انجمن‌های اسلامی دانشجویان امریکا و کانادا: تفاوت میان نسخه‌ها

'''انجمن‌های اسلامی دانشجویان امریکا و کانادا'''، تشکلی از دانشجویان مسلمان ایرانی در [[آمریکا]] و [[کانادا]]، همگام با نهضت اسلامی در [[ایران]].

== مقدمه ==

تأسیس نخستین [[انجمن اسلامی]] به سالها پیش بازمی‌گردد و نمی‌توان تاریخ دقیقی از تأسیس نخستین انجمن اسلامی ذکر کرد؛ ولی «[[انجمن اسلامی دانشجویان]]» که از مهم‌ترین شاخه‌های آن به‌شمار می‌رود، در سال ۱۳۲۱ در دانشکده پزشکی دانشگاه تهران تأسیس شد.<ref>جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبیسیاسی ایران، ۹۹.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|انجمن‌های اسلامی}} فعالیت‌های صنفی و سیاسی دانشجویان ایرانی در امریکا در آغاز دولتی و وابسته به انجمن دوستان آمریکایی خاورمیانه بود که بودجه مشخصی نیز داشت؛ اما با وقوع [[کودتای ۲۸ مرداد]] ۱۳۳۲ و حرکت هر چه بیشتر [[رژیم پهلوی]] به سمت اقتدارگرایی، این فعالیت‌ها بار سیاسی دوچندانی گرفت و کم‌کم به حرکتی علیه رژیم پهلوی تبدیل شد.<ref>جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبیسیاسی ایران، ۲۲۱–۲۲۳ و ۲۲۶.</ref> در این چارچوب و طی مراسمی که در [[عید نوروز]] ۱۳۴۰ در سفارت ایران در واشینگتن برگزار شد، سخنرانی [[اردشیر زاهدی]] سفیر ایران با اعتراض دانشجویان ایرانی به هم خورد و با اعلام حمایت دو تن از سناتورهای آمریکایی از آنان، توان دانشجویان مسلمان مضاعف شد و کم‌کم زمینه بروز فکر مذهبی در تشکل‌ها و هسته‌های دانشجویی در خارج از کشور را فراهم آورد.<ref>طباطبایی، جنبش دانشجویی، ۳۶۸.</ref> از نشست ششم اتحادیه دانشجویان در [[اروپا]] (۱۳۴۹)، دو اتحادیه دانشجویی اروپا و آمریکا در هم ادغام شدند؛ به گونه‌ای که در نشست‌های همدیگر شرکت می‌کردند و فصلنامه مکتب مبارزه به صورت نشریه ارگان هر دو سازمان منتشر می‌شد.<ref>طباطبایی، خاطرات، ۱/۱۱۹.</ref>{{سخ}}

شکل‌گیری انجمن اسلامی دانشجویان در امریکا و کانادا با مشارکت دانشجویان مسلمان کشورهای اسلامی، فرصت گرایش به مذهب را فراهم‌تر کرد،<ref>یزدی، یادنامه شهید بزرگوار دکتر مصطفی چمران، ۳۷.</ref> اما با توجه به کثرت دانشجویان فارسی‌زبان در انجمن، دانشجویان ایرانی و افغان برای بالابردن سطح آگاهی‌های اسلامی، شاخه فارسی‌زبان انجمن اسلامی دانشجویان را در امریکا و کانادا در سال ۱۳۴۶ با هدایت [[مصطفی چمران]] و [[ابراهیم یزدی]] تأسیس کردند که به‌تدریج توانست به عنوان یک انجمن اسلامی مستقل فعالیت کند.<ref>کریمیان، جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، ۲۸۴.</ref> این استقلال و هویت مستقل به دانشجویان ایران فرصت داد بتوانند با توجه به وضعیت بحرانی داخل ایران، بیش از مسائل جهانی، به مسائل ایران و پیگیری مبارزات مذهبی برای سرنگونی رژیم حاکم بر ایران بیندیشند؛ گرچه آنان تا سال ۱۳۵۶ در عضویت سازمان انجمن اسلامی دانشجویان متشکل از دانشجویان مسلمان مقیم در امریکا و کانادا باقی ماندند.<ref>کریمیان، جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، ۲۸۴–۲۸۵.</ref> قابل توجه است که در منابع موجود گاه با عنوان انجمن اسلامی و گاه انجمن‌های اسلامی و گاه نیز اتحادیه انجمن‌های اسلامی، به این تشکل اشاره شده‌است؛ این تفاوت در [[صحیفه امام]] نیز مشاهده می‌شود.

== گسترش قلمرو و فعالیت ==

بر اساس اساسنامه انجمن اسلامی دانشجویان امریکا و کانادا، هدف این انجمن بازشناسی و شناساندن [[مکتب اسلام]] و گسترش آن میان علاقه‌مندان، تحقیق و تحلیل مسائل اجتماعی روز و جستجوی راه حل ممکن بر مبنای تعالیم اسلامی، ایجاد و توسعه روح برادری و برابری اسلامی و کوشش در راه وحدت همه‌جانبه مسلمانان جهان و نشر [[اخلاق]] و تربیت اسلامی اعلام شد.<ref>اساسنامه انجمن، ۲.</ref> در این چارچوب، اعتقاد اعضای انجمن اسلامی به اینکه گروه‌گرایی و جناح‌بندی‌های رایج در میان دانشجویان، عده‌ای را به بلوک شرق و گروهی را نیز به غرب متمایل کرده‌است، مهم‌ترین عامل تفرقه در صفوف تشکل‌های دانشجویی شمرده می‌شد؛ بنابراین آنان مهم‌ترین عامل وحدت دانشجویان را به‌طور مشخص اسلام می‌دانستند و جهت آگاه‌کردن دیگران به این امر به تبلیغات وسیعی دست زدند.<ref>کریمیان، جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، ۲۸۵.</ref> نیازهای فکری و عقیدتی انجمن را نیز عالمان شناخته‌شده‌ای، مانند [[مرتضی مطهری]]، [[سیدمحمد حسینی بهشتی]] و [[امام‌موسی صدر]] و روشنفکرانی، چون [[علی شریعتی]] و [[مهدی بازرگان]] برمی‌آوردند.<ref>طباطبایی، جنبش دانشجویی، ۳۸۰.</ref>

هم‌زمان با [[تبعید امام‌خمینی]] به [[نجف]] و اوج‌گیری مبارزات مردم ایران و همچنین نفوذ گروه‌های مارکسیستی در میان گروه‌های مبارز، اعضای انجمن تصمیم گرفتند امام‌خمینی را که مرجع مذهبی و فکری مبارزان بود، به عنوان الگوی خود در برابر دیگر گروه‌های مبارز غیر مسلمان قرار دهند. قرارگرفتن امام‌خمینی در جایگاه رهبر نهضت و الگوی فکری انجمن، رنگ و بوی مذهبی بیشتری به آنان داد و بیشتر به سمت یک سازمان فکری عقیدتی و نه صنفی سوق پیدا کرد؛ بنابراین انجمن، هدف عملیاتی خود را پرورش دانشجویان به لحاظ عقیدتی و آماده‌کردن آنان به لحاظ سیاسی قرار داد<ref>طباطبایی، جنبش دانشجویی، ۳۷۱–۳۷۳.</ref> و مشی خود را بر وحدت دانشجویان مسلمان ایرانی در نقاط مختلف جهان پایه‌گذاری کرد؛ ضمن اینکه حضور امام‌خمینی در خارج از کشور موجب شده بود ارتباط دانشجویان ایرانی با ایشان بیشتر شود.<ref>کریمیان، جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، ۲۸۶–۲۸۸.</ref> نیز کم‌کم وجه مشخصه انجمن‌های اسلامی که عنوان «اتحادیه» نیز گرفته بودند، در ارتباط بیشتر با روحانیت داخل و خارج از کشور، به ویژه شخص امام‌خمینی مطرح شد و بر مبنای ارتباطات نزدیک با ایشان طی دیدارها و ارسال پیام‌های مکرر، ضمن تعیین خط مشی مبارزاتی و همبستگی گروهی بیشتر، آنان از پایگاه مردمی قوی‌تری برخوردار می‌شدند.<ref>کریمیان، جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس دانشگاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، ۲۸۸؛ طباطبایی، جنبش دانشجویی، ۳۷۷.</ref> گسترش فعالیت‌های اتحادیه و ارتباطات آنان با امام‌خمینی موجب شد در مرحله‌ای ایشان هزینه تهیه چاپخانه‌ای برای اتحادیه، جهت انتشار کتب و نشریات را در سال ۱۳۴۷ بپذیرد<ref>طباطبایی، جنبش دانشجویی، ۳۸۰.</ref> همچنین اجازه اخذ و صرف [[وجوه شرعی]] برای امور انجمن‌های اسلامی را با وساطت [[سیدمحمود دعایی]] به ابراهیم یزدی واگذارد.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات سیاسی، ۲/۲۲۷.</ref>{{سخ}}

در نخستین مکاتبه انجمن با امام‌خمینی، به انضمام جزوه «۱۵ خرداد و روحانیت»، انجمن نظر ایشان را دربارهٔ مطالب و آورده‌های این جزوه جویا شد.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۶۹۳.</ref> ایشان در پاسخ به این نامه، برخی مطالب جزوه یادشده را به دلیل دوری افراد از محل [[حادثه ۱۵ خرداد]]، نارسا و خلاف واقع دانست؛ اما اصول مطالب را تأیید کرد. {{ببینید|متن=ببینید|محمد هاشمی}} ایشان در این نامه، ۱۵ خرداد را سند زنده مخالفت شجاعانه ملت علیه استبداد و بیگانگان خواند،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۲۸۷.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|پانزده خرداد}} پس از آن، روابط انجمن با امام‌خمینی استوار شد. همچنین انجمن هرساله یک نشست عمومی و سراسری پیش از آغاز سال تحصیلی برگزار می‌کرد که در آن پیام امام‌خمینی به این نشست، در جلسه عمومی قرائت می‌شد.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات سیاسی، ۲/۲۳۲.</ref>

انجمن در چهارمین نشست سالانه خود در سال ۱۳۵۱ در نامه‌ای به ایشان، بر پیروی از راه و مسلک ایشان و الهام‌گیری از راهنمایی‌ها ایشان تأکید و پشتیبانی کامل خود را اعلام کرد.<ref>اسلام مکتب مبارزه، ۱۲۵.</ref> ازجمله اعلامیه‌های این انجمن، رنجنامه‌هایی بود که به‌طور مشترک با اتحادیه انجمن اسلامی دانشجویان اروپا، در سال‌های ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲، خطاب به مراجع تقلید و علما منتشر کردند و در گزارش‌های [[ساواک]] منعکس شده‌است.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱۲/۱۲۹–۱۴۷.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی در پیام‌های مختلف خود به دانشجویان مقیم امریکا و کانادا، وظیفه آنان را دفاع از اسلام و شناساندن اسلام به جوامع بشری،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۲۸۸.</ref> تحقیق و بررسی حقایق اسلام در زمینه‌های اقتصادی و سیاسی و اجتماعی، پرهیز از خلط اسلام اصیل با مکاتب غلط و منحرف،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۳۷–۴۳۸.</ref> آگاه‌سازی ملت از نقشه‌های استعمارگران، تلاش برای اجرای طرح حکومت اسلامی و بررسی مسائل آن از طریق آموختن و به‌کارگیری تعالیم قرآنی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۳۹.</ref> می‌دانست و معتقد بود ایفای درست این وظایف نیازمند [[تهذیب]]، [[اتحاد]]، [[فداکاری]] و دوری از [[غفلت]] است و از آنان می‌خواست صدای مردم رنجیده و مسلمان ایران را به دنیا برسانند و با اعتراض به جنایات صورت‌گرفته در ایران، زمینه [[استقلال]]، [[آزادی]] و رهایی اسلام و مسلمین از خطرهای پیش رو را فراهم آورند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۳۹.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی در پیام دیگری در [[اسفند]] ۱۳۵۱ به عموم دانشجویان مسلمان مقیم اروپا، امریکا و کانادا، ضمن تأکید بر وظایف آنان در شناسایی اسلام واقعی و آگاه‌ساختن ملت اسلام و آشکارساختن اسلام حقیقی از اسلام ساختگی حکومت‌های جائر و غاصب<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۸۷.</ref> با اشاره به خطرهای فراروی مسلمانان و انتقاد به کنفرانس سران کشورهای اسلامی و همچنین تظاهر [[رژیم پهلوی]] به اسلام و خطر روحانی‌نماها، وظیفه دیگر قشرهای تحصیل‌کرده را آگاه‌کردن مردم از اسلام اصیل و طرد روحانی‌نمایان منحرف در خدمت رژیم دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۸۸–۴۸۹.</ref>

ایشان در پیام دیگری به مناسبت برگزاری هفتمین کنگره اتحادیه، با اشاره به جنایات رژیم پهلوی و استعمارگران، رشد سیاسی قشرهای مختلف ازجمله دانشجویان را مایه امیدواری دانست. ایشان نقطه امیدبخش این ماجرا را آگاهی و بیداری نسل جوان و نهضت روشنفکران خواند که به‌سرعت در حال رشد بود و بار دیگر بر وظیفه اتحاد مبنی بر آگاه‌سازی ملت از نیرنگ‌های رژیم پهلوی و معرفی اسلام به دنیا تأکید کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۱۱۳–۱۱۴.</ref>{{سخ}}

انجمن اسلامی در [[مرداد]] ۱۳۵۶ در پیامی به امام‌خمینی، ضمن حمایت از نهضت ایشان، بر وجود مفاسد رژیم پهلوی تأکید ورزید. ایشان نیز در پاسخ، این پیام را نشان‌دادن برگی از گرفتاری‌های ملت ایران شمرد و با اشاره به جنایات رژیم پهلوی و با توجه به اوضاع داخلی و خارجی و بازتاب اخبار ایران در مجامع و مطبوعات خارجی، از مجامع علمی، فرهنگی، دانشجویان و انجمن اسلامی درخواست کرد از این فرصت استفاده کنند و با اعتراض به وضعیت حاکم بر کشور، صدای خود را به گوش مجامع بین‌المللی برسانند و از انجمن اسلامی خواست برای استحکام‌بخشیدن به روابط خود به‌منظور تحقق اهداف نهضت، عناصر تفرقه‌افکن را طرد کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۰۹–۲۱۰.</ref>{{سخ}}

در پی پیام امام‌خمینی که به‌طور گسترده تکثیر شد.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱۲/۱۸۰–۱۸۱.</ref> انجمن اسلامی به طرح مسائل و مباحث مربوط به ایران در رسانه‌های گروهی و ارائه اخبار داخلی ایران پرداخت؛ به‌ویژه رفتارهای سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) با مردم را برای رسانه‌های آمریکایی و افراد صاحب‌نفوذ در امریکا تشریح کرد و تظاهرات سیاسی علیه رژیم پهلوی در امریکا و کانادا را برنامه‌ریزی کرد؛ حتی در آستانه سفر [[محمدرضا پهلوی]] به امریکا در سال ۱۳۵۶، در برابر [[کاخ سفید]] در واشینگتن دست به تظاهرات زد و همچنین در مقابل کنگره امریکا اعتصاب غذا کرد<ref>قاسم‌پور، جنبش دانشجویی خارج از کشور، ۳۳۴–۳۳۹.</ref> پهلوی طی مصاحبه‌ای تظاهرکنندگان را مارکسیست‌ها و آنارشیست‌هایی نامید که توسط دولت‌های بیگانه تحریک شدند<ref>دفتر ادبیات، ۲/۲۲۴.</ref> ولی انجمن با صدور اطلاعیه‌هایی برائت خود را از وابستگی به دولت‌های خارجی اعلام و بر حقانیت مبارزات خود تأکید کرد.<ref>قاسم‌پور، جنبش دانشجویی خارج از کشور، ۳۳۷–۳۳۸.</ref>{{سخ}}

از دیگر اقدامات انجمن در جهت نهضت و به دنبال پیام امام‌خمینی، اعتصاب غذای دانشجویان در در تگزاس در [[مهر]] ۱۳۵۶ و برپایی راهپیمایی پس از این اعتصاب<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱۲/۱۷۹–۱۸۰.</ref> اعتصاب غذا در دانشگاه میشیگان در [[آذر]] ۱۳۵۶<ref>دفتر ادبیات، ۲/۳۲۰.</ref> برپایی نماز جماعت در برابر کنگره امریکا در [[اردیبهشت]] ۱۳۵۷، برگزاری تظاهرات دانشجویی در شهرهای شیکاگو، هوستن، لس‌آنجلس و مونترال کانادا<ref>قاسم‌پور، جنبش دانشجویی خارج از کشور، ۳۴۸.</ref> و تظاهرات در برابر کاخ سفید و شهر سن‌فرانسیسکو به مناسبت سالگرد قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ در [[خرداد]] ۱۳۵۷ بود<ref>دفتر ادبیات، ۳/۴۷۱.</ref> با حضور امام‌خمینی در [[فرانسه]] در سال ۱۳۵۷، اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان در امریکا و کانادا به حضور ایشان شتافتند و برخی از آنان به فعالیت در دفتر ایشان در فرانسه پرداختند و سپس همراه با ایشان به ایران بازگشتند و در عرصه سیاسی پس از انقلاب فعالیت کردند.<ref>قاسم‌پور، جنبش دانشجویی خارج از کشور، ۳۴۸–۳۴۲.</ref>

== فعالیت‌های پس از پیروزی انقلاب ==

با پیروزی انقلاب اسلامی، بسیاری از فعالان اصلی انجمن‌های اسلامی دانشجویان امریکا و کانادا که به عنوان اتحادیه فعالیت می‌کردند به ایران بازگشتند و در مناصب سیاسی و نظامی حضور یافتند که این مسئله به تضعیف فعالیت و کم‌رنگ‌شدن اتحادیه در امریکا و کانادا انجامید؛ اما این اتحادیه همچنان به حیات خود در طول چند سال پس از انقلاب ادامه داد. در این چارچوب، شماری از اعضای اتحادیه در سفری به ایران در [[تیر]] ۱۳۵۸ با امام‌خمینی دیدار کردند. امام‌خمینی در این دیدار ضمن تأکید بر مأیوس‌نبودن و ضرورت عدم تفرقه و اتحاد برای حفظ پیروزی انقلاب و جمهوری اسلامی و اسلام و [[قرآن]]، لازمه این کار را تأثیر نپذیرفتن از [[وسوسه شیطان]] و عمّال او دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۱۸۷–۱۸۸.</ref> ایشان در این دیدار با تشریح شرایط و حوادث ماه‌های پایانی منجر به پیروزی انقلاب و شیطنت‌هایی که گروه‌های مختلف به نام شرق یا غرب، در برابر انقلاب می‌کردند، از جوانانی که در پاریس به دیدار ایشان رفته و با کمک به انتشار سخنان و مصاحبه‌های ایشان، راه پیروزی را هموار کردند، تشکر کرد،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۱۸۱–۱۸۸.</ref> همچنین با [[دعا]] برای آنان، انقلاب روحی آنان را که موجب ترک اروپا و سفر به [[ایران]] برای کمک به مردم شده‌است، تنها به اراده الهی و موجب دلگرم‌شدن قشرهای ضعیف ایران دانست که بسیار ارزشمند و شایسته قدردانی است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۱۹۰–۱۹۲.</ref>

ایشان در دیدار دیگری با اعضای اتحادیه، ضمن اظهار اینکه روحانیت و دانشگاه مغز متفکر جامعه هستند، با تأکید بر لزوم وحدت دانشگاه و روحانیت، به تلاش دشمن در جهت جدایی این دو هشدار داد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۲۴.</ref> و این اتحاد را لازمه پیشبرد نهضت می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۲۸.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|وحدت حوزه و دانشگاه}}{{سخ}}

پس از انقلاب اسلامی رابطه امام‌خمینی با انجمن اسلامی دانشجویان در امریکا و کانادا، به یک پیام در [[آبان]] ۱۳۶۰ محدود شد که در آن ایشان به تبیین رسالت دانشجویان مسلمان در خارج از کشور پرداخت و در پاسخ به پیام آنان، استقلال و آزادی کشور را امانتی در دست جوانان و دانشجویان و دانشمندان دانست که مسئولیت بزرگی بر عهده آنان می‌گذارد؛ همچنین ایشان ضمن هشدار به هجمه‌های داخلی و هجوم ابرقدرت‌ها، وظیفه آنان را در این راه جلوگیری از فریب جوانان و افتادن آنها در دام این تبلیغات، از راه خنثاکردن تبلیغات غربی و پرده‌برداری از جنایات شایعه‌سازان و کمک به ملت محروم در دفاع از استقلال و آزادی می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۴۷–۳۴۸.</ref>

== منابع ==

* اسلام مکتب مبارزه، مجله، پیام چهارمین نشست انجمن اسلامی دانشجویان در آمریکا و کانادا به حضرت آیةالله خمینی، شماره ۱۵، ۱۳۵۴–۱۳۵۵ش.

* جعفریان، رسول، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبیسیاسی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۸۳ش.

* زیباکلام، صادق، مقدمه‌ای بر انقلاب اسلامی، تهران، روزنه، چاپ سوم، ۱۳۷۸ش.

* طباطبایی، سیدصادق، خاطرات سیاسیاجتماعی دکتر سیدصادق طباطبایی، تهران، مؤسسه تنظیم…، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.

== پیوند به بیرون ==

داود قاسم‌پور، «[https://books.khomeini.ir/books/10002/335/ انجمن‌های اسلامی دانشجویان امریکا و کانادا]»، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۳۳۵–۳۴۱.