ریاضت: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ریاضت'''، تحمل دشواری در [[سیر و سلوک|سیر و سلوک عرفانی]] است که از شرایط [[تهذیب نفس]] است که در هر مقامی از [[مقامات عرفانی]]، معنای خاصی با آن مقام را دارد.

ریاضت در اصطلاح [[عرفا|اهل معرفت]]، به معنای پاکسازی [[قلب]] و ترک حظوظ و امیال نفسانی است.<ref>ابن‌عربی، الفتوحات المکیه، ج۲، ص۱۳۲؛ هجویری، کشف المحجوب، ص۲۴۵؛ کاشانی، اصطلاحات الصوفیه، ص۲۲۷.</ref> ریاضت و تهذیب نفس یکی از مباحث مهم اخلاق و ارکان عرفان عملی به حساب می‌آید، در نظام سلوکی، انسان با خودسازی و ریاضت می‌تواند از مرز حیوانیت رهایی یابد و به مقام والای انسانیت برسد.<ref>ناصری، ریاضت، اقسام و مراتب آن، ص۹۶.</ref> برخی اهل معرفت در آثار خویش به بنیاد ریاضت اشاره کرده و تحمل دشواری در سیر و سلوک عرفانی را از شرایط تهذیب نفس و ریاضت دانسته‌اند.<ref>سهروردی، مجموعه مصنفات، ج۳، ص۳۹۶؛ ملکی، در امتداد وحی و عرفان، ۲۷۸؛ روحانی‌نژاد، درآمدی بر مبادی و مبانی سلوک، ص۲۷۵.</ref> راه و روش ریاضت نفس در سیر و سلوک در معارف وحیانی و آثار اهل معرفت مورد توجه بوده و قرارگاه اصلی و عامل محوری تکامل وجودی انسان تلقی شده است.<ref>فرغانی، مشارق الدراری، ص۳۹۲؛ جامی، نقد النصوص، ۱۸۶-۱۸۷؛ کاشانی، شرح منازل السائرین، ص۲۱۷-۲۱۹؛ الطائف الاعلام، ص۳۰۵.</ref>

 

[[امام‌خمینی]] نیز به بحث ریاضت پرداخته و آن را به عنوان یکی از مؤلفه‌های مهم سیر و سلوک دانسته است.<ref>امام‌خمینی، شرح چهل حدیث، ص۱۱۱ و ۱۲۵؛ جهاد اکبر، ص۵۷؛ صحیفه امام، ج۲، ص۳۹؛ آداب الصلاة، ص۲۵؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۸۹.</ref>

اهل معرفت حقیقت ریاضت را دور کردن موانع و شواغل از قلب و تمرین دادن نفس برای قبول صدق می‌دانند که دارای مراتب و درجاتی می‌باشد.<ref>کاشانی، شرح منازل السائرین، ص۲۱۸-۲۲۰.</ref> امام‌خمینی نیز حقیقت ریاضت را از بین بردن حالت طغیان [[نفس اماره|نفس امّاره]] و مبازره و جهاد با خواهش‌های آن و خروج از سلطنت و حکومت [[شیطان]] از مملکت وجودی انسان می‌داند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۲، ص۳۹؛ ج۹، ص۳-۴؛ شرح حدیث جنود عقل، ص۱۸؛ آداب الصلاة، ص۶۰-۶۱.</ref> البته این ریاضت در آغاز سلوک قدری دشواری است به ویژه در روزگار سالمندی از بین بردن صفات ناپسند و ریاضت کشیدن زحمات زیاد لازم دارد.<ref>امام‌خمینی، شرح چهل حدیث، ص۱۱۱؛ جهاد اکبر، ص۵۷-۵۸.</ref>

امام‌خمینی در باب ریاضت اشاره به نکته‌ای در مورد رعایت احوال دل در تمامی [[عبادات]] و سریان آن به جمیع حالات سلوکی، به عنوان قاعده‌ای سلوکی از آن مدد گرفته و آن را مراعات نامیده است؛ یعنی سالک در هر مرتبه که هست، چه در ریاضات علمی یا نفسانی، مراعات حال خود را بکند و با رفق و مدارا با نفس رفتار کند و زاید بر طاقت و حالت خود تحمیل آن نکند؛ زیرا ممکن است به واسطه سخت‌گیری فوق العاده، نفس عنان گسیخته شود و زمام اختیار را از دست بگیرد و اقتضائات طبیعت که متراکم شده و آتش تیز شهوت که در تحت فشار بی‌اندازه ریاضت واقع شده، محترق شود، پس بر سالک الی الله لازم است همانند طبیب حاذقی نبض خود را در ایّام سلوک بگیرد و از روی اقتضائات احوال و ایام سلوک، با نفس رفتار کند.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۲۵؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۴۵۳-۴۵۴.</ref>

علمای اخلاق و اهل معرفت برای ریاضت آثار و نتایج پرشماری بر شمرده‌اند، از جمله: از بین بردن [[بخل]]، [[حسد]]، [[تکبر]]، [[حرص|حرص به دنیا]] و دستیابی به صفات پسندیده.<ref>کاشانی، شرح منازل السائرین، ص۲۱۸-۲۲۱؛ فرهنگ فقه، ج۴، ص۲۱۳؛ روحانی‌نژاد، درآمدی بر مبادی و مبانی سلوک، ص۲۷۹؛ نصیری، درآمدی بر خاستگاه روایی تصوف و عرفان اسلامی، ص۳۳۹-۳۴۰.</ref> البته ریاضت در هر شرایطی به ثمر نمی‌نشیند، ریاضت سودمند زمانی مؤثر واقع می‌شود که بر پایه عقلانیت، آگاهی و بر طبق موازین شریعت باشد.<ref>آمدی، غررالحکم، ص۲۳۸؛ روحانی‌نژاد، درآمدی بر مبادی و مبانی سلوک، ص۲۷۹-۲۸۰.</ref>

[[امام‌خمینی]] نیز در آثار خویش برای ریاضت ثمرات و نتایج فراوانی برشمرده است از جمله؛ کنترل خیال، رفع حجاب ظلمانی و [[حضور قلب]].<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۱۱، ۴۴، ۱۲۴؛ تقریرات فلسفه، ج۳، ص۱۱۶.</ref> به نظر امام‌خمینی یکی دیگر از فضایل و نتایج و اسرار ریاضت‌های شرعی آن است که انسان به واسطه آن‌ها، دارای عزم قوی در جهت [[سیر و سلوک]] می‌شود. وقتی [[اراده]] تام و تمام شود و عزم قوی و محکم گردد، در این حالت قوای ظاهره و باطنه، مثل ملائکه الله شده، دیگر عصیان نمی‌کنند و به هرچه امر شوند، اطاعت کنند و اقالیم سبعه ملک، تسلیم ملکوت انسانی می‌شود. در مقابل [[حب دنیا]] مانع ریاضت شرعی می‌شود و عبادات و مناسک صورت نمی‌گیرد و عزم انسان سست و اراده ضعیف می‌گردد.<ref>امام‌خمینی، شرح چهل حدیث، ص۱۲۵؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۴۵۲.</ref>