گرانفروشی
گرانفروشی به معنای عرضه کالا یا خدمات به بیش از ارزش واقعی آن است. از نگاه فقهی اگر گرانفروشی به حد اِجحاف برسد یا خلاف قوانین باشد، حرام است. برخی نیز گفتهاند گرانفروشی حکمی ندارد و تنها موجب خیار غَبن (اختیار برهم زدن معامله) میشود. در قرآن آیاتی که به احتکار و کمفروشی میپردازد را متوجه گرانفروشی نیز دانستهاند. همچنین در روایات گرانفروشی مورد نکوهش قرار گرفته است.
امامخمینی در موضوع گرانفروشی فرموده است اگر گرانفروشی به حد اجحاف به مردم برسد یا خلاف قوانین حکومت اسلامی باشد، حرام است. ایشان خطاب به اصناف و کسبه ناراحتی خود را از گرانفروشی که موجب زیان مردم شده است ابراز کرده و ضمن نهی از این کار، هشدار داد که گرانفروشان با عدل الهی و حکومت شرعیه و تعزیرات اسلامی روبرو خواهند شد.
تعریف
گرانفروشی را عرضه کالا یا خدمات به بهای بیش از نرخهای تعیین شده[۱] یا قیمت بیشتر از ارزش واقعی کالا معنا کردهاند.[۲] قانون تشدید مجازات محتکران و گرانفروشان، گرانفروشی را این گونه تعریف کرده است: «گرانفروشی عبارت است از عرضه کالا به بیش از نرخ متعارف، و در مورد کالاهای که به دست دولت توزیع میشود به بیش از نرخ تعیین شده توسط دولت».[۳] گرانی، آثار فردی و اجتماعیِ مخربی برای هر جامعهای به همراه میآورد.[۴] گرانفروشی را را یکی از مصادیق بارز تجاوز به حقوق اجتماعی دانستهاند.[۵] موضوع گرانی و نرخ کالا مسألهای كلامى و فقهى است که از دیرباز متکلمان و فقیهان با عنوان «اَسعار» درباره منشاء آن به گفتگو پرداختهاند.[۶]
حکم گرانفروشی
فقیهان گفتهاند اگر گرانفروشی به حد اجحاف به مردم باشد یا خلاف مقررات حکومت اسلامی باشد، حرام است.[۷] برخی نیز گفتهاند گرانفروشی حکمی ندارد و موجب خِیار غبن (اختیار برهم زدن معامله) میشود؛[۸] مگر نسبت به کسی که فروشنده به او وعده احسان و رعایت حال او در معامله را داده باشد، که گرانفروشی نسبت به او مکروه خواهد بود؛ بلکه برخی حرام دانستهاند.[۹]
بر اساس قاعده تسلط مردم بر اموال خود و حق مالکیت، هر شخصی حق دارد با سرمایهای که در اختیار دارد به نحوه دلخواه رفتار نماید، اما گستره این آزادی تا آنجایی است که با مصالح اجتماعی و حقوقی در تضاد نباشد. از این جهت چون گرانفروشی سلامت اقتصادی جامعه را تهدید میکند مصلحتهای اجتماع بر منافع فردی پیشی دارد و آزادیهای فردی در چهار چوب مصلحت عمومی کنترل میشود.[۱۰]
در قرآن و روایات
اگر چه در قرآن کریم گرانفروشی به صراحت با این واژه نیامده، اما مسائل مرتبط با آن که با گرانفروشی در ارتباط است و نتیجهاش همان گرانفروشی است؛ یعنی کمفروشی و احتکار به صراحت ذکر شده است.[۱۱] به عبارت دیگر؛ ادله منع احتکار و خطاکار یا ملعون دانستن محتکر در حقیقت به معنای نکوهش و منع گرانفروشی است؛ زیرا که قصد محتکر از مخفی کردن ارزاق عمومی تشدید مضیقه و ازدیاد تقاضا و بالا بردن قیمت کالای احتکار شده است که در حقیقت احتکار مقدمه گرانفروشی است.[۱۲]
در روایات اسلامی گرانفروشی مورد مذمت قرار گرفته است.[۱۳] در نکوهش گرانفروشی پیامبر (ص) فرموده است: «هر کسی به عنوانی، سبب گرانی در بازار مسلمانان گردد بر خداوند لازم است او را در بزرگترین جایگاه جهنم سرنگون سازد.»[۱۴] از امام صادق(ع) روایت شده است گرانی قیمت، باعث بداخلاقی و رفتن روح امانتداری میشود و شخص مسلمان را بی تاب می کند.[۱۵]
گرانفروشی از دیدگاه امامخمینی
امامخمینی در مباحث فقهی خود، عدم جواز گرانفروشی را در صورتی میداند که به حد اجحاف برسد و مقررات دولت اسلامی رعایت نشود.[۱۶] ایشان در پاسخ به پرسشهای متعدد دربارهٔ بالا بردن قیمت اجناس گفته است: «اگر به حد اجحاف برسد جایز نیست و در هر صورت، مراعات مقررات دولت اسلامی لازم است. »[۱۷]
امامخمینی در فروردین سال ۱۳۵۸ش خطاب به اصناف و کسبه آنان را از گرانفروشی و اجحاف در حق مردم نهی کرده است.[۱۸] امامخمینی با ابراز ناراحتی از این مشکل که موجب ناراحتی و سختی مردم شده است میفرماید: «من از فروشندگان، خصوصاً آنچه مربوط است به ارتزاق مردم، تقاضا میکنم دست از این اجحاف و تعدی بردارند و به اخلاق و اعمال اسلامی برگردند.»[۱۹]
امامخمینی با توصیف اینکه این ملت در راه اسلام خون داده است و میبایست با آنان به خوبی رفتار شود اهل کسبه را دعوت به عدل و انصاف میکند تا این کشور به غضب خداوند مبتلا نشود. در این پیام ایشان به گرانفروشان هشدار میدهد اگر دست از اجحاف در حق مردم و مخالفت با اسلام برندارند، با عدل الهی و حکومت شرعیه و تعزیرات اسلامی روبرو خواهند شد. در انتهای این پیام آمده است: «قبل از آمدن تازیانهٔ الهی به خود آیید و دست از ستم بردارید.»[۲۰] گرانفروشی همواره از مسائلی بوده که موجب ناراحتی امامخمینی میشد و ایشان سعی در رفع این مشکل داشتهاند.[۲۱]
پانویس
- ↑ یوسفیان، احکام حقوقی اسلام، ج۱، ص۶۴.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه فارسی، ج۷، ص۲۴۹.
- ↑ میرزایی، «بررسی احتکار و گرانفروشی در فقه و حقوق ایران»، ص۵۴.
- ↑ «سه اثر شوم گرانی در جامعه در کلام امام صادق(ع)»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ میرزایی، «بررسی احتکار و گرانفروشی در فقه و حقوق ایران»، ص۴۹.
- ↑ رحمتی، «اسعار»، ذیل مدخل.
- ↑ «واکنش مراجع تقلید به گران فروختن کالاهایی که از قبل به قیمت ارزان خریداری شده»، مبلغ.
- ↑ گلپایگانی، مجمع المسائل، ج۳، ص۱۶۳.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه فارسی، ج۷، ص۲۴۹.
- ↑ مجتهدی، «پیشگیری از جرم در احتکار و گرانفروشی»، ص۱۷۲.
- ↑ مجتهدی، «پیشگیری از جرم در احتکار و گرانفروشی»، ص۱۶۶.
- ↑ مجتهدی، «پیشگیری از جرم در احتکار و گرانفروشی»، ص۱۶۶.
- ↑ غرر الحکم و درر الکلم، ج۱، ص۳۸۱؛ کلینی، الکافی، ج۵، ص۱۶۲.
- ↑ منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه وفقه الدولة الإسلامیة، ج۲، ص۶۲۵.
- ↑ محمدی ریشهری، ميزان الحكمه، ج۳، ص۴۹۳.
- ↑ استفتائات امام خمینی، ج۵، ص۶۱۸.
- ↑ خمینی، استفتائات امام خمینی، ج۵، ص۲۱۸ تا ص۶۲۰.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۶، ص۵۱۰.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۶، ص۵۱۰.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۶، ص۵۱۰.
- ↑ خمینی، آزادی در اندیشه امام خمینی، ص۳۳؛ خمینی، صحیفه امام، ج۶، ص۱۶۹ و ص۲۷۲.
منابع
- آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، قم، دار الکتاب الإسلامی، ۱۴۱۰ق.
- خمینی، سید روحالله، آزادی در اندیشه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۰ش.
- خمینی، سید روحالله، استفتائات امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۲ش.
- خمینی، سید روحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
- رحمتی، فاطمه، «اسعار»، تهران، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بیتا.
- «سه اثر شوم گرانی در جامعه در کلام امام صادق(ع)»، خبرگزاری تسنیم، انتشار: ۲۸ خرداد ۱۴۰۱ش، بازدید: ۱۹ تیر، ۱۴۰۴ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، انتشاراتدار الحدیث، ۱۴۳۰ق.
- گلپایگانی، سید محمدرضا، مجمع المسائل، قم، دار القرآن الکریم، ۱۴۰۹ق.
- محمدی ریشهری، محمد، ميزان الحكمه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث، ۱۳۸۹ش.
- مجتهدی، هاشم، «پیشگیری از جرم در احتکار و گرانفروشی»، مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، شماره ۲، تابستان ۱۴۰۰ش.
- منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة الفقیه وفقه الدولة الإسلامیة، قم، نشر تفکر، ۱۴۱۵ق.
- میرزایی، محمدرضا، «بررسی احتکار و گرانفروشی در فقه و حقوق ایران»، گفتمان حقوقی (جامعه المصطفی العالمیه)، شماره ۲۱، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش.
- «واکنش مراجع تقلید به گران فروختن کالاهایی که از قبل به قیمت ارزان خریداری شده»، مبلغ، بازدید: ۱۹ تیر ۱۴۰۴ش.
- هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه فارسی، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- یوسفیان، نعمتالله، احکام حقوقی اسلام، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بیتا.