شکست حصر آبادان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''شکست حصر آبادان'''، موفقیت رزمندگان ایران در شکستن محاصره [[شهر آبادان]]، به [[پیام‌ها|فرمان امام‌خمینی]]، مهر ۱۳۶۰.

[[آبادان]] از شهرهای قدیمی [[ایران]] و از مراکز مهم بندری [[خوزستان]] است که از شمال به [[خرمشهر]]، از خاور به [[ماهشهر]]، از جنوب به [[خلیج فارس]] و از باختر به [[عراق]] محدود می‌گردد. آبادان از سه طرف با رودهای کارون، بهمنشیر و [[اروندرود]] و از جنوب نیز با خلیج فارس احاطه شده و به صورت جزیره درآمده است. جمعیت شهرستان آبادان بر اساس سرشماری ۱۳۵۵ بیش از ۳۳۷ هزار نفر بوده‌است.<ref>اداره جغرافیایی، فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، ۹۰/۱.</ref> آبادان به طول ۶۴ کیلومتر و عرض ۳ تا ۲۰ کیلومتر می‌باشد.<ref>صدری و دیگران، فرهنگ فارسی اعلام، ۳.</ref> تاریخ شهر آبادان با تاریخ صنعت [[نفت ایران]] و به‌ویژه پالایشگاه آن گره خورده‌است.<ref>اداره جغرافیایی، فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، ۹۰/۲–۳.</ref> ساکنان آبادان [[شیعه]] دوازده‌امامی‌اند و به [[زبان عربی]] و [[زبان فارسی|فارسی]] سخن می‌گویند.<ref>اداره جغرافیایی، فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، ۹۰/۳.</ref> اقتصاد پررونق و موقعیت جغرافیایی و راهبردی آبادان، این شهر را مورد طمع [[رژیم بعث عراق]] قرار داد و یکی از هدف‌های مهم عراق در هجوم به ایران در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ اشغال آن بود.<ref>دروردیان، سیری در جنگ ایران و عراق، ۱/۲۶.</ref>

شهر آبادان در نخستین روز [[جنگ]] هدف بمباران هوایی دشمن قرار گرفت<ref>حیدرهائی، پالایشگاه آبادان در دفاع مقدس و ۸ سال خاطره، ۱۲.</ref> و عده‌ای از مردم ازجمله دانش‌آموزان مدرسه‌ای با مدیر آن به [[شهادت]] رسیدند.<ref>بشیری، گزارش یک بازجویی، ۲۳۸.</ref> عراقی‌ها در ۱۹ مهر ۱۳۵۹<ref>حسینیا، امیر خستگی‌ناپذیر، ۹۴.</ref> با پل‌زدن بر روی کارون به شرق آن نفوذ و جاده آبادان ـ اهواز و جاده آبادان ـ ماهشهر را تصرف و آبادان را محاصره کردند.<ref>هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۳۰۲.</ref> مقاومت مردم خوزستان برنامه [[صدام حسین]] در تسخیر سه‌روزه خوزستان را نقش برآب کرد.<ref>بشیری، گزارش یک بازجویی، ۲۳۲.</ref> پس از سقوط خرمشهر تحرک عراق برای اشغال آبادان افزایش یافت.<ref>وزارت فرهنگ، حدیث حماسه‌ها، ۹۶؛ برّی دیزجی و دیگران، روزها و رویدادها، ۳/۲۲.</ref> جاده اهواز ـ آبادان بسته شد و تدارکات اندک آن از راه آبادان ـ ماهشهر انجام می‌گرفت که آن هم زیر آتش دشمن قرار داشت.<ref>خامنه‌ای، نرم‌افزار حدیث ولایت، ۱۳۷۲، ۸۵.</ref> امکانات دفاعی موجود در شهر، اندک بود و [[رزمندگان]] بیشتر از سلاح سبک استفاده می‌کردند.<ref>خامنه‌ای، نرم‌افزار حدیث ولایت، ۱۳۷۲، ۸۵.</ref> [[سیدابوالحسن بنی‌صدر]] رئیس‌جمهور و فرمانده کل قوا نیز به دستاویز کمبود و گرانی مهمات از دادن گلوله توپ و موشک به [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] خودداری می‌کرد.<ref>بشیری، گزارش یک بازجویی، ۳۲۵.</ref> ارتش [[عراق]] با انواع سلاح‌های جنگی آبادان را زیر فشار قرار داد و برای بازداشتن نیروهای ایرانی از تمرکز در این جبهه در میدان‌های دیگر آغاز به پیشروی کرد<ref>نامجوی، مدرسه عشق، ۵۰.</ref> و آبادان نیز پیوسته بمباران می‌شد.<ref>بشیری، گزارش یک بازجویی، ۳۹۶.</ref>

از نخستین روزهای تهاجم ارتشِ متجاوز، مقاومت مردمی به صورت خودجوش در آبادان شکل گرفت و مردم در کنار تفنگدارانِ اندک نیروی دریایی و سپاه<ref>حیدرهائی، پالایشگاه آبادان در دفاع مقدس و ۸ سال خاطره، ۱۲.</ref> و [[کمیته انقلاب اسلامی|کمیته‌های انقلاب اسلامی]]<ref>وزارت فرهنگ، حدیث حماسه‌ها، ۸۵.</ref> قرار گرفتند. مدافعان شهر در برابر هجوم تکاوران عراقی در عبور از رودخانه بهمنشیر و کوی ذوالفقاری مقاومت کردند.<ref>برّی دیزجی و دیگران، روزها و رویدادها، ۳/۲۲.</ref> مقاومت مردم آبادان و رزمندگان و نبرد تن به تن آنان در ایستگاه ذوالفقاری، مانع از سقوط جاده آبادان ـ خسروآباد شد.<ref>حیدرهائی، پالایشگاه آبادان در دفاع مقدس و ۸ سال خاطره، ۱۲.</ref> برخی فرماندهان ارشد عراقی پس از اسارت یادآور شدند عراقی‌ها با توجه به امکانات و تجهیزات و توانمندی خود، آبادان را فتح‌شده تلقی می‌کردند و زمین‌گیرشدن ارتش مجهز و آموزش‌دیده عراق در برابر مدافعان اندک شهر باورنکردنی بود.<ref>حیدرهائی، پالایشگاه آبادان در دفاع مقدس و ۸ سال خاطره، ۱۲.</ref> کارکنان پالایشگاه آبادان در شرایط سخت روزهای اول جنگ، کار سازماندهی خود را آغاز و با تشکیل ستادهای اضطراری اقدام به تخلیه مواد نفتی از دستگاه‌های پالایشگاه کردند و با ایجاد پدافند غیر عامل، بسیاری از واحدها و دستگاه‌های عظیم تأسیسات این مرکز بزرگ پالایشگاهی را حفظ کردند.<ref>حیدرهائی، پالایشگاه آبادان در دفاع مقدس و ۸ سال خاطره، ۱۲.</ref>

[[غلامحسین جمی]] امام‌جمعه آبادان برای رزمندگان سنگری معنوی و پشتیبانی بی‌نظیر بود و در دشوارترین لحظه‌ها [[نماز جمعه]] را برپا می‌کرد.<ref>خامنه‌ای، نرم‌افزار حدیث ولایت، ۱۳۸۷، ۵۳–۵۵.</ref> پخش خطبه‌های وی در سنگر نماز جمعه از رادیو نفت ملی، سبب تقویت روحیه [[رزمندگان اسلام]] و تضعیف و ترس [[ارتش بعث عراق]] بود.<ref>جمی، نوشتم تا بماند، ۵۷۳.</ref> فرماندهان [[دفاع مقدس]] حمایت مردمی و نماز جمعه آبادان را دو عامل مؤثر در ایستادگی آبادان در محاصره شمرده‌اند.<ref>حیدرهائی، پالایشگاه آبادان در دفاع مقدس و ۸ سال خاطره، ۱۲.</ref> امام‌خمینی برپایی نماز جمعه در آبادان و دیگر شهرهای جنگ‌زده جنوب را مایه مباهات و سرافرازی شمرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۱؛ جمی، نوشتم تا بماند، ۶۸۰ و ۷۰۵.</ref> {{ببینید|غلامحسین جمی}}. همه امکانات بیمارستان شرکت نفت در کنار اروند نیز برای درمان نیروهای نظامی و مردمی بسیج شد و علی‌رغم گلوله‌باران مداوم، کادر پزشکی و پیراپزشکی و [[پرستاری]] در مدت محاصره آبادان آن را ترک نکردند.<ref>حیدرهائی، پالایشگاه آبادان در دفاع مقدس و ۸ سال خاطره، ۱۲.</ref>

امام‌خمینی در چهاردهم آبان ۱۳۵۹ در آستانه [[ماه محرم]] طی سخنانی در جمع مبلغان با تأکید به نیروهای مسلح یادآور شد حصر آبادان باید شکسته شود، به دشمن نباید اجازه داد وارد آبادان شود؛ زیرا ورود آنان به آبادان سبب خسارت‌های بسیار است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۳۲–۳۳۳.</ref> با تأکید ایشان حفظ آبادان افزون بر بعد نظامی، جنبه شرعی نیز پیدا کرد. نیروهای رزمنده در آنجا تقویت شدند و نیروهای دشمن را که از بهمنشیر عبور کرده، وارد جزیره آبادان شده بودند، با تلفات بسیار وادار به عقب‌نشینی کردند.<ref>برّی دیزجی و دیگران، روزها و رویدادها، ۳/۲۳.</ref>

اهمیت آبادان در نظر امام‌خمینی از آن جهت بود که این شهر نقطه اصلی جنگ و مورد طمع دشمن بود و عراق در صورت تصرف، قصد داشت آن را برای همیشه نگه دارد.<ref>خامنه‌ای، نرم‌افزار حدیث ولایت، ۱۳۷۲، ۸۷.</ref> ایشان همچنین معتقد بود رزمندگان با حفظ و نجات آبادان، خواهند توانست دیگر مناطق اشغالی را نیز آزاد کنند.<ref>نامجوی، مدرسه عشق، ۵۳.</ref> [[غلامحسین جمی]] از اظهار نگرانی خود دربارهٔ آبادان و [[خرمشهر]] در یکی از دیدارها با امام‌خمینی و اطمینان‌دادن ایشان به شکسته‌شدن حصر آبادان و [[آزادی خرمشهر]] سخن گفته‌است.<ref>جمی، نوشتم تا بماند، ۶۸۰.</ref> [[سیدرحیم صفوی از فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] می‌گوید پس از [[حکم امام‌خمینی]] تعداد زیادی از نیروهای بسیجی و سپاهی حدود یک‌سال در جبهه مانده بودند تا فرمان امام‌خمینی را برای شکستن حصر آبادان اجرا کنند و عهد کرده بودند تا محاصره آبادان شکسته نشود، جبهه را ترک نکنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۸۹.</ref> تا زمانی که بنی‌صدر فرماندهی کل قوا را بر عهده داشت، کار مهمی برای شکستن محاصره آبادان صورت نگرفت.

در پی تأکید [[امام‌خمینی]] بر شکستن حصر آبادان، نیروی زمینی ارتش و سپاه با تصویب [[شورای عالی دفاع]] پیگیر کار آبادان بودند.<ref>بهروزی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ۱۴/۳۶۶.</ref> سپاه برای شکستن حصر آبادان پس از دو ماه شناسایی طرحی را پیشنهاد کرد و در بهمن ۱۳۵۹ به تصویب شورای عالی دفاع رساند؛ ولی با کارشکنی [[بنی‌صدر]]، اجرای آن به تعویق افتاد.<ref>سازمان جغرافیایی، فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، ۱۰۸.</ref> پس از برکناری وی از فرماندهی و هماهنگی نیروهای مسلح، [[عملیات ثامن‌الائمه(ع)]] با هدف تصرف پل‌های دشمن بر روی کارون و انهدام نیروهای آن و تأمین جاده آبادان ـ ماهشهر و آبادان ـ [[اهواز]] و شکسته‌شدن محاصره آبادان پی‌ریزی شد.<ref>سازمان جغرافیایی، فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، ۱۰۸؛ روابط عمومی، کارنامه عملیات سپاهیان اسلام، ۱۵.</ref> در ۱۵ شهریور ۱۳۶۰ طرح عملیات شکست حصر آبادان تکمیل و بدون تعیین زمان اجرا، به مسئولان ابلاغ گردید.<ref>خامنه‌ای، نرم‌افزار حدیث ولایت، ۱۳۷۲، ۸۵.</ref> پلی ابداعی برای عبور از بهمنشیر با بشکه‌های ۲۲۰ لیتری، نبشی و تخته، به عرض ۵/۲ و طول ۲۰۰ متر ساخته شد که کار نقل و انتقال نیروهای لشکر ۷۷ خراسان از روی همین پل انجام گرفت.<ref>حیدرهائی، پالایشگاه آبادان در دفاع مقدس و ۸ سال خاطره، ۱۲.</ref> در اوایل مهر ۱۳۶۰ یگان‌های پیش‌بینی‌شده برای اجرای عملیات در منطقه متمرکز شدند و قرار شد نیروی هوایی، قرارگاه لشکر دشمن، واحد احتیاط و نقاط آمادی و مواضع و توپخانه دوربرد آن را در غرب کارون بمباران کند.<ref>برّی دیزجی و دیگران، روزها و رویدادها، ۳/۲۴.</ref>

فرماندهان، امدادهای غیبی، انسجام ارتش، سپاه و بسیج، پشتوانه وسیع مردمی، برنامه‌ریزی دقیق و اصل غافل‌گیری را از عوامل پیروزی ایران در این عملیات دانسته‌اند.<ref>بهروزی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ۱۴/۳۷۰؛ صفوی، از جنوب لبنان تا جنوب ایران، ۱/۲۹۱؛ جمی، نوشتم تا بماند، ۶۷۹.</ref> مسئولان و فرماندهان جنگ ازجمله [[هاشمی رفسنجانی]] علت تأخیر در اجرای فرمان امام‌خمینی در شکست حصر آبادان را تعلل بنی‌صدر شمرده‌اند که از نیروهای انقلاب در ارتش و غیر آن بریده بود و راهبرد او این بود که آبادان و [[خرمشهر]] اشغال شود تا در [[دزفول]] شکست پیش نیاید.<ref>بهروزی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ۱۴/۲۱۶–۲۱۷ و ۳۴۱.</ref> بنی‌صدر حتی از دادن توپ‌های ۱۷۵ که رزمندگان در جبهه آبادان به آن نیاز داشتند، دریغ داشت<ref>هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۶۰.</ref>؛ بر این اساس بنی‌صدر مانع حرکت رزمندگان بود.<ref>هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۳۰۵.</ref>