در همان معنای لغوی به کار رفته است. [[نگاه]] که در زبان عرب مترادف با واژه نظر است به معنی دیدن با چشم است <ref>جوهری، الصحاح، 2/830؛ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغه، 5/444</ref> و در سخن فقها شامل اقسام نگاه به جنس مخالف و موافق و نیز نگاه به بیگانه و [[محرم]] می‌شود <ref>← حلی، تحریر الاحکام، 3/419؛ فاضل هندی، کشف اللثام، 7/20 ـ 30؛ نجفی، جواهر الکلام، 29/63 ـ 102</ref>. | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
خداوند تعالی چنان‌که در [[قرآن]] آمده است از آغاز خلقت، انسان‌ها را با [[لباس بهشتی]] پوشانید <ref>اعراف، | خداوند تعالی چنان‌که در [[قرآن]] آمده است از آغاز خلقت، انسان‌ها را با [[لباس بهشتی]] پوشانید <ref>اعراف، ۲۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۴/۶۳۲</ref> و احساس [[شرم و حیا]] را که منشأ حجاب است، در فطرت آدمی قرار داد؛ زیرا نخستین کاری که [[آدم(ع)]] و همسرش پس از فریب [[شیطان]] و از دست‌دادن لباس‌های بهشتی انجام دادند، پوشاندن بدن خود با برگ‌های درختان بهشتی بود <ref>← طبرسی، مجمع البیان، ۴/۶۲۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۶/۱۴۸</ref>. | ||
با توجه به آثار به دست‌آمده در ایران باستان، زن‌های ایرانی حجاب داشته‌اند <ref>حجازی، زن تاریخ، | با توجه به آثار به دست‌آمده در ایران باستان، زن‌های ایرانی حجاب داشته‌اند <ref>حجازی، زن تاریخ، ۱۵۲، ۱۸۰ و ۲۴۹</ref>. برخی محققان بر این باورند که نقش حجاب و پوشش زنان در ایران باستان برجسته بوده است <ref>دورانت، تاریخ تمدن، مشرق‌زمین گاهواره تمدن، ۱/۴۳۳ ـ ۴۳۴</ref>. در یونان باستان نیز زنان تنها در صورت حفظ حجاب کامل مجاز به شرکت در مراسم مذهبی و دیدار با خویشان و دوستان بودند <ref>دورانت، تاریخ تمدن، یونان باستان، ۲/۳۴۰</ref>. افزون بر آنکه همه [[پیامبران(ع)]] مروج حجاب بوده‌اند، در میان اقوام [[یهود]] نیز ممنوعیت [[تبرج]] و خودنمایی و تشبّه به مردها به‌صراحت آمده است <ref>کتاب مقدس، اشعیاء، ب۳، ۱۶ ـ ۲۶؛ پیدایش، ب۲۴، ۶۴ ـ ۶۵؛ تثنیه، ب۲۲، ۵؛ کهن، گنجینه‌ای از تلمود، ۱۷۸ ـ ۱۷۶</ref>. در [[انجیل]] نیز دستور‌هایی درباره پوشاندن موی سر و مراعات حجاب در حال [[دعا]] وارد شده است <ref>کتاب مقدس، رساله اول پولس به قرنتیان، ب۱۱، ۶ و ۱۵</ref> و کشیشان چادر و روبنده برای زن را یکی از ارکان اخلاقیات [[مسیحیت]] می‌دانستند <ref>دورانت، تاریخ تمدن، ۴/۱۱۲۳</ref>.در عصر جاهلیت عرب، زن‌ها تعهدی به حجاب نداشتند و در برابر دیگران بدون پوشش لازم ظاهر می‌شدند <ref>نور، ۳۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۷/۲۱۷ و ۸/۵۵۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۴/۴۷۱ و ۱۷/۳۱۳</ref>. | ||
اصل حجاب ازجمله [[احکام ضروری]] [[دین اسلام]] شمرده شده <ref>نجفی، جواهر الکلام، | اصل حجاب ازجمله [[احکام ضروری]] [[دین اسلام]] شمرده شده <ref>نجفی، جواهر الکلام، ۲/۲؛ امام‌خمینی، الطهاره، ۲۸۵؛ امام‌خمینی، استفتائات، ۳/۲۵۳</ref> که آشکارا در قرآن کریم به آن امر شده است؛ آن‌جا که خداوند به پیامبر(ص) دستور می‌دهد همسران و دختران خود و زنان مؤمنان را به‌کاربستن پوشش سراسری «جلباب» امر کند <ref>احزاب، ۵۹</ref> و ضمن تأکید بر پاکدامنی، از زنان مؤمن می‌خواهد زینت و آرایش خود را بر بیگانه آشکار نسازند و با خمار که نوعی مقنعه و روسری است، سر و گردن خود را بپوشانند <ref>نور، ۳۱؛ ← طوسی، التبیان، ۷/۴۳۰؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴/۱۲۵</ref>؛ چنان‌که آیاتی از قرآن کریم در امان‌ماندن زنان مسلمان از آزار دیگران <ref>احزاب، ۵۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۸/۵۸۰</ref> و پوشاندن عورت و شرمگاه بدن <ref>اعراف، ۲۶</ref> را فلسفه حجاب مطرح کرده است. نیز از نگاه به نامحرم نهی و به پاکدامنی امر شده است <ref>نور، ۳۰</ref>. | ||
در منابع حدیثی نیز روایات فراوانی درباره ضرورت پوشش و حدود آن <ref>کلینی، الکافی، ۵/۵۱۹</ref> و نهی از نگاه و لمس حرام گزارش شده است؛ چنان‌که [[امام صادق(ع)]] نگاه به نامحرم را تیری از تیرهای مسموم شیطان معرفی می‌کند که ای‌بسا حسرتی طولانی را برجای می‌گذارد <ref>کلینی، الکافی، ۵/۵۵۹</ref> و در حدیثی دیگر زنا را دارای مراتبی دانسته و دست‌زدن به بدن نامحرم را زنای دست‌ها شمرده است <ref>کلینی، الکافی، ۵/۵۵۹</ref>. در آثار فقیهان، بحث از حجاب و نگاه در [[کتاب نکاح]]، ذیل بحث از احکام نگاه بررسی شده است <ref>← حلی، تحریر الاحکام، ۳/۴۱۹؛ فاضل هندی، کشف اللثام، ۷/۲۰ ـ ۳۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۲۹/۶۳ ـ ۱۰۲</ref>. در بحث [[نماز]] و [[حج]]، ذیل بحث از ستر بدن نیز به‌تناسب به پاره‌ای از احکام پوشش اشاره شده است <ref>ابن‌ادریس، السرائر، ۱/۲۶۰؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱/۱۶۶؛ نجفی، جواهر الکلام، ۸/۱۶۲ ـ ۱۷۵ و ۱۸/۲۴۲</ref> نگاه اسلام به مسئله پوشش و نگاه، به بهداشت روانی اجتماع و استحکام خانواده و حفظ و استیفای نیروی کار و فعالیت اجتماعی کمک می‌کند و موجب می‌شود ارزش زن صیانت شود و در حد کالا نباشد <ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۹/۴۳۳</ref>؛ گرچه در غرب به بهانه دفاع از حقوق و آزادی زنان، به ترویج بی‌حجابی و عریانی زنان پرداخته‌اند. [[رضاخان پهلوی]] در [[ایران]] سیاست تحمیلی [[کشف حجاب]] را به پیروی از همین نگاه دنبال کرد <ref>مکی، تاریخ بیست ساله ایران، ۶/۲۹۱</ref> که علما در برابر آن ایستادگی کردند <ref>مکی، تاریخ بیست ساله ایران، ۶/۲۸۱ ـ ۲۸۳</ref>. | |||
امام‌خمینی در سال ۱۳۲۲ در [[کتاب کشف الاسرار]] به موضوع کشف حجاب پرداخته و در سال ۱۳۴۱ نیز به آثار سوء کشف حجاب و حضور زن‌های بدون حجاب در ادارات اشاره کرده است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۱۸</ref>. مسئله حجاب و پوشش در آثار فقهی ایشان نیز بیشتر در باب نکاح در محدوده مسائل مربوط به نگاه <ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۲/۲۳۱ ـ ۲۳۳</ref> و همچنین در بحث از ستر و ساتر در نماز <ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۱۳۶ ـ ۱۴۱</ref> و در احکام [[احرام حج]] <ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۳۹۳ ـ ۳۹۵</ref> مطرح شده است. | |||
==احکام فقهی== | ==احکام فقهی== | ||
مرد مسلمان گرچه در صورتی که در معرض دید [[نامحرم]] باشد، تنها پوشانیدن [[عورتین]] بر او واجب است <ref>یزدی طباطبایی، العروة الوثقی، 5/502؛ امام‌خمینی، استفتائات، 8/575 ـ 579</ref>، اما اگر بداند زن نامحرم عمداً به بدن او نگاه می‌کند، [[احتیاط مستحب]] آن است که خود را بپوشاند <ref>امام‌خمینی، استفتائات، 8/578 ـ 579</ref>. نگاه‌کردن زن به دست و صورت مردان در صورتی که بدون [[قصد لذت]] و [[ریبه]] باشد اشکال ندارد، اما نگاه به قسمت‌های دیگر بدن مرد برای زنان حرام است <ref>یزدی طباطبایی، العروة الوثقی، 5/494؛ امام‌خمینی، استفتائات، 8/483</ref>. از سوی دیگر، امام‌خمینی همانند دیگر فقیهان <ref>فاضل هندی، کشف اللثام، 3/227 و 7/25، 30؛ نجفی، جواهر الکلام، 8/164 و 29/96</ref> حجاب را برای زنان مسلمان واجب دانسته <ref>امام‌خمینی، تعلیقه عروه، 292؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، 1/137؛ ← فاضل لنکرانی، 559</ref> و لمس و نگاه به بدن نامحرم را برای آنان حرام می‌داند <ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، 2/231</ref>. منشأ حکم به [[وجوب حجاب]] آیات قرآن <ref>احزاب، 59؛ نور، 31</ref> و روایات مختلف <ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، 20/190 ـ 207</ref> است. | مرد مسلمان گرچه در صورتی که در معرض دید [[نامحرم]] باشد، تنها پوشانیدن [[عورتین]] بر او واجب است <ref>یزدی طباطبایی، العروة الوثقی، 5/502؛ امام‌خمینی، استفتائات، 8/575 ـ 579</ref>، اما اگر بداند زن نامحرم عمداً به بدن او نگاه می‌کند، [[احتیاط مستحب]] آن است که خود را بپوشاند <ref>امام‌خمینی، استفتائات، 8/578 ـ 579</ref>. نگاه‌کردن زن به دست و صورت مردان در صورتی که بدون [[قصد لذت]] و [[ریبه]] باشد اشکال ندارد، اما نگاه به قسمت‌های دیگر بدن مرد برای زنان حرام است <ref>یزدی طباطبایی، العروة الوثقی، 5/494؛ امام‌خمینی، استفتائات، 8/483</ref>. از سوی دیگر، امام‌خمینی همانند دیگر فقیهان <ref>فاضل هندی، کشف اللثام، 3/227 و 7/25، 30؛ نجفی، جواهر الکلام، 8/164 و 29/96</ref> حجاب را برای زنان مسلمان واجب دانسته <ref>امام‌خمینی، تعلیقه عروه، 292؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، 1/137؛ ← فاضل لنکرانی، 559</ref> و لمس و نگاه به بدن نامحرم را برای آنان حرام می‌داند <ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، 2/231</ref>. منشأ حکم به [[وجوب حجاب]] آیات قرآن <ref>احزاب، 59؛ نور، 31</ref> و روایات مختلف <ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، 20/190 ـ 207</ref> است. | ||