ایمان و کفر: تفاوت میان نسخه‌ها

متکلمان در بیان ماهیت ایمان و کفر اختلاف دارند.<ref>علامه حلی، الالفین، ۳۱۷–۳۱۸.</ref> آرای دربارهٔ ایمان را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:

# ایمان، تنها اقرار زبانی است و بس. این گفته منسوب به [[کرّامیه]] است. به باور آنان منافق، در ظاهر، مؤمن و در باطن، کافر است؛ بنابراین منافق در دنیا حکم مؤمن و در آخرت حکم کافر را دارد.<ref>← بغدادی، اصول الایمان، ۱۵۲؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ۵/۱۷۸.</ref>

مقابل ایمان، کفر است که انکار خداوند، توحید، نبوت نبی اکرم اسلام(ص)، و [[روز جزا]] و هر آن چیزی است که از [[ضروریات دین اسلام]] معرفی شده است.<ref>سبحانی، الایمان و الکفر، ۴۹.</ref> البته کسانی که طاعت را جزو ایمان می‌دانند، ترک طاعت را سبب کفر می‌شمارند؛ مانند خوارج که معتقدند مرتکب [[گناه کبیره]] کافر است،<ref>← آمدی، آبکار الافکار فی اصول الدین، ۵/۲۹.</ref> اما غالب اندیشمندان اسلامی بر این باورند که مؤمن اگر فاسق شد و معصیتی از او سر زد، از نام مؤمن خارج نمی‌شود، بلکه او را مؤمن فاسق می‌گویند؛ زیرا [[فاسق]] تصدیق‌کننده خدا و رسول او و تمام آن چیزی است که از احکام شریعت به انسان رسیده است، اما طاعات و [[عبادات]] داخل در صدق ایمان نیستند.<ref>آمدی، آبکار الافکار فی اصول الدین، ۵/۲۹–۳۰؛ حلی، انوار الملکوت، ۱۷۹–۱۸۰.</ref> ولی ایمان به معنای اخلاقی آن حقیقتی در [[قلب]] و به همراه خوف، ورع و پرهیز از [[محرمات]] است. از این‌رو کسی که از محرمات اجتناب نکند از دایره ایمان خارج می‌شود و این ایمان حقیقت و کمال ایمان<ref>مکی، قوت القلوب فی معاملة المحبوب، ۲/۲۲۰–۲۲۱؛ نراقی، جامع السعادات، ۲/۵۶.</ref> است.

بعضی از اهل معرفت هفت رکن برای ایمان ذکر کرده‌اند:

# ایمان به [[اسما و صفات|اسما و صفات خداوند]]؛

امام‌خمینی اصول و ارکان ایمان را معرفت به خداوند، توحید و [[خلافت و ولایت|ولایت]] ـ که ایمان به پیامبران است ـ و ایمان به روز معاد، [[فرشتگان]] و کتاب‌های الهی می‌داند.<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۹۸.</ref> ایشان با استناد به برخی آیات<ref>حدید، ۲۸؛ بقره، ۲۸۵؛ نور، ۴۷.</ref> باور دارد ایمان، معرفت و محبت به [[امام‌علی(ع)|امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب(ع)]]، و ائمه(ع)، نیز از ارکان ایمان است.<ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۱۷۶–۱۷۹.</ref> ایشان خاطرنشان کرده است که اصول و ارکان ایمان با فطرت موافقت دارند؛ البته برخی از آنها مانند معرفت و توحید از فطریات اصلی و برخی از آنها از متفرعات‌اند.<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۹۸.</ref>

== اقسام ایمان و کفر ==

اندیشمندان اسلامی برای ایمان از حیثیت‌های مختلف، مانند منشأ تحقق آن یا چگونگی آن، تقسیماتی ذکر کرده‌اند که عبارت‌اند از:

* ایمان تقلیدی مانند ایمان بیشتر مردم؛

* ایمان برهانی، مانند ایمان اهل علم و استدلال؛

* ایمان شهودی که به عیان حقیقت را مشاهده می‌کنند.<ref>سبزواری، شرح المنظومه، ۵/۳۶۷.</ref>

برای کفر نیز اقسامی ذکر شده است که عبارت‌اند از:

امام‌خمینی نیز تقسیماتی برای ایمان ذکر کرده است:

# حقیقی و صوری: ایمان صوری و ظاهری، همان اعتقاد به شریعت پیامبر اسلام(ص)، است؛ اما ایمان حقیقی ملازم با نوعی خشوع است.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۵.</ref>

امام‌خمینی به برخی اقسام کفر نیز اشاره کرده است،

# کفر شرعی: انکار خداوند یا پیامبر اوست.<ref>امام‌خمینی، الطهاره، ۳/۴۵۹؛ امام‌خمینی، کشف اسرار، ۲۰۰.</ref>

== مراتب ایمان و کفر ==

اندیشمندان اسلامی در اعتقاد به مراتب‌داشتن ایمان بر دو دسته‌اند:

# غالب اندیشمندان اسلامی، ایمان را دارای مراتب و امری تشکیکی می‌دانند که شدت و ضعف می‌پذیرد،<ref>تفتازانی، شرح المقاصد، ۵/۲۱۱؛ فاضل مقداد، الانوار الجلالیه، ۱۰۳؛ فیض کاشانی، قرة العیون فی المعارف و الحکم، ۴۳۶–۴۳۸.</ref> بنابر این بیان، ایمان تصدیق زبانی یا قلبی بوده و اصلی ثابت است. زیادت و نقصان در کمال ایمان وجود دارد ـ که ایمان به معنای اخلاقی آن است ـ نه در اصل ایمان.<ref>شهید ثانی، حقائق الایمان، ۹۷.</ref>

بعضی برای ایمان مراتب چهارگانه‌ای ذکر کرده‌اند:

# اذعان و باور قلبی اجمالی به مضمون [[شهادتین]] که لازمه‌اش عمل به غالب فروع است؛

امام‌خمینی با استناد به روایاتی که برای ایمان درجات و مراتبی ذکر کرده‌اند<ref>کلینی، الکافی، ۲/۴۲–۴۴.</ref> برای ایمان درجاتی قائل است که هر فرد درجه و سهمی از ایمان دارد. به باور ایشان کسی که دارای یک سهم از ایمان است، نباید دو سهم را بر او تحمیل کرد و اعمالی را که برای درجات بالاتر است، نمی‌توان از او انتظار داشت.<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۳۲۳.</ref> ایشان ایمان حقیقی را ترقی از ایمان عقلی به ایمان قلبی می‌داند<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۵۲؛ امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۲۴۵.</ref> و معتقد است اگر این باور به ایمان قلبی و تجلی شهودی منجر شود، توحید فعلی در قلب شخص [[تجلی]] می‌کند و او همه افعال را فعل حق‌تعالی می‌بیند،<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۲۴۵.</ref> تا آنجا که به درجه اطمینان و کمال آن می‌رسد،<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۱۶؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۲.</ref> در مرتبه بعد اگر قلب از مرحله توحید فعلی بالاتر رود، به مرحله تجلی صفاتی و اسمائی و سپس به مرحله تجلی ذاتی دست می‌یابد.<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۱۷۲؛ امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۲۴۵–۲۴۶.</ref> امام‌خمینی کامل‌ترین و بالاترین مرتبه ایمان را یقین کامل می‌داند که نتیجه آن [[عصمت]] است و بر این نکته تأکید می‌کند که اگر انسان به حق‌تعالی ایمان داشته باشد و با چشم قلب حضور خداوند متعال را مشاهده کند، امکان ندارد مرتکب [[گناه]] و معصیت شود و این عصمت ناشی از ایمان کامل و اعتقاد به حضور است که انسان را از وقوع گناه حفظ می‌کند.<ref>امام‌خمینی، جهاد اکبر، ۴۹.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| عصمت}}

امام‌خمینی راه‌ها و مقدماتی را برای تحصیل اصل ایمان و درجات آن ذکر کرده است که عبارت‌اند از:

# خلوص نیت: انسان برای تحصیل ایمان قلبی و حقیقی، باید نیت خود را در تحصیل معارف و حقایق ایمانی خالص کند و قلب را با تکرار و تذکر، به [[اخلاص]] و ارادت آشنا کند تا ایمان در قلب جایگزین شود؛ زیرا اگر اخلاص نباشد، [[نفس]] تحت تصرف [[شیطان]] و خودبینی و خودخواهی نفس واقع می‌شود و هیچ معرفتی حاصل نمی‌شود؛ چنان‌که علم شیطان برایش مفید نبود.<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۱۰۴–۱۰۶.</ref>

== آثار و نشانه‌های ایمان ==

اندیشمندان اسلامی آثار ایمان را از جهت فردی و اجتماعی بررسی کرده‌اند و آثار چندی برای آن برشمرده‌اند؛ ازجمله:

# روشندلی و امیدواری درونی.<ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۲/۴۷.</ref>

امام‌خمینی برای حقیقت ایمان و مراتب آن آثار و نشانه‌هایی ذکر کرده است ازجمله حصول فضایل اخلاقی. ایمان در وجود شخص مؤمن، فضایلی اخلاقی چون [[توکل]]، [[تسلیم]]، [[رضا]]، [[خوف و رجا]] را به وجود می‌آورد<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۹۷–۹۸.</ref> و از سویی با به‌وجودآمدن اوصاف معنوی و صوری در پرتو ایمان، رذایل اخلاقی از شخص مؤمن دور می‌شوند و مؤمن از اوصافی مانند بدخواهی برای مؤمنان، [[حب دنیا]]، حزن و [[خوف و رجا|خوف]] از غیر حق‌تعالی پاکیزه می‌شود،<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۱۰۸–۱۰۹.</ref> چنان‌که ایمان واقعی سبب ترس از خداوند،<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۲۹–۲۳۰.</ref> [[خضوع و خشوع|خشوع]]<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۴.</ref> و ترس از [[معاد]] است و شخص را به عمل وامی‌دارد و کسی که تنها به زبان ابراز ایمان کند و چنین خوفی نداشته باشد، در زمره منافقان است.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۳۵.</ref> ایمان و تصدیق اگر به قلب برسد، برای قلب حالت اطمینانی حاصل می‌شود که اعتماد بر غیر حق نمی‌کند. در مقابل، اعتماد به دنیا و آبادکردن آن ناشی از ضعف ایمان به آخرت است وگرنه اگر ایمان انسان قوی باشد، در صدد اصلاح آخرت و آبادکردن آن نیز بر می‌آید.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۳۵۹.</ref>