کاربر:Salehi/صفحه تمرین۵: تفاوت میان نسخه‌ها

قیامت، رستاخیز و روز جزا در جهان پس از مرگ.

قیامت از ریشه «قوم» در اصل، مصدر و به معنای برخاستن است (← ابن‌منظور، 12/506؛ ابن‌اثیر، 4/135) و تاء دلالت بر یک‌بار وقوع دارد (راغب، 691). این واژه در اصطلاح کلامی به معنای روز جزا (قاضی‌عبدالجبار، 491؛ طباطبایی، 15/284) و روز برخاستن و زنده‌شدن مردگان از قبرهاست (طوسی، 10/190) و در اصطلاح عرفانی به معنای بازگشت موجودات به خالق و مبدأ خود (قاضی‌سعید، شرح الاربعین، 177 و 464) و فنای ذات، صفات و افعال موجودات در ذات، صفات و افعال حق‌تعالی است (قیصری، 391). امام‌خمینی نیز قیامت را روز جزا و حساب می‌داند؛ روزی که سلطنت الهی ظهور و بروز می‌کند (آداب الصلاة، 276).

از الفاظ مرتبط با قیامت، بعث، حشر، معاد و نشر است. قیامت و بعث به معنای برانگیخته‌شدن مردم پس از مرگ برای حساب (طوسی، 6/15 و 8/266) و حشر به معنای خارج‌کردن جماعتی با ناراحتی و ناآرامی (طباطبایی، 7/147) یا جمع‌کردن آنان در یک ناحیه (طوسی، 9/559) است (← مقاله حشر) و معاد به معنای بازگشت مردم به حقیقت خود (ملاصدرا، مفاتیح الغیب، 611) و نشر به معنای پخش‌شدن آفریدگان یا زنده‌کردن آنهاست (طبری، 11/71). برخی این الفاظ را مترادف و اختلاف آنها را اعتباری می‌دانند (طوسی، 4/361؛ تهانوی، 1/675) (← مقاله معاد).

پیشینه: قیامت از مسائلی است که تمام ادیان الهی از آن خبر داده‌اند و آن، روز بازگشت همه انسان‌ها به حیات ابدی است (ملاصدرا، مفاتیح الغیب، 412؛ ناس، 463 ـ 467). در آموزه‌های زرتشت درباره حال انسان پس از مرگ، پس‌دادن حساب و عبور از صراط در روز جزا، سخن به میان آمده است (هینلز، 1/470 ـ 471؛ ناس، 473 ـ 474). در کتاب آسمانی یهودیان (کتاب مقدس، کتاب یوئیل نبی، ب3، 15) و مسیحیان (همان، کتاب اول قرنتیان، ب15، 12 ـ 13) بر اعتقاد به قیامت تأکید شده است. مسیحیان معتقدند ساعتی خواهد آمد که همه افرادی که در گورند، آواز پسر خدا را می‌شنوند و از گورها بیرون خواهند آمد. در آن روز کارهای نیک و بد داوری خواهد شد (همان، کتاب یوحنا، ب5، 29 ـ 35).

در قرآن کریم آیات بسیاری از وقوع روز قیامت خبر داده‌اند (نساء، 87؛ یونس، 93؛ زمر، 31). در آیاتی نیز بر وقوع روز قیامت استدلال شده و به سخن کفار و مشرکان که برانگیخته‌شدن انسان‌ها در روز قیامت را بعید شمرده‌اند پاسخ داده شده است (حج، 5 ـ 6؛ قیامت، 36 ـ 40). در روایات نیز چگونگی روز قیامت و مواقف آن بیان شده است (برقی، 1/179؛ صدوق، ثواب الاعمال، 222). اعتقاد به قیامت و معاد از اصول و ضروریات دین اسلام است (فاضل مقداد، الانوار الجلالیه، 100؛ مجلسی، مرآة العقول، 9/304؛ طباطبایی، 8/174)؛ از این‌رو قائلان به تناسخ، به سبب باورنداشتن به قیامت، کافر شمرده شده‌اند (عجالی، 426). قیامت در مباحث کلامی از موضوعات مهمی است که در ضمن بحث از معاد، مطرح می‌شود و دربرگیرنده مباحثی چون چگونگی ظهور در قیامت، نفخ صور، حشر، حساب، میزان، صراط و کتاب اعمال است (← صدوق، الاعتقادات، 70 ـ 73؛ فاضل مقداد، ارشاد الطالبین، 425؛ فیض کاشانی، علم الیقین، 2/1096 ـ 1184).

حکمای الهی نیز کوشیده‌اند بر اساس ادله عقلی مباحث قیامت و معاد را اثبات کنند؛ اگرچه معتقدند بسیاری از خصوصیات قیامت از مسائلی نیست که عقل انسان بتواند خود به آن راه یابد و در مواردی که از اثبات آن عاجز گشته‌اند، به اعتبار یقینی‌بودن گفتار پیامبر خدا(ص)، آن را تعبداً پذیرفته‌اند (ابن‌سینا، 423). فیلسوفان پیشین بر اساس مبانی خود نتوانستند برخی از حقایق معاد و قیامت را اثبات کنند؛ اما ملاصدرا توانسته‌ است با مبانی خاص خود، مانند حرکت جوهری و اصالت وجود، مباحثی چون حشر و معاد جسمانی و تجرد برزخی را اثبات کند. همچنین تحقیق در انواع صراط، نشر کتب و صحیفه اعمال و بعث انسان با جمیع قوا و جوارح، اختصاص به ملاصدرا دارد (ملاصدرا، زاد المسافر، 18 ـ 25؛ آشتیانی، مقدمه سه رساله فلسفی، 30 ـ 33).

حکما و متکلمان در تحلیل برخی مسائل قیامت اختلاف دارند. برخی متکلمان واژگانی چون میزان، کتاب و مانند آن را حمل بر معنای ظاهری‌شان می‌کنند (← مجلسی، حق الیقین، 2/429) یا در مسئله لقاءالله برخی متکلمان اشعری و سَلَفی، لقا و رؤیت را در قیامت با چشم سر جایز می‌دانند؛ اما حکما این امر را ممتنع می‌دانند (← لاهیجی، 54). عارفان نیز به ویژگی‌های باطنی قیامت پرداخته‌اند و ظهور قیامت کبری را برای سالک در همین عالم به واسطه فنا و بقای پس از فنا امکان‌پذیر دانسته‌اند (ابن‌عربی، تفسیر، 2/206؛ قیصری، 738).