تصوف: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تصوف'''، اصطلاحی عرفانی

==چیستی و جایگاه تصوف==

تصوف در اصطلاح عرفانی، پایبندی به آداب شریعت در ظاهر و باطن می‌باشد.<ref>بکری، انوار فی علم الاسرار و مقامات الابرار، ص۱۹۴؛ سُلمی، طباقات الصوفیه، ص۳۴۶.</ref> تصوف به عنوان یکی از جریان‌های فکری اسلامی مورد توجه علمای اسلامی بوده است، تصوف از منظر اجتماعی و فرهنگی جایگاه ویژه‌ای داشته و دارای افکار، اندیشه‌ها و آداب مخصوص می‌باشند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ج۲، ص۸۴-۸۵؛ روحانی‌نژاد، نقد عرفان‌های صوفیانه، ص۲۲.</ref> البته در برخی موارد انحرافاتی در جریان‌های صوفیه، سبب شده چهره واقعی عرفان و تصوف خدشه‌دار شود، امّا بر اساس برخی منابع معتبر و الهام از سخنان عارفان حقیقی، صوفیه دارای یک میراث معرفتی است که شریف‌ترین علوم دینی تلقی شده‌اند.<ref>آملی، جامع الاسرار، ص۴۴؛ روحانی‌نژاد، مواجید عرفانی، ص۲۷-۲۸.</ref>

امام‌خمینی نیز در آثار خویش به تصوف و صوفی توجه داشته و هویت عرفان و تصوف را یکی می‌داند که تفاوت جوهری ندارند و تفاوت عرفان و تصوف را به جنبه‌های نظری و عملی باز می‌گرداند.<ref>امام‌خمینی، تقریرات فلسفه، ج۲، ص۱۵۶.</ref> البته ایشان بشدت از صوفی جهله پرهیز دارد و مورد نقد قرار می‌دهد.<ref>امام خمینی، سرّالصلاة، ص۱۳؛ آداب الصلاة، ص۸۱، ۹۸ و ۹۰؛ شرح چهل حدیث، ص۴۵۶؛ دیوان امام، ص۷۱ و ۷۴.</ref> امام‌خمینی به برخی سلسله‌های اهل تصوف نظیر سلسله نعمت اللهی گنابادی اظهار ملاطفت و مورد توجه داشته است.<ref>عرب، تصوف و عرفان، ص۳۶۵-۳۶۶ و ۳۶۷.</ref>

امام‌خمینی دو تصویر و رویکرد اصلی به تصوف دارد؛ در یک تصویر، تصوف علمی است که در عرض دیگر علوم دینی قرار دارد و در تصویر دوم، تصوف جایی کلان است که دارای ابعاد، فرهنگی، تربیتی و معرفتی است. ایشان در تصویر نخست نه تنها تصوف را نقد نمی‌کند بلکه آن را از علوم دینی می‌داند.<ref>امام‌خمینی، تقریرات فلسفه، ج۱، ص۴۵، ۲۸۴-۲۸۵؛ ج۲، ص۲۰۴، ۲۴۳؛ ج۳، ص۴۹۹؛ صحیفه امام، ج۱۸، ص۴۴۷ و، ج۴، ص۱۸۳؛ دیوان امام، ص۱۱۰ و ۱۶۱.</ref> امام‌خمینی در دفاع از تصوف معتقد است، تصوف تنها طریقه عملی وصول به عرفان است؛ یعنی کسی که علم عرفان را عملی کرده و آن را از مرتبه عقل به قلب آورده، صوفی است. ایشان معتقد است مطالب عرفا و اهل تصوف را هر کسی نمی‌تواند بفهمد مگر صوفی باشد؛ زیرا فهم قول آنها ذوق عرفانی لازم دارد.<ref>امام‌خمینی، تقریرات فلسفه، ج۲، ص۱۵۶ و ۱۹۸.</ref>

به اعتقاد ایشان نباید از شنیدن لفظ صوفیه فرار کرد، بلکه مطالب عرفا و صوفیه فوق برهان است؛ اهل تصوف می‌گویند تا کشف و شهود حاصل نشده و بارقه الهی در قلب نفوذ نکند، نمی‌توان فهمید که عرفا و صوفیه چه می‌گویند.<ref>امام‌خمینی، تقریرات فلسفه، ج۱، ص۲۰۴؛ ۲۸۴-۲۸۵؛ سرّالصلاة، ص۳۹.</ref>

امام در تصویر دوم، عوام صوفیه را از خواص آن متمایز می‌داند و طریقه عوام صوفیه را نقد می‌کند.<ref>امام‌خمینی سر الصلاة، ص۱۳؛ آداب الصلاة، ص۸۱ و ۸۹؛ شرح چهل حدیث، ص۴۵۶.</ref> به اعتقاد ایشان، سالک باید از افراط و تفریط بعضی از جهله اهل تصوف دوری کند تا سیر الی الله برایش ممکن باشد. در نظر امام‌خمینی برخی از متصوفه به دلیل عقیده‌شان مبنی بر اینکه علم و عمل ظاهری زائد و برای جهّال و عوام است و اهل حقیقت به دلیل حصول حقایق باطنی نیازی به ظاهر ندارند، جانب افراط را در پیش گرفته‌اند.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۷۹-۸۱؛ شیخ، مکتب حکمی تهران، ص۱۸۵.</ref>

اهل تصوف دارای شعارها و آداب و رفتارهای ویژه‌ای هستند که به آنها استحسانات یا همان اجتهادات صوفیه می‌گویند.<ref>کاشانی، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، ص۶۳-۷۰؛ ۱۱۶ و ۱۴۶؛ سجادی، مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف، ص۲۴۶-۲۴۷.</ref> از مهم‌ترین مستحسنات صوفیه عبارتند از: