۲۱٬۱۴۹
ویرایش
(−رده:مقالههای آماده ارزیابی; + 4 categories using HotCat) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۲: | خط ۲: | ||
== معرفی == | == معرفی == | ||
شهر علمی و مذهبی قم در ۱۲۵ کیلومتری جنوب شهر [[ | شهر علمی و مذهبی قم در ۱۲۵ کیلومتری جنوب شهر [[تهران]] واقع است.<ref>سازمان جغرافیایی، فرهنگ جغرافیایی، ۴۸/۱۶۱.</ref> گفته شده به دلیل جمعشدن آب در گودی زمین، دامداران و کشاورزان خانههایی به نام کومه و کوم در آن بنا کرده بودند که در برگردان عربی «قم» خوانده شد. برخی نیز لفظ «قم» را عربیشده بخش اولِ واژه کمیدان از توابع قم میدانند.<ref>ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۴۲–۴۳ و ۱۱۱–۱۱۲؛ فیض، گنجینه آثار قم، ۱/۸۴–۸۵.</ref> به گزارشی [[پیامبر(ص)]] پیش از [[هجرت به مدینه]] در سفر به [[معراج]] با دیدن [[شیطان]] در این سرزمین با خطاب «قم یا ملعون: برخیز ای نفرینشده»، او را از این منطقه دور کرد که پس از آن قم نامیده شدهاست<ref>مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار (ع)، ۵۷/۲۱۷.</ref> و در روایتی دیگر دلیل نامگذاری قم همراهی آنان با [[امام زمان(ع)|حضرت قائم (ع)]] است.<ref>مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار (ع)، ۵۷/۲۱۶.</ref> | ||
قم پیشینهای طولانی دارد. این شهر در اواخر دوره ساسانی از شهرهای آباد بوده و در شاهنامه فردوسی بارها از آن یادشده است.<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۱/۱۵۶۴۶؛ فیض، گنجینه آثار قم۱/۷۰–۷۱؛ ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۴۳.</ref> قم در گذشته به داشتن بناهای تاریخی، سردابها، زعفران، بادام و زیره و صنایعی چون حریربافی، بلورسازی، شیشهگری و چینیسازی شهره بودهاست.<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۱/۱۵۶۴۸.</ref> جمعیت آن در سال ۱۳۳۵، ۹۶۴۹۹ نفر و در سال ۱۳۵۵، ۲۴۷۲۱۹ نفر، در سال ۱۳۶۵، ۵۴۳۱۳۹ نفر،<ref>صابری، تحلیل مهاجرت به شهر قم، ۳۱.</ref> در سال ۱۳۸۵، ۹۵۱۹۱۸ نفر و در سال ۱۳۹۰، ۱۰۷۴۰۳۶ نفر<ref>آمار، پایگاه اطلاعرسانی.</ref> بودهاست. | قم پیشینهای طولانی دارد. این شهر در اواخر دوره ساسانی از شهرهای آباد بوده و در شاهنامه فردوسی بارها از آن یادشده است.<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۱/۱۵۶۴۶؛ فیض، گنجینه آثار قم۱/۷۰–۷۱؛ ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۴۳.</ref> قم در گذشته به داشتن بناهای تاریخی، سردابها، زعفران، بادام و زیره و صنایعی چون حریربافی، بلورسازی، شیشهگری و چینیسازی شهره بودهاست.<ref>دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۱/۱۵۶۴۸.</ref> جمعیت آن در سال ۱۳۳۵، ۹۶۴۹۹ نفر و در سال ۱۳۵۵، ۲۴۷۲۱۹ نفر، در سال ۱۳۶۵، ۵۴۳۱۳۹ نفر،<ref>صابری، تحلیل مهاجرت به شهر قم، ۳۱.</ref> در سال ۱۳۸۵، ۹۵۱۹۱۸ نفر و در سال ۱۳۹۰، ۱۰۷۴۰۳۶ نفر<ref>آمار، پایگاه اطلاعرسانی.</ref> بودهاست. | ||
خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
== قم در طول تاریخ == | == قم در طول تاریخ == | ||
قم در دورههای مختلف تاریخ، فراز و نشیبهای زیادی را به خود دیدهاست. این شهر در سال ۲۳ق به دست ابوموسی اشعری فتح شد.<ref>قمی، تاریخ قم، ۲۵؛ ابنکثیر، البدایة و النهایه، ۷/۱۱۲.</ref> در آغاز زیر نظر [[ | قم در دورههای مختلف تاریخ، فراز و نشیبهای زیادی را به خود دیدهاست. این شهر در سال ۲۳ق به دست ابوموسی اشعری فتح شد.<ref>قمی، تاریخ قم، ۲۵؛ ابنکثیر، البدایة و النهایه، ۷/۱۱۲.</ref> در آغاز زیر نظر [[ااصفهان]] بود و در زمان [[هارون الرشید]] از اصفهان مستقل شد.<ref>قمی، تاریخ قم، ۱۰۴؛ ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۳۷؛ خاکرند، سیری برتاریخ و ویژگیهای شهر قم، ۱۶۳.</ref> | ||
موسیبنعبداللهبنسعد اشعری نخستین کسی بود که در قم آشکارا به ترویج [[تشیع]] پرداخت.<ref>قمی، تاریخ قم، ۲۷۸؛ سمعانی، الانساب، ۱۰/۴۸۵.</ref> تشیع در اواخر قرن اول هجری در قم گسترش یافت و بهتدریج مرکزی بسیار مهم برای [[اهل بیت(ع)]] شد. با فشار [[بنیامیه]] و [[بنیعباس]] بر شیعیان مهاجرت پیروان اهل بیت (ع) به این شهر شدت گرفت. بهویژه تشدید فشارهای [[حجاجبنیوسف]] کارگزار امویان به پیروان اهل بیت (ع)<ref>مسعودی، مروج الذهب و معادن الجواهر، ۳/۱۲۵ و ۱۶۴؛ قمی، تاریخ قم، ۳۸ و ۱۵۸؛ ابنابیالحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۱/۴۳–۴۴.</ref> موجب شد شیعیان از [[ | موسیبنعبداللهبنسعد اشعری نخستین کسی بود که در قم آشکارا به ترویج [[تشیع]] پرداخت.<ref>قمی، تاریخ قم، ۲۷۸؛ سمعانی، الانساب، ۱۰/۴۸۵.</ref> تشیع در اواخر قرن اول هجری در قم گسترش یافت و بهتدریج مرکزی بسیار مهم برای [[اهل بیت(ع)]] شد. با فشار [[بنیامیه]] و [[بنیعباس]] بر شیعیان مهاجرت پیروان اهل بیت (ع) به این شهر شدت گرفت. بهویژه تشدید فشارهای [[حجاجبنیوسف]] کارگزار امویان به پیروان اهل بیت (ع)<ref>مسعودی، مروج الذهب و معادن الجواهر، ۳/۱۲۵ و ۱۶۴؛ قمی، تاریخ قم، ۳۸ و ۱۵۸؛ ابنابیالحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۱/۴۳–۴۴.</ref> موجب شد شیعیان از [[عراق]] به مناطق امنتری ازجمله قم هجرت کنند. پس از شکست جنبش عبدالرحمن پسر محمدبناشعث علیه [[بنیمروان]] در سال ۹۴ق گروهی از سپاهیان وی از فرزندان مالکبنسائب اشعری (رئیس پلیس [[مختار ثقفی]]) از عراق به قم کوچ کردند و در این شهر ساکن شدند.<ref>ابوالفداء، تقویم البلدان، ۴۷۰؛ سمعانی، الانساب، ۱۰/۴۸۴–۴۸۵.</ref> همزمان با این رویداد، گروهی از [[بنیاسد|قبیله بنیاسد]] به قم آمدند و در روستای [[جمکران]] ساکن شدند و نخستین [[مسجد]] را در آن بنا کردند.<ref>قمی، تاریخ قم، ۳۷–۳۸؛ خاکرند، سیری برتاریخ و ویژگیهای شهر قم، ۱۶۲–۱۶۳.</ref> با کوشش اشعریها قم به صورت شهری علمی و معتبر درآمد. برخی از تاریخپژوهان جانبداری قمیان از جنبش مطرفبنمغیره علیه بنیمروان در سال ۷۷ق را نشانه حضور [[شیعه]] در قم پیش از آمدن [[اشعریان]] شمردهاند.<ref>فقیهی، تاریخ مذهبی قم، ۸۶.</ref> از خاندان بزرگ اشعری،<ref>نحوی، زکریابنآدم، ۱/۹–۲۴.</ref> خاندان ابنبابویه قمی،<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ۱/۳۳۸.</ref> خاندان برقی،<ref>امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، ۲/۱۸۱.</ref> خاندان ابراهیمبنهاشم<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۱/۱۷۷–۱۹۲.</ref> و خاندان عبدالعزیزبنمهتدی<ref>حر عاملی، ۱۰/۴۷۲؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۷/۱۸.</ref> صدها عالم و راوی حدیث در قم حضور داشته و به فعالیتهای علمی و تبلیغ تشیع و خدمت به مردم مشغول بودهاند.<ref>نحوی، علیبنابراهیم، ۱/۱۲ و ۴۸.</ref> احمدبنمحمدبنعیسی قمی، [[زکریابنآدم]] و شاگردان او چون [[احمدبنابینصر بزنطی]]، [[احمدبناسحاق اشعری]] و [[محمدبنسهل اشعری]]،<ref>امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، ۷/۶۳.</ref> [[احمدبنمحمد بنخالد برقی]]<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۲/۲۳۴.</ref> [[ابراهیمبنهاشم]] و [[علیبنابراهیم]]<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ۱۶ و ۲۶۰.</ref> نمونهای از آن عالمان و روایاناند. وجود بیش از ۳۰ تن از راویان قمی در آغاز سده دوم، نشاندهنده تکوین [[حوزه علمیه]] و جنب و جوش علمی در قم است.<ref>مهاجر، رجال الاشعریین من المحدثین و اصحاب الائمه، ۱۹۲–۱۹۵.</ref> سفر محدثان دیگر نقاط به قم برای فراگیری معارف اهل بیت (ع)، از مساعدبودن فضای علمی قم در قرنهای نخستین هجری حکایت دارد.<ref>جباری، مکتب حدیثی قم، ۱۰۱–۱۰۲.</ref>{{ببینید|حوزه علمیه قم}} | ||
امنیت قم برای خاندان پیامبر (ص) و نیز زمینه گسترش تشیع در این منطقه موجب شد که امامزادگان از قرن سوم قمری، به این شهر کوچ کنند و با استقبال اهالی قم مواجه شوند. با رحلت یا شهادت فرزندان پیامبر (ص) مردم قم مزارشان را محترم میداشتند که تعداد ۳۴۴ نفر از امامزادگان در قم شناسایی شدهاست.<ref>خاکرند، سیری برتاریخ و ویژگیهای شهر قم، ۱۶۳؛ ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۱۱۳؛ فقیهی، تاریخ مذهبی قم، ۱۰۶–۱۰۷.</ref> | امنیت قم برای خاندان پیامبر (ص) و نیز زمینه گسترش تشیع در این منطقه موجب شد که امامزادگان از قرن سوم قمری، به این شهر کوچ کنند و با استقبال اهالی قم مواجه شوند. با رحلت یا شهادت فرزندان پیامبر (ص) مردم قم مزارشان را محترم میداشتند که تعداد ۳۴۴ نفر از امامزادگان در قم شناسایی شدهاست.<ref>خاکرند، سیری برتاریخ و ویژگیهای شهر قم، ۱۶۳؛ ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۱۱۳؛ فقیهی، تاریخ مذهبی قم، ۱۰۶–۱۰۷.</ref> | ||
خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
مردم قم به دلیل گرایشهای شیعی، از آغاز در برابر خواستههای نامشروع کارگزاران دولتهای اموی و عباسی مقاومت میکردند.<ref>قمی، تاریخ قم، ۳۰–۳۱، ۱۶۳–۱۶۴؛ فیض، گنجینه آثار قم۱/۱۵۹.</ref> در طول دولت [[بنیعباس]] این شهر شاهد مخالفتهای گسترده مردم علیه والیان آن بودهاست.<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۳۰۷؛ قمی، تاریخ قم، ۱۰۲؛ ابناثیر، الکامل فی التاریخ، ۶/۳۹۹.</ref> در زمان دولت [[آل بویه]]، قم از جهت علمی و فرهنگی پیشرفت کرد<ref>فقیهی، آل بویه و اوضاع زمان، ۴۵۰.</ref> و قمیان نیز به پیشرفت دولت آل بویه کمک میکردند.<ref>خاکرند، سیری برتاریخ و ویژگیهای شهر قم، ۱۶۴.</ref> با تسلط [[غزنویان]]، به دلیل گرایش آنان به مذهب تسنن افراطی، به قم بهشدت بیتوجهی شد؛<ref>قریشی، تاریخ سیاسی قم، ۵۳.</ref> اما در عصر [[سلجوقیان]] به جهت وجود دانشوران قمی در تشکیلات اداری این سلسله، این شهر از نظر فرهنگی و عمرانی پیشرفت کرد<ref>قریشی، تاریخ سیاسی قم، ۵۴.</ref> و در آن مدرسهها و مسجدهای بسیاری ساخته شد؛<ref>قزوینی رازی، النقض، ۱۹۴–۱۹۵.</ref> چنانکه در دو جای آن [[نماز جمعه]] اقامه میشد.<ref>قزوینی رازی، النقض، ۳۹۵.</ref> در حمله مغولان در سال ۶۲۱ق، شهر قم به دست افراد متعصب و مخالف شیعه در سپاه چنگیزخان مغول ویران و نماینده ساداتشهر به نام سیدسربخش به شهادت رسید.<ref>آقابابایی و قریشی، آثار تاریخی و فرهنگی استان قم، ۵–۷.</ref> در دوره تیموریان در قرن نهم این شهر چند سال به دارالخلافه تبدیل شد.<ref>خاکرند، سیری برتاریخ و ویژگیهای شهر قم، ۱۶۵.</ref> | مردم قم به دلیل گرایشهای شیعی، از آغاز در برابر خواستههای نامشروع کارگزاران دولتهای اموی و عباسی مقاومت میکردند.<ref>قمی، تاریخ قم، ۳۰–۳۱، ۱۶۳–۱۶۴؛ فیض، گنجینه آثار قم۱/۱۵۹.</ref> در طول دولت [[بنیعباس]] این شهر شاهد مخالفتهای گسترده مردم علیه والیان آن بودهاست.<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۳۰۷؛ قمی، تاریخ قم، ۱۰۲؛ ابناثیر، الکامل فی التاریخ، ۶/۳۹۹.</ref> در زمان دولت [[آل بویه]]، قم از جهت علمی و فرهنگی پیشرفت کرد<ref>فقیهی، آل بویه و اوضاع زمان، ۴۵۰.</ref> و قمیان نیز به پیشرفت دولت آل بویه کمک میکردند.<ref>خاکرند، سیری برتاریخ و ویژگیهای شهر قم، ۱۶۴.</ref> با تسلط [[غزنویان]]، به دلیل گرایش آنان به مذهب تسنن افراطی، به قم بهشدت بیتوجهی شد؛<ref>قریشی، تاریخ سیاسی قم، ۵۳.</ref> اما در عصر [[سلجوقیان]] به جهت وجود دانشوران قمی در تشکیلات اداری این سلسله، این شهر از نظر فرهنگی و عمرانی پیشرفت کرد<ref>قریشی، تاریخ سیاسی قم، ۵۴.</ref> و در آن مدرسهها و مسجدهای بسیاری ساخته شد؛<ref>قزوینی رازی، النقض، ۱۹۴–۱۹۵.</ref> چنانکه در دو جای آن [[نماز جمعه]] اقامه میشد.<ref>قزوینی رازی، النقض، ۳۹۵.</ref> در حمله مغولان در سال ۶۲۱ق، شهر قم به دست افراد متعصب و مخالف شیعه در سپاه چنگیزخان مغول ویران و نماینده ساداتشهر به نام سیدسربخش به شهادت رسید.<ref>آقابابایی و قریشی، آثار تاریخی و فرهنگی استان قم، ۵–۷.</ref> در دوره تیموریان در قرن نهم این شهر چند سال به دارالخلافه تبدیل شد.<ref>خاکرند، سیری برتاریخ و ویژگیهای شهر قم، ۱۶۵.</ref> | ||
در دوره [[صفویه]] (۹۰۵–۱۱۳۵ق) قم پیشرفت قابل توجهی کرد و [[شاهعباس اول]] مردم را به زیارت [[ | در دوره [[صفویه]] (۹۰۵–۱۱۳۵ق) قم پیشرفت قابل توجهی کرد و [[شاهعباس اول]] مردم را به زیارت [[امشهد]] و قم تشویق میکرد.<ref>مصاحب، دایرةالمعارف فارسی، ۲/۱۵۷۲.</ref> در این دوره قم فضای فرهنگی آرامی به دست آورد و بنای حرم مطهر فاطمه معصومه (س) بازسازی شد.<ref>امین، احمد، تذکره هفت اقلیم، ۲/۱۰۶۹.</ref> پس از سقوط صفویه به دست افغانها در سال ۱۱۳۵ق،<ref>مصاحب، دایرةالمعارف فارسی، ۲/۱۵۷۲.</ref> قم رو به ویرانی نهاد و پس از آن به دست سپاه [[نادرشاه افشار]] بسیار صدمه دید.<ref>خاکرند، سیری برتاریخ و ویژگیهای شهر قم، ۱۶۶.</ref> قم در دوره [[قاجاریه]] نیز مورد توجه بود و از دوره فتحعلیشاه قاجار به آبادانی مکانهای زیارتی، مدرسهها، مسجدها و ساختمانهای عمومی توجه شد.<ref>سلطانزاده، مقدمهای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران، ۱۶۷–۱۶۸.</ref> جمعیت قم در این دوره تا ۳۵ هزار نفر تخمین زده شدهاست.<ref>پرکاری و بیطرفان، قم در دوره ناصری، ۲۱۷.</ref> در دوران حکومت زند و قاجار تحول جمعیتی جدیدی در قم روی داد و طایفههای مختلفی ازجمله بیگدلی، زندیه، کلهر، سعدوند و خلج از سمت غرب ایران در قم ساکن شدند.<ref>مدرس طباطبایی، قمنامه، ۷۹–۸۴.</ref> این شهر در هنگام وقوع [[انقلاب مشروطه]] نیز پذیرای مهاجرت علمای عدالتخواه تهران بود.<ref>ناظمالاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۳/۴۳۵ و ۴۳۸–۴۵۱.</ref> اهمیت سیاسی و جغرافیایی قم سبب شد این شهر مقارن جنگ جهانی اول، به اشغال روسها در آید.<ref>مکی، مدرس قهرمان آزادی، ۱/۱۲۰.</ref> | ||
[[عبدالکریم حائری یزدی]] که در حوزه اراک تدریس میکرد، به درخواست علمای قم در پایان سال ۱۳۰۰ و آستانه نوروز ۱۳۰۱ به شهر قم هجرت کرد و به این شهر و حوزه علمیهاش رونق بخشید. به همت او مدرسههای دینی احیا و کارهای خدماتی بسیاری برای شهر قم انجام شد. رونق [[حوزه علمیه قم]] و به دنبال آن انتقال مرجعیت شیعه به این شهر موجب شد که قم مرکز مهم مذهبی کشور گردد<ref>ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۲۴۳؛ بصیرتمنش، علما و رژیم رضاشاه، ۲۳۶–۲۳۷؛ شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۱۵–۱۶.</ref> و در گسترش [[اسلام]] و تشیع نقش مهمی ایفا کند.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۵/۴۰۷–۴۰۸.</ref> از آنجاکه قم با برنامههای رضاشاه پهلوی مخالف بود، وی تصمیم گرفت قم و عالمان آن را از میان بردارد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱/۲۰۷.</ref> پس از رحلت مؤسس حوزه در سال ۱۳۱۵، [[سیدحسین طباطبایی بروجردی]] ازجمله با پیگیری و تأکید [[امامخمینی]] در سال ۱۳۲۳ به قم رفت و مرجعیت و سرپرستی حوزه بر عهده او قرار گرفت.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۶۶ و ۲/۷.</ref> | [[عبدالکریم حائری یزدی]] که در حوزه اراک تدریس میکرد، به درخواست علمای قم در پایان سال ۱۳۰۰ و آستانه نوروز ۱۳۰۱ به شهر قم هجرت کرد و به این شهر و حوزه علمیهاش رونق بخشید. به همت او مدرسههای دینی احیا و کارهای خدماتی بسیاری برای شهر قم انجام شد. رونق [[حوزه علمیه قم]] و به دنبال آن انتقال مرجعیت شیعه به این شهر موجب شد که قم مرکز مهم مذهبی کشور گردد<ref>ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۲۴۳؛ بصیرتمنش، علما و رژیم رضاشاه، ۲۳۶–۲۳۷؛ شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۱۵–۱۶.</ref> و در گسترش [[اسلام]] و تشیع نقش مهمی ایفا کند.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۵/۴۰۷–۴۰۸.</ref> از آنجاکه قم با برنامههای رضاشاه پهلوی مخالف بود، وی تصمیم گرفت قم و عالمان آن را از میان بردارد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱/۲۰۷.</ref> پس از رحلت مؤسس حوزه در سال ۱۳۱۵، [[سیدحسین طباطبایی بروجردی]] ازجمله با پیگیری و تأکید [[امامخمینی]] در سال ۱۳۲۳ به قم رفت و مرجعیت و سرپرستی حوزه بر عهده او قرار گرفت.<ref>شریف رازی، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۶۶ و ۲/۷.</ref> | ||
خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
دومین رویارویی امامخمینی با دولت پهلوی پس از طرح لوایح ششگانه موسوم به [[انقلاب سفید]] در ۱۹ دی ۱۳۴۱ بود.<ref>ذاکری، طلوع خورشید، ۱۷۲–۱۷۳.</ref> ایشان این برنامه را مقابله با [[اسلام]] و [[قرآن]] و خطری برای استقلال کشور برشمرد.<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ۱/۱۳۶–۱۳۷.</ref> در سوم بهمن ۱۳۴۱ در آستانه ورود [[محمدرضا پهلوی]] به قم شمار زیادی از مردم قم به اعتراض به لوایح ششگانه و با [[شعار]] «اسلام پیروز است، استبداد محکوم است» تظاهرات کردند که به مقابله مأموران رژیم و زخمیشدن گروهی از مردم منجر شد<ref>ذاکری، طلوع خورشید، ۱۷۷–۱۷۸</ref> و امامخمینی در اطلاعیهای آن را محکوم کرد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱/۱۴۲.</ref> ایشان در جلسهای با حضور فرماندار قم به جهت هتک حرمت مردم قم و جامعه روحانیت خواستار عزل اسدالله علم شد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱/۱۴۳.</ref> | دومین رویارویی امامخمینی با دولت پهلوی پس از طرح لوایح ششگانه موسوم به [[انقلاب سفید]] در ۱۹ دی ۱۳۴۱ بود.<ref>ذاکری، طلوع خورشید، ۱۷۲–۱۷۳.</ref> ایشان این برنامه را مقابله با [[اسلام]] و [[قرآن]] و خطری برای استقلال کشور برشمرد.<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ۱/۱۳۶–۱۳۷.</ref> در سوم بهمن ۱۳۴۱ در آستانه ورود [[محمدرضا پهلوی]] به قم شمار زیادی از مردم قم به اعتراض به لوایح ششگانه و با [[شعار]] «اسلام پیروز است، استبداد محکوم است» تظاهرات کردند که به مقابله مأموران رژیم و زخمیشدن گروهی از مردم منجر شد<ref>ذاکری، طلوع خورشید، ۱۷۷–۱۷۸</ref> و امامخمینی در اطلاعیهای آن را محکوم کرد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱/۱۴۲.</ref> ایشان در جلسهای با حضور فرماندار قم به جهت هتک حرمت مردم قم و جامعه روحانیت خواستار عزل اسدالله علم شد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱/۱۴۳.</ref> | ||
محمدرضا پهلوی برای متقاعدکردن مراجع و علمای قم پیش از همهپرسی، با اطلاع پیشین به قم سفر کرد و فرماندار قم تلاش کرد تا علما را به استقبال وی ببرد؛ اما این حرکت با اقدام بهموقع امامخمینی خنثی شد. ایشان با صدور اعلامیهای خروج مردم از خانههایشان را تحریم کرد.<ref>انصاری، حدیث بیداری، ۴۲.</ref> پهلوی در چهارم بهمن وارد شهر قم شد؛ اما بازارها و مغازهها یکپارچه تعطیل بودند و به جز افراد محدودی که از پیش برای این کار آورده بودند، کسی در خیابانها و معابر دیده نمیشد. وی پس از سخنرانی تند و خشمگینانه علیه [[روحانیت]]، بیهیچ دستاوردی به [[ | محمدرضا پهلوی برای متقاعدکردن مراجع و علمای قم پیش از همهپرسی، با اطلاع پیشین به قم سفر کرد و فرماندار قم تلاش کرد تا علما را به استقبال وی ببرد؛ اما این حرکت با اقدام بهموقع امامخمینی خنثی شد. ایشان با صدور اعلامیهای خروج مردم از خانههایشان را تحریم کرد.<ref>انصاری، حدیث بیداری، ۴۲.</ref> پهلوی در چهارم بهمن وارد شهر قم شد؛ اما بازارها و مغازهها یکپارچه تعطیل بودند و به جز افراد محدودی که از پیش برای این کار آورده بودند، کسی در خیابانها و معابر دیده نمیشد. وی پس از سخنرانی تند و خشمگینانه علیه [[روحانیت]]، بیهیچ دستاوردی به [[تهران]] بازگشت.<ref>روحانی، نهضت امامخمینی، ۱/۲۷۳–۲۷۴.</ref>{{ببینید|انقلاب سفید}} | ||
در [[عاشورا|عاشورای]] ۱۳۸۲ق/ ۱۳ خرداد ۱۳۴۲ش هیئتهای عزاداری در قم همراه تصویر بزرگی از امامخمینی و [[شعار]] طرفداری از ایشان، به صورت منظم در خیابانهای شهر قم به حرکت درآمدند که برای رژیم پهلوی هراسانگیز بود.<ref>منصوری، ۲۵ سال حاکمیت آمریکا بر ایران، ۱۰۹.</ref> در عصر همین روز امامخمینی سخنانی مهم و آگاهیبخش علیه رژیم پهلوی در [[مدرسه فیضیه]] گفت و برای نخستین بار، پهلوی مورد شدیدترین سرزنشها قرار گرفت. این سخنرانی سبب شد در شب ۱۵ خرداد، مأموران امنیتی، ایشان را بازداشت کنند و به تهران انتقال دهند. در اعتراض به این رفتار رژیم با یکی از مهمترین مراجع مذهبی شهر، [[قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲]] در قم، تهران و چندین شهر دیگر رقم خورد که سرآغازی برای [[انقلاب اسلامی]] گردید. [[تظاهرات]] مردم در حمایت از امامخمینی با خشونت تمام سرکوب شد و در ۱۷ خرداد در قم [[حکومتنظامی]] برقرار شد. مردم قم به مناسبت هفتم و چهلم شهدای این قیام مراسمی برگزار کردند. پس از حبس و حصر با آزادی امامخمینی در ۱۸ فروردین ۱۳۴۳ هزاران نفر از مردم قم با ایشان دیدار کردند و به این مناسبت جشنهای باشکوهی در نقاط مختلف کشور برگزار شد.<ref>عاقلی، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ۲/۱۷۴؛ روحانی، نهضت امامخمینی، ۱/۸۳۰–۸۳۳؛ مرادینیا، منزل به منزل با خمینی، ۷۶–۷۷.</ref> ایشان ارتباط خود با مردم را بیشتر کرد و در برخی مجالس عزاداری و میلاد اهل بیت (ع)، در محلههای قم شرکت میکرد. ایشان به دیدار هیئتهای سوگواری در محلههای قدیمی قم چون چهلاختران، کوچه حکیم و آذر (مسجد جامع) میرفت که با استقبالِ باشکوه [[مردم]] همراه بود.<ref>معادیخواه، مصاحبه، ۲/۲۸۲–۲۸۳؛ روحبخش، جلوههایی از حضور مردم در نهضت امامخمینی، ۵۳/۸۳–۸۴.</ref> {{ببینید|پانزده خرداد|دستگیری امامخمینی}} | در [[عاشورا|عاشورای]] ۱۳۸۲ق/ ۱۳ خرداد ۱۳۴۲ش هیئتهای عزاداری در قم همراه تصویر بزرگی از امامخمینی و [[شعار]] طرفداری از ایشان، به صورت منظم در خیابانهای شهر قم به حرکت درآمدند که برای رژیم پهلوی هراسانگیز بود.<ref>منصوری، ۲۵ سال حاکمیت آمریکا بر ایران، ۱۰۹.</ref> در عصر همین روز امامخمینی سخنانی مهم و آگاهیبخش علیه رژیم پهلوی در [[مدرسه فیضیه]] گفت و برای نخستین بار، پهلوی مورد شدیدترین سرزنشها قرار گرفت. این سخنرانی سبب شد در شب ۱۵ خرداد، مأموران امنیتی، ایشان را بازداشت کنند و به تهران انتقال دهند. در اعتراض به این رفتار رژیم با یکی از مهمترین مراجع مذهبی شهر، [[قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲]] در قم، تهران و چندین شهر دیگر رقم خورد که سرآغازی برای [[انقلاب اسلامی]] گردید. [[تظاهرات]] مردم در حمایت از امامخمینی با خشونت تمام سرکوب شد و در ۱۷ خرداد در قم [[حکومتنظامی]] برقرار شد. مردم قم به مناسبت هفتم و چهلم شهدای این قیام مراسمی برگزار کردند. پس از حبس و حصر با آزادی امامخمینی در ۱۸ فروردین ۱۳۴۳ هزاران نفر از مردم قم با ایشان دیدار کردند و به این مناسبت جشنهای باشکوهی در نقاط مختلف کشور برگزار شد.<ref>عاقلی، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ۲/۱۷۴؛ روحانی، نهضت امامخمینی، ۱/۸۳۰–۸۳۳؛ مرادینیا، منزل به منزل با خمینی، ۷۶–۷۷.</ref> ایشان ارتباط خود با مردم را بیشتر کرد و در برخی مجالس عزاداری و میلاد اهل بیت (ع)، در محلههای قم شرکت میکرد. ایشان به دیدار هیئتهای سوگواری در محلههای قدیمی قم چون چهلاختران، کوچه حکیم و آذر (مسجد جامع) میرفت که با استقبالِ باشکوه [[مردم]] همراه بود.<ref>معادیخواه، مصاحبه، ۲/۲۸۲–۲۸۳؛ روحبخش، جلوههایی از حضور مردم در نهضت امامخمینی، ۵۳/۸۳–۸۴.</ref> {{ببینید|پانزده خرداد|دستگیری امامخمینی}} | ||
امامخمینی پس از تصویب لایحه مصونیت امریکاییها در ایران ([[کاپیتولاسیون]]) در چهارم آبان ۱۳۴۳ علیه آن واکنش شدیدی نشان داد و ملت را به [[قیام]] فرا خواند. در سیزده آبان ۱۳۴۳، مأموران رژیم، ایشان را بازداشت و به [[ | امامخمینی پس از تصویب لایحه مصونیت امریکاییها در ایران ([[کاپیتولاسیون]]) در چهارم آبان ۱۳۴۳ علیه آن واکنش شدیدی نشان داد و ملت را به [[قیام]] فرا خواند. در سیزده آبان ۱۳۴۳، مأموران رژیم، ایشان را بازداشت و به [[ترکیه]] و سپس به [[عراق]] تبعید کردند.<ref>مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ۲/۱۰۹–۱۱۶؛ امینی، تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در دوره پهلوی، ۲۹۲ و ۲۹۷–۲۹۸.</ref> مردم قم بهویژه روحانیان پس از [[تبعید امامخمینی|تبعید ایشان]]، مبارزه را ادامه دادند و با تشکیل مجلس دعا و نصب عکس ایشان بر در و دیوارهای قم، یاد ایشان را برای مردم و زائران تجدید میکردند.<ref>رحیمیان، در سایه آفتاب، ۲۵–۲۷.</ref> پس از درگذشت مرجع تقلید وقت، [[سیدمحسن حکیم]] در ۱۳۴۹، دوازده تن از مدرسان قم در اعلامیهای، بر [[مرجعیت امامخمینی]] تأکید کردند و به دنبال آن رژیم پهلوی ۲۵ تن از روحانیان و مدرّسان حوزه علمیه قم را به مدت سه سال از شهر قم تبعید کرد.<ref>صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ۱/۲۶۵–۲۷۰.</ref> {{ببینید|کاپیتولاسیون}} | ||
در ۲۰ دی ۱۳۵۰ در اعتراض به سخنان یکی از عوامل دربار پهلوی علیه امامخمینی، [[حوزه علمیه قم]] تعطیل شد و علما نمازهای جماعت را برگزار نکردند. روز بعد نیز تظاهرات گستردهای در شهر قم برپا شد که عوامل امنیتی و انتظامی آن را سرکوب کردند و عدهای مجروح و بازداشت شدند.<ref>قریشی، تاریخ سیاسی قم، ۵۸.</ref> در ۱۵ خرداد ۱۳۵۴ نیز طلاب قم به مناسبت بزرگداشت شهدای قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ مراسمی در [[مدرسه فیضیه]] برپا کردند که به درازا کشید و رژیم پهلوی به مدرسه فیضیه یورش برد و طلاب را بازداشت و روانه زندان یا سربازخانهها کرد و مدرسه تا [[پیروزی انقلاب اسلامی]] تعطیل شد.{{ببینید|هفده خرداد}} | در ۲۰ دی ۱۳۵۰ در اعتراض به سخنان یکی از عوامل دربار پهلوی علیه امامخمینی، [[حوزه علمیه قم]] تعطیل شد و علما نمازهای جماعت را برگزار نکردند. روز بعد نیز تظاهرات گستردهای در شهر قم برپا شد که عوامل امنیتی و انتظامی آن را سرکوب کردند و عدهای مجروح و بازداشت شدند.<ref>قریشی، تاریخ سیاسی قم، ۵۸.</ref> در ۱۵ خرداد ۱۳۵۴ نیز طلاب قم به مناسبت بزرگداشت شهدای قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ مراسمی در [[مدرسه فیضیه]] برپا کردند که به درازا کشید و رژیم پهلوی به مدرسه فیضیه یورش برد و طلاب را بازداشت و روانه زندان یا سربازخانهها کرد و مدرسه تا [[پیروزی انقلاب اسلامی]] تعطیل شد.{{ببینید|هفده خرداد}} | ||
خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
[[امامخمینی]] در دهم اسفند ۱۳۵۷ از [[مدرسه علوی تهران]] برای زندگی به قم رفت؛ ولی از آنجاکه کوچههای باریک [[خانه امامخمینی]] در محله یخچالقاضی ظرفیت هزاران دیدارکننده را نداشت در خانه [[محمد یزدی]] در جنوب شرقی پل حجتیه ساکن شد و خانه [[شهابالدین اشراقی]] داماد ایشان، محل استقرار دفتر ایشان گردید. با نصب بلندگو روی پشت بام، امامخمینی برای دیدار با مردم بر روی بام میرفت و به ابراز احساسات آنان پاسخ میگفت. این خانه برای مدتی مرکز [[رهبری امام خمینی|رهبری]] انقلاب و مدیریت کشور و تصمیمگیریهای سرنوشتساز بود.<ref>کهننسب، آنجاکه بوی یار میدهد، ۳۷۸–۳۷۹.</ref> ایشان افزون بر عموم، با بسیاری از شخصیتهای علمی و سیاسی داخلی و خارجی در همین خانه دیدار کرد.<ref>← امامخمینی، صحیفه، ۶/۲۸۱، ۲۹۴، ۳۱۷، ۳۳۶، ۳۴۹، ۴۴۶ و ۷/۱۱۷، ۱۴۰، ۱۸۵، ۲۵۳، ۳۸۷.</ref>{{ببینید|دیدارها}} | [[امامخمینی]] در دهم اسفند ۱۳۵۷ از [[مدرسه علوی تهران]] برای زندگی به قم رفت؛ ولی از آنجاکه کوچههای باریک [[خانه امامخمینی]] در محله یخچالقاضی ظرفیت هزاران دیدارکننده را نداشت در خانه [[محمد یزدی]] در جنوب شرقی پل حجتیه ساکن شد و خانه [[شهابالدین اشراقی]] داماد ایشان، محل استقرار دفتر ایشان گردید. با نصب بلندگو روی پشت بام، امامخمینی برای دیدار با مردم بر روی بام میرفت و به ابراز احساسات آنان پاسخ میگفت. این خانه برای مدتی مرکز [[رهبری امام خمینی|رهبری]] انقلاب و مدیریت کشور و تصمیمگیریهای سرنوشتساز بود.<ref>کهننسب، آنجاکه بوی یار میدهد، ۳۷۸–۳۷۹.</ref> ایشان افزون بر عموم، با بسیاری از شخصیتهای علمی و سیاسی داخلی و خارجی در همین خانه دیدار کرد.<ref>← امامخمینی، صحیفه، ۶/۲۸۱، ۲۹۴، ۳۱۷، ۳۳۶، ۳۴۹، ۴۴۶ و ۷/۱۱۷، ۱۴۰، ۱۸۵، ۲۵۳، ۳۸۷.</ref>{{ببینید|دیدارها}} | ||
امامخمینی افزون بر اداره کشور و دیدارهای عمومی و خصوصی، شبها به خانه خانواده شهدا میرفت و با آنان همدردی میکرد.<ref>انصاری کرمانی، مصاحبه، ۲/۷۵.</ref> ایشان در تشییع جنازه [[شهید محمد مفتح]]، [[شهید مهدی عراقی]] و فرزند وی حسام در قم حضور یافت.<ref>انصاری کرمانی، مصاحبه، ۲/۷۵؛ جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱.</ref> سرانجام امامخمینی در سوم بهمن ۱۳۵۸ به دلیل بیماری قلبی به [[ | امامخمینی افزون بر اداره کشور و دیدارهای عمومی و خصوصی، شبها به خانه خانواده شهدا میرفت و با آنان همدردی میکرد.<ref>انصاری کرمانی، مصاحبه، ۲/۷۵.</ref> ایشان در تشییع جنازه [[شهید محمد مفتح]]، [[شهید مهدی عراقی]] و فرزند وی حسام در قم حضور یافت.<ref>انصاری کرمانی، مصاحبه، ۲/۷۵؛ جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱.</ref> سرانجام امامخمینی در سوم بهمن ۱۳۵۸ به دلیل بیماری قلبی به [[تهران]] رفت و ده سال پایانی عمر خود را در این شهر گذراند. {{ببینید|بیماری امامخمینی|جماران}} | ||
افزون بر تحولات و خدماتی که پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، از سوی [[حوزه علمیه قم]] صورت گرفتهاست مردم قم در تشکیل نهادهای انقلابی همچون [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]]<ref>امامخمینی، صحیفه، ۶/۴۰۵.</ref> و [[جهاد سازندگی]]<ref>امامخمینی، صحیفه، ۹/۲۱.</ref> نقش ارزندهای داشتند؛ چنانکه در [[جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]] نقش بارزی در دفاع بر عهده داشتند و در مقابله با [[غائله کردستان]] پیشتاز بودند؛<ref>خامنهای، نرمافزار حدیث ولایت، ۱۳۸۹، ۱۷۹–۱۸۰.</ref> ازجمله در جریان هجوم حزب کردستان به شهر پاوه در مرداد ۱۳۵۸ و پیام تاریخی امامخمینی دربارهٔ کمک به مدافعان آن، مردم قم بازار را تعطیل کردند و برای حمایت از این پیام، به صورت گروهی به حضور ایشان در اقامتگاه قم رسیدند و آمادگی خود را برای مقابله با [[ضدانقلاب]] اعلام کردند.<ref>جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۸/۵/۱۳۵۸، ۳.</ref> در طول جنگ تحمیلی نیز افزون بر اعزام پنجاه هزار تن به جبهههای نبرد، شش هزار شهید، ۱۲۷۰۰ جانباز و ۵۴۰ آزاده تقدیم انقلاب اسلامی کردند.<ref>یوسفی و دیگران، استانشناسی قم، ۸۰؛ قریشی، تاریخ سیاسی قم، ۵۹.</ref> لشکر علیبنابیطالب (ع) سپاه پاسداران قم از نیروهای موفق در جبهه بود.<ref>یوسفی و دیگران، استانشناسی قم، ۷۹.</ref> این شهر در طول جنگ تحمیلی ۲۷ بار مورد هجوم حملههای هوایی و موشکی عراق قرار گرفت و بیش از سیصد تن از مردم شهر به شهادت رسیدند.<ref>یوسفی و دیگران، استانشناسی قم، ۸۳.</ref> {{ببینید|حوزه علمیه قم}} | افزون بر تحولات و خدماتی که پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، از سوی [[حوزه علمیه قم]] صورت گرفتهاست مردم قم در تشکیل نهادهای انقلابی همچون [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]]<ref>امامخمینی، صحیفه، ۶/۴۰۵.</ref> و [[جهاد سازندگی]]<ref>امامخمینی، صحیفه، ۹/۲۱.</ref> نقش ارزندهای داشتند؛ چنانکه در [[جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]] نقش بارزی در دفاع بر عهده داشتند و در مقابله با [[غائله کردستان]] پیشتاز بودند؛<ref>خامنهای، نرمافزار حدیث ولایت، ۱۳۸۹، ۱۷۹–۱۸۰.</ref> ازجمله در جریان هجوم حزب کردستان به شهر پاوه در مرداد ۱۳۵۸ و پیام تاریخی امامخمینی دربارهٔ کمک به مدافعان آن، مردم قم بازار را تعطیل کردند و برای حمایت از این پیام، به صورت گروهی به حضور ایشان در اقامتگاه قم رسیدند و آمادگی خود را برای مقابله با [[ضدانقلاب]] اعلام کردند.<ref>جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۸/۵/۱۳۵۸، ۳.</ref> در طول جنگ تحمیلی نیز افزون بر اعزام پنجاه هزار تن به جبهههای نبرد، شش هزار شهید، ۱۲۷۰۰ جانباز و ۵۴۰ آزاده تقدیم انقلاب اسلامی کردند.<ref>یوسفی و دیگران، استانشناسی قم، ۸۰؛ قریشی، تاریخ سیاسی قم، ۵۹.</ref> لشکر علیبنابیطالب (ع) سپاه پاسداران قم از نیروهای موفق در جبهه بود.<ref>یوسفی و دیگران، استانشناسی قم، ۷۹.</ref> این شهر در طول جنگ تحمیلی ۲۷ بار مورد هجوم حملههای هوایی و موشکی عراق قرار گرفت و بیش از سیصد تن از مردم شهر به شهادت رسیدند.<ref>یوسفی و دیگران، استانشناسی قم، ۸۳.</ref> {{ببینید|حوزه علمیه قم}} | ||
خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
[[امامخمینی]] که از گذشته دور به قم و اهالی آن علاقه ویژهای داشته و در سرودهای این دیار را [[بهشت و جهنم|بهشت]] برین، آبروی خلایق و پناهگاه مسلم و [[کافر]] نامیده،<ref>امامخمینی، دیوان امام، ۲۵۶–۲۵۷.</ref> قم را شهری نمونه و مردمش را الگویی برای دیگر مناطق<ref>امامخمینی، صحیفه، ۶/۲۷۷؛ ۷/۵۳۹؛ ۱۰/۳۷۲ و ۱۱/۴۳۱.</ref> و آن را مرکز علم و عمل، فعالیت و تحرک اسلامی، کانون [[ایمان]]، [[تقوا]]، شهامت و [[شهادت]] دانسته و یادآور شدهاست از این شهر تقوا، دانش و قیام به نقاط دیگر صادر میشود.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۲/۴۹؛ ۱۴/۴۰۲ و ۱۸/۷۳.</ref> ایشان قم را [[حرم اهل بیت(ع)]] خوانده و آن را پیشقدم در نهضت اسلامی شمرده و یادآور شدهاست همانگونه که علم از آن به دیگر نواحی انتشار مییابد، خیزش دینی هم از این دیار به دیگر نقاط سرایت کردهاست،<ref>امامخمینی، صحیفه، ۶/۴۳۸–۴۳۹ و ۱۳/۱۶۵.</ref> نام این شهر در تاریخ مردم ایران به رشد سیاسی و جانفشانی ثبت شدهاست<ref>امامخمینی، صحیفه، ۷/۱۳۲.</ref> و [[جنبش ۱۵ خرداد]] از قم آغاز و باعث بیداری ملت در جاهای دیگر شد و موج عظیم بسیجیان راهیان کربلا هنگام [[دفاع مقدس]] از قم که شهر خون و قیام است آغاز گردید و در تمام کشور گسترده شد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۲/۳۹۶–۳۹۷ و ۱۹/۴۷۷.</ref> | [[امامخمینی]] که از گذشته دور به قم و اهالی آن علاقه ویژهای داشته و در سرودهای این دیار را [[بهشت و جهنم|بهشت]] برین، آبروی خلایق و پناهگاه مسلم و [[کافر]] نامیده،<ref>امامخمینی، دیوان امام، ۲۵۶–۲۵۷.</ref> قم را شهری نمونه و مردمش را الگویی برای دیگر مناطق<ref>امامخمینی، صحیفه، ۶/۲۷۷؛ ۷/۵۳۹؛ ۱۰/۳۷۲ و ۱۱/۴۳۱.</ref> و آن را مرکز علم و عمل، فعالیت و تحرک اسلامی، کانون [[ایمان]]، [[تقوا]]، شهامت و [[شهادت]] دانسته و یادآور شدهاست از این شهر تقوا، دانش و قیام به نقاط دیگر صادر میشود.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۲/۴۹؛ ۱۴/۴۰۲ و ۱۸/۷۳.</ref> ایشان قم را [[حرم اهل بیت(ع)]] خوانده و آن را پیشقدم در نهضت اسلامی شمرده و یادآور شدهاست همانگونه که علم از آن به دیگر نواحی انتشار مییابد، خیزش دینی هم از این دیار به دیگر نقاط سرایت کردهاست،<ref>امامخمینی، صحیفه، ۶/۴۳۸–۴۳۹ و ۱۳/۱۶۵.</ref> نام این شهر در تاریخ مردم ایران به رشد سیاسی و جانفشانی ثبت شدهاست<ref>امامخمینی، صحیفه، ۷/۱۳۲.</ref> و [[جنبش ۱۵ خرداد]] از قم آغاز و باعث بیداری ملت در جاهای دیگر شد و موج عظیم بسیجیان راهیان کربلا هنگام [[دفاع مقدس]] از قم که شهر خون و قیام است آغاز گردید و در تمام کشور گسترده شد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۲/۳۹۶–۳۹۷ و ۱۹/۴۷۷.</ref> | ||
امامخمینی در اسفند ۱۳۵۷ در سخنانی در [[مدرسه فیضیه]] به قمیبودن خود افتخار کرد و یادآور شد در دوران [[تبعید امامخمینی|تبعید]] همواره به یاد قم بودهاست.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۶/۲۷۷.</ref> به باور ایشان فداکاریهای مردم [[ایران]] در راه [[اسلام]] از قم مایه گرفته و این شهر مرکز همه برکات است<ref>امامخمینی، صحیفه، ۶/۴۱۱.</ref> و زن و مرد قم در علم و عمل نمونه و سربازی فداکار برای اسلام و حامی مکتب [[قرآن|قرآناند]] و بر گردن همه حق دارند.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۷/۳۴۲.</ref> ایشان با درودفرستادن بر بانوان قم، آنان را به جهت تشجیع مردان برای مبارزه با رژیم، در پیروزی پیشقدم دانست و در [[جهاد و دفاع|جهاد]]، با بانوان صدر اسلام همدوش خواند.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۶/۲۹۹–۳۰۰.</ref> به اعتقاد ایشان علت دشمنی عوامل [[رژیم پهلوی]] با مردم قم به جهت مخالفتهای آنان با خلافها و منکرات حکومت و مخالفت علما با منافع نامشروع درباریان بودهاست.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱/۲۰۷–۲۰۸.</ref> ایشان پیش از تبعید از ایران نیز با نقد عملکرد حاکمان گذشته دربارهٔ قم، یادآور شدهاست این شهر با همه جایگاهی که در پیشبرد تعلیمات دینی داشته<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱/۲۴.</ref> از جهت رفاه اجتماعی بیاعتنایی شدهاست.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱/۲۷۰.</ref> ایشان که اساساً خود را اهل ایران و متعلق به همه مردم [[ایران]] و نه قم یا [[ | امامخمینی در اسفند ۱۳۵۷ در سخنانی در [[مدرسه فیضیه]] به قمیبودن خود افتخار کرد و یادآور شد در دوران [[تبعید امامخمینی|تبعید]] همواره به یاد قم بودهاست.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۶/۲۷۷.</ref> به باور ایشان فداکاریهای مردم [[ایران]] در راه [[اسلام]] از قم مایه گرفته و این شهر مرکز همه برکات است<ref>امامخمینی، صحیفه، ۶/۴۱۱.</ref> و زن و مرد قم در علم و عمل نمونه و سربازی فداکار برای اسلام و حامی مکتب [[قرآن|قرآناند]] و بر گردن همه حق دارند.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۷/۳۴۲.</ref> ایشان با درودفرستادن بر بانوان قم، آنان را به جهت تشجیع مردان برای مبارزه با رژیم، در پیروزی پیشقدم دانست و در [[جهاد و دفاع|جهاد]]، با بانوان صدر اسلام همدوش خواند.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۶/۲۹۹–۳۰۰.</ref> به اعتقاد ایشان علت دشمنی عوامل [[رژیم پهلوی]] با مردم قم به جهت مخالفتهای آنان با خلافها و منکرات حکومت و مخالفت علما با منافع نامشروع درباریان بودهاست.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱/۲۰۷–۲۰۸.</ref> ایشان پیش از تبعید از ایران نیز با نقد عملکرد حاکمان گذشته دربارهٔ قم، یادآور شدهاست این شهر با همه جایگاهی که در پیشبرد تعلیمات دینی داشته<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱/۲۴.</ref> از جهت رفاه اجتماعی بیاعتنایی شدهاست.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱/۲۷۰.</ref> ایشان که اساساً خود را اهل ایران و متعلق به همه مردم [[ایران]] و نه قم یا [[تهران]] یا جای دیگر میدانست،<ref>امامخمینی، صحیفه، ۶/۷۶.</ref> در شهریور ۱۳۵۹ در [[حسینیه جماران]] در جمع دیدارکنندگان قمی با توجه به سالها سکونت خود در قم و آغاز نهضت اسلامی از این شهر، یادآور شد ایشان هرجا باشد، قمی است و به آن افتخار میکند و از حاضران خواست سلام وی را به اهالی قم برسانند.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۳/۱۶۵.</ref> | ||
از سوی دیگر، امامخمینی از گذشته پیگیر وضع زندگی قشرهای نیازمند در قم بود و تلاش میکرد تا جایی که میتواند به آنان کمک کند. ایشان در زمستان ۱۳۴۲ به هنگام حصر در تهران، طی نامهای از فرزند خود [[سیدمصطفی خمینی|سیدمصطفی]] خواست به توانگران قم یادآور شود به فقرا و سادات قم کمک کنند و خود نیز وجهی را برای این کار اختصاص داد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱/۲۶۰ و ۲/۵۱.</ref> در دوره تبعید در [[ | از سوی دیگر، امامخمینی از گذشته پیگیر وضع زندگی قشرهای نیازمند در قم بود و تلاش میکرد تا جایی که میتواند به آنان کمک کند. ایشان در زمستان ۱۳۴۲ به هنگام حصر در تهران، طی نامهای از فرزند خود [[سیدمصطفی خمینی|سیدمصطفی]] خواست به توانگران قم یادآور شود به فقرا و سادات قم کمک کنند و خود نیز وجهی را برای این کار اختصاص داد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱/۲۶۰ و ۲/۵۱.</ref> در دوره تبعید در [[نجف]] نیز از ثروتمندان و افراد خیرخواه قم و تهران خواست به فکر مستمندان باشند.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۲/۵۱.</ref> ایشان که از سالها پیش از [[پیروزی انقلاب اسلامی]] دغدغه آب شرب نامطلوب قم را داشتهاست،<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱/۲۷۰.</ref> پس از پیروزی، در مهر ۱۳۶۵ با ستایش از خدمات ارزنده اهالی قم برای اسلام و انقلاب، به [[حسن صانعی]] سرپرست [[بنیاد ۱۵ خرداد]] مأموریت داد سدی بزرگ برای رفع مشکل آب در قم احداث گردد.<ref>امامخمینی، صحیفه، ۲۰/۱۴۱، ۱۷۹ و ۲۱/۱۳۹–۱۴۰.</ref> در سالهای بعد نیز اقدامات دیگری با تأکیدهای امامخمینی برای حل مشکلات قم در قلمرو مسائل رفاهی، خدمات اجتماعی و ارتباطی برداشته شد؛<ref>امامخمینی، صحیفه، ۱۰/۴۲۹.</ref> چنانکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، علاوه بر گسترش حوزههای علمیه، دهها مؤسسه فرهنگی، ترویجی و تحقیقاتی در قم به وجود آمد.<ref>یوسفی و دیگران، استانشناسی قم، ۳۷، ۱۱۶، ۱۱۸–۱۱۹، ۱۲۱، ۱۲۳ و ۱۲۶.</ref>{{ببینید|فقر|بنیاد پانزده خرداد}} | ||
== پانویس == | == پانویس == |