سازمان پیشمرگان مسلمان کرد: تفاوت میان نسخه‌ها
| (۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ جعبه اطلاعات سازمان | |||
| عنوان = سازمان پیشمرگان مسلمان کرد | |||
| تصویر = سازمان پیشمرگان مسلمان کرد.jpg | |||
| اندازه تصویر = | |||
| توضیح تصویر = | |||
| سرشناسی = | |||
| نامهای دیگر = | |||
| تأسیس = پاییز ۱۳۵۸ | |||
| بنیانگذار = [[امام‌خمینی|امام خمینی]] | |||
| وابسته به = | |||
| رویکرد = | |||
| نوع فعالیت = | |||
| گستره فعالیت = غرب ایران و مناطق کُردنشین | |||
| اهداف = نهادی متشکل از مسلمانان انقلابی بومی کُرد برای تأمین امنیت مناطق غرب ایران | |||
| فعالیت‌ها = مبارزه با [[ضد انقلاب|ضدانقلاب]] با تکیه بر [[قرآن]]، عمل به رهنمودهای وحدت‌طلبانه امام‌خمینی، دوری از تفرقه، آموزش نیروهای مسلمان برای جهاد با کفار | |||
| وظایف = | |||
| مکان = | |||
| دبیرکل = | |||
| رئیس = | |||
| جانشین = | |||
| ساختار = | |||
| وضعیت = غیرفعال | |||
| انحلال = | |||
| فعالیت به زبان= | |||
| مراکز وابسته = | |||
| شعار = | |||
| جوایز = | |||
| منابع مالی = | |||
| آثار = | |||
| مرتبط = | |||
| وبگاه = | |||
}} | |||
'''سازمان پیشمرگان مسلمان کُرد'''، نهادی متشکل از مسلمانان انقلابی بومی [[کرد|کُرد]] برای تأمین [[امنیت]] مناطق غرب ایران. | '''سازمان پیشمرگان مسلمان کُرد'''، نهادی متشکل از مسلمانان انقلابی بومی [[کرد|کُرد]] برای تأمین [[امنیت]] مناطق غرب ایران. | ||
پس از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] و ناآرامی‌هایی که [[ضد انقلاب]] و گروه‌های چپ در مراکز کردنشین ایجاد کردند، سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، در پاییز ۱۳۵۸ به پیشنهاد محمد بروجردی و موافقت [[امام‌خمینی]] تشکیل شد. | |||
هدف تشکیل این نهاد، دفاع از [[جمهوری اسلامی]] و راه امام‌خمینی، تأمین امنیت منطقه، نجات کردستان از گروه‌های ضدانقلاب و توجه به مسائل فرهنگی‌سیاسی بود. این نهاد با استقبال مردم متدین کردستان روبه‌رو شد، اما افزون بر مخالفت برخی از مسئولان [[دولت موقت]]، از سوی ضدانقلاب نیز متهم به منفعت‌طلبی بود. | |||
پیشمرگان علاقه بسیاری به امام‌خمینی داشتند و خود را فرزندان ایشان می‌دانستند. آنها دلیل حرکت خود را به صراحت دفاع از جمهوری اسلامی و حمایت از راه خمینی اعلام می‌کردند. امام‌خمینی نیز به پیشمرگان مسلمان کُرد، اهمیت می‌داد و آنان را محترم و از نیروهای وفادار به [[اسلام]] و انقلاب می‌شمرد. این نهاد در سال ۱۳۶۳ در [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی|سپاه پاسداران]] ادغام شد. | |||
== معنی == | == معنی == | ||
[[پیشمرگ]] به معنای بلاگردان و فدایی است<ref>دهخدا، لغتنامه، ۴/۵۲۳۵.</ref> و به فرد یا گروهی که حاضرند خود را فدای شخص و چیزی کنند، پیشمرگ گفته می‌شود. سازمان پیشمرگان مسلمان کُرد تشکیلاتی سازمان‌یافته از مردم بومی کُرد بود که برای مقابله با بحران [[کردستان]] ایران تشکیل شد.<ref>روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۱۳.</ref> در میان پیروان انبیا (ع) و نیز در [[تاریخ اسلام]]، کسانی وجود داشتند که آماده بودند برای اهداف خود جانشان را فدا کنند<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۲/۱۵۰–۱۵۱.</ref>؛ ازجمله گروهی از یاران امام‌علی(ع) موسوم به [[شرطة الخمیس]] بودند که با آن حضرت پیمان بستند تا پای مرگ در راه ایشان فداکاری کنند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۲/۱۵۱ و ۱۸۰–۱۸۱؛ بحرالعلوم، رجال السیدبحرالعلوم المعروف بالفوائد الرجالیه، ۳/۵۳.</ref> از این کسان تعبیر به پیشمرگ می‌شده‌است.<ref>سلطان‌محمدی، جنگ و صلح در احادیث، ۹۷.</ref> امام‌خمینی به همین دلیل ملت و [[ارتش جمهوری اسلامی]] را فدایی اسلام خوانده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۱۲۷.</ref> در تاریخ سیاسی و مبارزاتی مردم کردستان، سازمان‌های سیاسی و احزاب مختلفی ازجمله [[حزب دموکرات کردستان ایران]] و [[حزب دموکرات کردستان عراق]] نیروهای مسلح خود را با نام «پیشمرگ» سازمان داده‌اند | [[پیشمرگ]] به معنای بلاگردان و فدایی است<ref>دهخدا، لغتنامه، ۴/۵۲۳۵.</ref> و به فرد یا گروهی که حاضرند خود را فدای شخص و چیزی کنند، پیشمرگ گفته می‌شود. سازمان پیشمرگان مسلمان کُرد تشکیلاتی سازمان‌یافته از مردم بومی کُرد بود که برای مقابله با بحران [[کردستان]] ایران تشکیل شد.<ref>روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۱۳.</ref> در میان پیروان انبیا (ع) و نیز در [[تاریخ اسلام]]، کسانی وجود داشتند که آماده بودند برای اهداف خود جانشان را فدا کنند<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۲/۱۵۰–۱۵۱.</ref>؛ ازجمله گروهی از یاران امام‌علی(ع) موسوم به [[شرطة الخمیس]] بودند که با آن حضرت پیمان بستند تا پای مرگ در راه ایشان فداکاری کنند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۲/۱۵۱ و ۱۸۰–۱۸۱؛ بحرالعلوم، رجال السیدبحرالعلوم المعروف بالفوائد الرجالیه، ۳/۵۳.</ref> از این کسان تعبیر به پیشمرگ می‌شده‌است.<ref>سلطان‌محمدی، جنگ و صلح در احادیث، ۹۷.</ref> امام‌خمینی به همین دلیل ملت و [[ارتش جمهوری اسلامی]] را فدایی اسلام خوانده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۱۲۷.</ref> در تاریخ سیاسی و مبارزاتی مردم کردستان، سازمان‌های سیاسی و احزاب مختلفی ازجمله [[حزب دموکرات کردستان ایران]] و [[حزب دموکرات کردستان عراق]] نیروهای مسلح خود را با نام «پیشمرگ» سازمان داده‌اند.<ref>جوانمرد، اخبار روز.</ref> | ||
== شکل‌گیری == | == شکل‌گیری == | ||
| خط ۲۹: | خط ۶۸: | ||
پس از اعلام [[عفو عمومی]] امام‌خمینی در شهریور ۱۳۵۸ در کردستان،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۴۴۵–۴۴۶.</ref> افراد فریب‌خورده بسیاری از گروه‌ها به صورت انفرادی و گروهی تسلیم شدند و سلاح را زمین گذاشتند<ref>چوپانی، خاطرات، ۱/۱۰۹.</ref> {{ببینید|عفو(۲)}}. عملکرد خوب پیشمرگان نیز موجب شد که عده‌ای از افراد مخالف [[جمهوری اسلامی]] داوطلبانه به صف پیشمرگان بپیوندند و منشأ خدمات ارزنده‌ای شوند.<ref>احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۳۸؛ الله‌مرادی، روزهای سبز، ۱/۷۷–۷۹.</ref> پیشمرگان با افراد فریب‌خورده مدارا و با افراد بازداشت‌شده با منطق انسانی و اسلامی رفتار می‌کردند و این خود زمینه تحول و جذب آنان را فراهم می‌کرد.<ref>الله‌مرادی، روزهای سبز، ۱/۷۷–۷۹.</ref> | پس از اعلام [[عفو عمومی]] امام‌خمینی در شهریور ۱۳۵۸ در کردستان،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۴۴۵–۴۴۶.</ref> افراد فریب‌خورده بسیاری از گروه‌ها به صورت انفرادی و گروهی تسلیم شدند و سلاح را زمین گذاشتند<ref>چوپانی، خاطرات، ۱/۱۰۹.</ref> {{ببینید|عفو(۲)}}. عملکرد خوب پیشمرگان نیز موجب شد که عده‌ای از افراد مخالف [[جمهوری اسلامی]] داوطلبانه به صف پیشمرگان بپیوندند و منشأ خدمات ارزنده‌ای شوند.<ref>احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۳۸؛ الله‌مرادی، روزهای سبز، ۱/۷۷–۷۹.</ref> پیشمرگان با افراد فریب‌خورده مدارا و با افراد بازداشت‌شده با منطق انسانی و اسلامی رفتار می‌کردند و این خود زمینه تحول و جذب آنان را فراهم می‌کرد.<ref>الله‌مرادی، روزهای سبز، ۱/۷۷–۷۹.</ref> | ||
از سوی دیگر، پیشمرگان در شناسایی عوامل ضدانقلاب با [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] و [[ارتش]] همکاری می‌کردند و پابه‌پای آنان در پاکسازی‌ها شرکت داشتند<ref>اطلاعات، روزنامه، ۳۰/۱/۱۳۶۱ش، ۱ و ۱۵؛ مداحی، تأسیس سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۷؛ روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۳۰–۳۱.</ref> و به دلیل تجربه و توان جنگ‌های چریکی، سد محکمی در برابر ضدانقلاب بودند.<ref>ایازی، روزنامه اصفهان زیبا، ۲۳.</ref> بیشترین تلاش‌های اطلاعاتی را این افراد انجام می‌دادند.<ref>رستگارپناه، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.</ref> آنان در نخستین عملیات در زمستان ۱۳۵۸ در جریان آزادسازی کامیاران از دست ضدانقلاب درخشیدند.<ref>صفوی، خاطره، ۱۹۶–۱۹۷؛ فائق‌فرجی، روزهای سبز کردستان، ۱/۱۳–۱۴.</ref> آنان پس از آزادکردن کامیاران از مردم دعوت کردند که جنایت‌های گروه‌های ضدانقلاب را در ویران‌کردن مسجدها تماشا کنند.<ref>جمهوری اسلامی، ۲۶/۱۲/۱۳۵۸، ۴.</ref> شهرهای باینگان و نودشه نیز به همت این گروه آزاد شد.<ref>روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۳۲.</ref> آنان در عملیات شکست محاصره پادگان سنندج در اردیبهشت ۱۳۵۹<ref>اسماعیلی، مسیح کردستان، ۲۰۰–۲۰۱؛ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۳۰–۳۵؛ ابوالفتحی، روزنامه ایران، ۱۷.</ref> و شکستن محاصره پادگان شهید عبادت مریوان و نجات خانواده‌های ارتشیان<ref>چاپاری، خاطرات، ۱/۵۹–۶۰.</ref> و نیز عملیات پاکسازی مریوان<ref>بارنامه، خاطرات، ۱/۸۴.</ref> در تیر ۱۳۵۹<ref>موسوی، مریوان، ۲۹–۳۰ و ۴۲.</ref> شرکت داشتند. آنان همچنین به همراه دیگر نظامیان در مهر و آبان ۱۳۶۰ در عملیات آزادسازی بوکان و اشنویه<ref>هشترخانی و دیگران، | از سوی دیگر، پیشمرگان در شناسایی عوامل ضدانقلاب با [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] و [[ارتش]] همکاری می‌کردند و پابه‌پای آنان در پاکسازی‌ها شرکت داشتند<ref>اطلاعات، روزنامه، ۳۰/۱/۱۳۶۱ش، ۱ و ۱۵؛ مداحی، تأسیس سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۷؛ روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۳۰–۳۱.</ref> و به دلیل تجربه و توان جنگ‌های چریکی، سد محکمی در برابر ضدانقلاب بودند.<ref>ایازی، روزنامه اصفهان زیبا، ۲۳.</ref> بیشترین تلاش‌های اطلاعاتی را این افراد انجام می‌دادند.<ref>رستگارپناه، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.</ref> آنان در نخستین عملیات در زمستان ۱۳۵۸ در جریان آزادسازی کامیاران از دست ضدانقلاب درخشیدند.<ref>صفوی، خاطره، ۱۹۶–۱۹۷؛ فائق‌فرجی، روزهای سبز کردستان، ۱/۱۳–۱۴.</ref> آنان پس از آزادکردن کامیاران از مردم دعوت کردند که جنایت‌های گروه‌های ضدانقلاب را در ویران‌کردن مسجدها تماشا کنند.<ref>جمهوری اسلامی، ۲۶/۱۲/۱۳۵۸، ۴.</ref> شهرهای باینگان و نودشه نیز به همت این گروه آزاد شد.<ref>روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۳۲.</ref> آنان در عملیات شکست محاصره پادگان سنندج در اردیبهشت ۱۳۵۹<ref>اسماعیلی، مسیح کردستان، ۲۰۰–۲۰۱؛ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۳۰–۳۵؛ ابوالفتحی، روزنامه ایران، ۱۷.</ref> و شکستن محاصره پادگان شهید عبادت مریوان و نجات خانواده‌های ارتشیان<ref>چاپاری، خاطرات، ۱/۵۹–۶۰.</ref> و نیز عملیات پاکسازی مریوان<ref>بارنامه، خاطرات، ۱/۸۴.</ref> در تیر ۱۳۵۹<ref>موسوی، مریوان، ۲۹–۳۰ و ۴۲.</ref> شرکت داشتند. آنان همچنین به همراه دیگر نظامیان در مهر و آبان ۱۳۶۰ در عملیات آزادسازی بوکان و اشنویه<ref>هشترخانی و دیگران، آذربایجان غربی در گذار از بحرانها، ۲/۱۴۸ و ۱۸۵–۱۸۶.</ref> و [[سقز]] شرکت کردند.<ref>فخری، مجله تبیان، ۴۸.</ref> کمک به شکست حلقه محاصره ستون اعزامی از [[سنندج]] به [[مریوان]] به فرماندهی صیاد شیرازی از کارهای دیگر این سازمان بود.<ref>احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۲۴.</ref> | ||
همچنین پیشمرگان از سال ۱۳۵۹–۱۳۶۱ در پاکسازی جاده‌های مواصلاتی و روستاهای کردستان نقش داشتند<ref>خامنه‌ای، فرهیختگان، ۴.</ref> و در آزادسازی جاده سردشت پیرانشهر در سال ۱۳۶۱ شرکت کردند.<ref>حیدری، سردشت قطعه‌ای از بهشت، ۶۰–۶۱.</ref> [[امام‌خمینی]] در پیامی در ۲۵/۴/۱۳۶۱ پیروزی [[رزمندگان اسلام]] در آزادسازی جاده سردشت ـ پیرانشهر را تبریک گفت.<ref>صادقی، آذربایجان غربی، ۹۰–۹۲.</ref> همچنین پیشمرگان مسلمان در سال ۱۳۶۲ به نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ژاندارمری در آزادسازی جاده [[مهاباد]] ـ سردشت کمک کردند و توانستند آنجا را پس از چهار سال از تصرف ضدانقلاب خارج کنند<ref>صادقی، آذربایجان غربی، ۶۲–۶۳ و ۹۶.</ref> و منطقه را امن سازند.<ref>فائق‌فرجی، روزهای سبز کردستان، ۱/۱۴.</ref> با ایجاد امنیت نسبی، مرکز بزرگ اسلامی غرب کشور که در سال ۱۳۵۹ به هدف سامان‌دادن به امور روحانیان منطقه تأسیس شده بود، فعالیت‌های خود را گسترش داد.<ref>مرکز بزرگ اسلامی، سالنامه سنندج، ۴.</ref> | همچنین پیشمرگان از سال ۱۳۵۹–۱۳۶۱ در پاکسازی جاده‌های مواصلاتی و روستاهای کردستان نقش داشتند<ref>خامنه‌ای، فرهیختگان، ۴.</ref> و در آزادسازی جاده سردشت پیرانشهر در سال ۱۳۶۱ شرکت کردند.<ref>حیدری، سردشت قطعه‌ای از بهشت، ۶۰–۶۱.</ref> [[امام‌خمینی]] در پیامی در ۲۵/۴/۱۳۶۱ پیروزی [[رزمندگان اسلام]] در آزادسازی جاده سردشت ـ پیرانشهر را تبریک گفت.<ref>صادقی، آذربایجان غربی، ۹۰–۹۲.</ref> همچنین پیشمرگان مسلمان در سال ۱۳۶۲ به نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ژاندارمری در آزادسازی جاده [[مهاباد]] ـ سردشت کمک کردند و توانستند آنجا را پس از چهار سال از تصرف ضدانقلاب خارج کنند<ref>صادقی، آذربایجان غربی، ۶۲–۶۳ و ۹۶.</ref> و منطقه را امن سازند.<ref>فائق‌فرجی، روزهای سبز کردستان، ۱/۱۴.</ref> با ایجاد امنیت نسبی، مرکز بزرگ اسلامی غرب کشور که در سال ۱۳۵۹ به هدف سامان‌دادن به امور روحانیان منطقه تأسیس شده بود، فعالیت‌های خود را گسترش داد.<ref>مرکز بزرگ اسلامی، سالنامه سنندج، ۴.</ref> | ||
| خط ۱۲۶: | خط ۱۶۵: | ||
== پیوند به بیرون == | == پیوند به بیرون == | ||
*سیدعباس رضوی، [https://books.khomeini.ir/books/10006/100/ سازمان پیشمرگان مسلمان کرد]، دانشنامه | *سیدعباس رضوی، [https://books.khomeini.ir/books/10006/100/ سازمان پیشمرگان مسلمان کرد]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۶، ص۱۰۰–۱۰۷. | ||
[[رده:مقاله‌های تأییدشده]] | [[رده:مقاله‌های تأییدشده]] | ||
[[رده:مقاله‌های جلد ششم دانشنامه]] | [[رده:مقاله‌های جلد ششم دانشنامه امام‌خمینی]] | ||
[[رده:مقاله‌های دارای لینک دانشنامه]] | |||
[[رده:مقاله‌های دارای جعبه اطلاعات]] | |||
[[رده:مقاله‌های دارای تصویر]] | |||
[[رده:تشکل‌های مردمی]] | |||
[[رده:مقاله‌های دارای شناسه]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۷ مرداد ۱۴۰۲، ساعت ۱۰:۲۲
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| تأسیس | پاییز ۱۳۵۸ |
| بنیانگذار | امام خمینی |
| گستره فعالیت | غرب ایران و مناطق کُردنشین |
| اهداف | نهادی متشکل از مسلمانان انقلابی بومی کُرد برای تأمین امنیت مناطق غرب ایران |
| فعالیت‌ها | مبارزه با ضدانقلاب با تکیه بر قرآن، عمل به رهنمودهای وحدت‌طلبانه امام‌خمینی، دوری از تفرقه، آموزش نیروهای مسلمان برای جهاد با کفار |
| سایر | |
| وضعیت | غیرفعال |
سازمان پیشمرگان مسلمان کُرد، نهادی متشکل از مسلمانان انقلابی بومی کُرد برای تأمین امنیت مناطق غرب ایران.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و ناآرامی‌هایی که ضد انقلاب و گروه‌های چپ در مراکز کردنشین ایجاد کردند، سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، در پاییز ۱۳۵۸ به پیشنهاد محمد بروجردی و موافقت امام‌خمینی تشکیل شد.
هدف تشکیل این نهاد، دفاع از جمهوری اسلامی و راه امام‌خمینی، تأمین امنیت منطقه، نجات کردستان از گروه‌های ضدانقلاب و توجه به مسائل فرهنگی‌سیاسی بود. این نهاد با استقبال مردم متدین کردستان روبه‌رو شد، اما افزون بر مخالفت برخی از مسئولان دولت موقت، از سوی ضدانقلاب نیز متهم به منفعت‌طلبی بود.
پیشمرگان علاقه بسیاری به امام‌خمینی داشتند و خود را فرزندان ایشان می‌دانستند. آنها دلیل حرکت خود را به صراحت دفاع از جمهوری اسلامی و حمایت از راه خمینی اعلام می‌کردند. امام‌خمینی نیز به پیشمرگان مسلمان کُرد، اهمیت می‌داد و آنان را محترم و از نیروهای وفادار به اسلام و انقلاب می‌شمرد. این نهاد در سال ۱۳۶۳ در سپاه پاسداران ادغام شد.
معنی
پیشمرگ به معنای بلاگردان و فدایی است[۱] و به فرد یا گروهی که حاضرند خود را فدای شخص و چیزی کنند، پیشمرگ گفته می‌شود. سازمان پیشمرگان مسلمان کُرد تشکیلاتی سازمان‌یافته از مردم بومی کُرد بود که برای مقابله با بحران کردستان ایران تشکیل شد.[۲] در میان پیروان انبیا (ع) و نیز در تاریخ اسلام، کسانی وجود داشتند که آماده بودند برای اهداف خود جانشان را فدا کنند[۳]؛ ازجمله گروهی از یاران امام‌علی(ع) موسوم به شرطة الخمیس بودند که با آن حضرت پیمان بستند تا پای مرگ در راه ایشان فداکاری کنند.[۴] از این کسان تعبیر به پیشمرگ می‌شده‌است.[۵] امام‌خمینی به همین دلیل ملت و ارتش جمهوری اسلامی را فدایی اسلام خوانده‌است.[۶] در تاریخ سیاسی و مبارزاتی مردم کردستان، سازمان‌های سیاسی و احزاب مختلفی ازجمله حزب دموکرات کردستان ایران و حزب دموکرات کردستان عراق نیروهای مسلح خود را با نام «پیشمرگ» سازمان داده‌اند.[۷]
شکل‌گیری
پس از پیروزی انقلاب اسلامی گروه‌های ضدانقلاب به‌ویژه حزب دموکرات و کومله در کردستان با ادعای دفاع از خلق کُرد علیه جمهوری اسلامی آغاز به آشوب و مخالفت با انقلاب و نظام اسلامی کردند و دامنه آن آذربایجان غربی و بخشی از کرمانشاه را هم فرا گرفت.[۸] برخی از این گروه‌ها چنان‌که امام‌خمینی نیز اشاره کرده‌است[۹] مانند سازمان پیکار، چریک‌های فدایی خلق و کومله مارکسیست بودند.[۱۰] آنان به مراکز و نهادهای انقلابی و اسلامی همچون کمیته‌های مردمی[۱۱] و پایگاه‌های دولتی[۱۲] و حتی مساجد[۱۳] حمله کردند و به نام «فدایی» در کردستان به فتنه‌گری و کشتن مردم روی آوردند.[۱۴] روحانیان،[۱۵] مدرسان قرآن[۱۶] و شرکت‌کنندگان در نماز جمعه[۱۷] نیز از حمله آنان در امان نماندند (ببینید: کردستان) و با ناامن‌شدن کردستان، گروه قابل توجهی از متدینان و طرفداران انقلاب اسلامی به شهر کرمانشاه مهاجرت کردند.[۱۸] در این میان کردهای مسلمان مریوان که درگیر مبارزه با ضدانقلاب بودند با نامهای از مصطفی چمران، فرمانده ستاد جنگ‌های نامنظم، از محمد بروجردی فرمانده ستاد غرب کشور درخواست کمک کردند.[۱۹] هیئت‌هایی نیز از سوی امام‌خمینی[۲۰] و دولت موقت برای مذاکره با شورشیان و رفع غائله به منطقه اعزام شدند؛ ولی مذاکرات آنان با کارشکنی معارضان به بن‌بست رسید.[۲۱]
این شرایط منجر به تشکیل ستاد مشترک عملیات سپاه و ارتش شد که بروجردی، ناصر کاظمی فرمانده سپاه پاسداران کردستان، احمد متوسلیان فرمانده سپاه مریوان، علی صیاد شیرازی و احمد دادبین از ارتش جمهوری اسلامی، از اعضای مؤثر آن بودند. پس از چند جلسه رایزنی، بروجردی برای شکستن قدرت ضدانقلاب و شکستن محاصره پادگان سنندج، طرح تشکیل سازمان پیشمرگان مسلمان کرد را پیشنهاد کرد و مقرر گردید تا جهت تصویب نهایی به شورای انقلاب تقدیم شود.[۲۲] از سوی دیگر، کردهای مهاجر به کرمانشاه نیز متقاضی شرکت در مبارزه با ضدانقلاب بودند[۲۳] و ۳۵۰ تن از آنان با هدف تأمین امنیت کردستان به تهران رفتند[۲۴] و در مجلس خبرگان تحصن کردند.[۲۵]
پس از موافقت امام‌خمینی با تشکیل این نیرو،[۲۶] با تلاش سیدمحمد حسینی بهشتی رئیس شورای انقلاب،[۲۷] سیدعلی خامنه‌ای عضو شورای انقلاب و اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس[۲۸] طرح تشکیل سازمان پیشمرگان مسلمانِ کُرد تدوین و به شورای عالی سپاه و پس از آن به شورای انقلاب اسلامی ارائه شد که با حمایت بهشتی تصویب و مسئولیت آن به بروجردی واگذار شد.[۲۹] به دنبال آن در پاییز ۱۳۵۸ سازمان پیشمرگان مسلمان کرد تشکیل و فعالیت خود را آغاز کرد[۳۰] و احمد زارعی از اعضای شورای فرماندهی سپاه کردستان در تشکیل این نهاد نقشی مؤثر داشت.[۳۱]
ساختار و اهداف
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در مرحله نخست در کرمانشاه، نیروهای کرد مسلمان بومی و درگیر با ضدانقلاب را سازماندهی[۳۲] و رحیم احمدی را به عنوان فرمانده این گروه منصوب[۳۳] کرد. این نهاد برای روبه‌رو نشدن با مشکلات، چند ماهی بدون نام و نشان فعالیت کرد[۳۴] و پس از آن شاخه‌هایی در پاوه، جوانرود، کامیاران، مریوان[۳۵] و برخی از دیگر مناطق تشکیل داد. در گزینش اعضای پیشمرگ سعی می‌شد از افراد بومی، مؤمن به انقلاب[۳۶] و خوش‌سابقه استفاده شود و افراد دارای سوء سابقه پذیرفته نشوند.[۳۷] به‌تدریج شمار اعضای آن به سی هزار تن رسید و فرماندهان گردان‌ها و فرماندهان عملیاتی از پیشمرگان بودند.[۳۸] هسته‌های اولیه این نهاد به مدت دو ماه و نیم سلاح‌های سبک و نیمه‌سبک را آموزش دیدند.[۳۹] علی‌اکبر مداحی از مسئولان آموزش، و پادگان «خضر زنده» در کرمانشاه، محل آموزش پیشمرگان بود.[۴۰] پیشمرگان در سال ۱۳۶۳ در قالب گردان‌ها و گروه‌های ضربت موسوم به نبی اکرم (ص) و حضرت رسول (ص) نقش ایفا می‌کردند[۴۱] و بودجه آن از طریق ارتش پرداخت می‌شد.[۴۲]
سازمان پیشمرگان کُرد، انگیزه تشکیل این نهاد را در اطلاعیه‌ای در ۱۶/۱۱/۱۳۵۸ مبارزه با ضدانقلاب با تکیه بر قرآن و رهنمودهای وحدت‌طلبانه امام‌خمینی و دوری از تفرقه بیان و نخستین کار خود را آموزش نیروهای مسلمان برای جهاد با کفار اعلام کرد و از همه مردم دلسوز مسلمان دعوت کرد به این تشکیلات بپیوندند.[۴۳] دفاع از اسلام و جمهوری اسلامی و راه امام‌خمینی،[۴۴] تأمین امنیت منطقه، نجات کردستان از سیطره گروه‌های ضدانقلاب، توجه به مسائل فرهنگی ـ سیاسی[۴۵] از اهداف اساسی تشکیل این نهاد بود.
واکنش‌ها به تشکیل سازمان
تشکیل سازمان پیشمرگان مسلمان کرد با استقبال مردم متدین کردستان روبه‌رو شد[۴۶] و مردم برای پیوستن به این نهاد از نقاط مختلف کردنشین، ازجمله جوانرود و حتی مناطقی که در تصرف ضدانقلاب بود، اعلام آمادگی کردند.[۴۷] طایفه‌ها و طبقه‌های گوناگونی از مردم کرد عضو آن شدند، ازجمله عشایر شمال و جنوب،[۴۸] مردم شهرهای گوناگون کردستان به‌ویژه کردهای سنندج،[۴۹] بازاریان[۵۰] و معلمان[۵۱]؛ همچنین گروه قابل توجهی از روحانیان برجسته کردستان با پیشمرگان مسلمان کرد همکاری می‌کردند و برخی از آنان به عضویت این نهاد درآمدند.[۵۲] زنان کرد نیز از پیشمرگان حمایت می‌کردند و در مواقعی دوشادوش همسران پیشمرگ خود می‌جنگیدند.[۵۳] مردم مسلمان مناطق کردنشین به‌ویژه بازاریان، افزون بر حمایت‌های معنوی به این سازمان کمک‌های مالی نیز می‌کردند؛ چنان‌که لباس‌های هم‌شکل پیشمرگان را آنان تهیه می‌کردند.[۵۴] در وقت آزادسازی سنندج در اردیبهشت ۱۳۵۹،[۵۵] مردم از پیشمرگان و دیگر رزمندگان استقبال و مسجد جامع سنندج را چراغانی کردند.[۵۶] همچنین سازمان‌ها، انجمن‌های اسلامی کارگری و دانشجویی گوناگون کشور ضمن محکوم‌کردن شرارت و تجزیه‌طلبی در کردستان از این نهاد حمایت کردند.[۵۷]
گروه‌های ضدانقلاب که از تشکیل این نهاد به وحشت افتاده بودند، به ترور پیشمرگان و پشتیبانان آنان برخاستند[۵۸] و به خانواده‌های رزمندگان کُرد حمله کردند؛ ولی آنان در برابر این مشکلات صبر کردند[۵۹] و این مشکلات نتوانست آنان را به تسلیم وادارد.[۶۰] با آنکه در آغاز، این نهاد از نظر مالی در تنگنا بود و حقوق اندکی به اعضای آن پرداخت می‌شد[۶۱] و حتی برخی از پیشمرگان برای تجهیز این نهاد، از خود هزینه می‌کردند،[۶۲] تبلیغات علیه این نهاد از سوی گروه‌های ضدانقلاب بسیار بود. آنان اعضای این نهاد را متهم به منفعت‌طلبی می‌کردند.[۶۳] امام‌خمینی از پیشمرگان خواست که برای پاکسازی مناطق آلوده وارد عمل شوند.[۶۴] در عین حال، برخی از پاسداران انقلاب اسلامی در آغاز، به سبب روشن‌نبودن پیامدهای تأسیس چنین نهادی با تشکیل آن مخالف بودند[۶۵]؛ ولی در ادامه به مثبت‌بودن تشکیل این نهاد پی بردند. دولت موقت نیز با تشکیل چنین نهادی مخالف بود و از آنان نیز حمایت نمی‌کرد.[۶۶]
ویژگی‌ها و عملکرد
نگاه دست‌اندرکاران این نهاد به‌ویژه بروجردی به منطقه، بر نگاه معرفتی و محرومیت‌زدایی فرهنگی و اقتصادی و معرفی انقلاب از راه اخلاق به مردم استوار بود.[۶۷] رفتار اسلامی و برابرانه و برادرانه فرماندهان با پیشمرگان بسیار مورد توجه بود.[۶۸] آرامش و انصاف و آزاداندیشی و احترام به افکار دیگران،[۶۹] صداقت، ایمان، پایمردی و شجاعت و ایثار بروجردی فرمانده سپاه کردستان[۷۰] و اعتماد وی به مردم کرد،[۷۱] موجب جذب جوانان پیشمرگ به وی شد.[۷۲] وی برای مردم همچون پدر بود. او به افراد و حتی معارضان اجازه می‌داد که سخن خود را بدون دغدغه بیان کنند و جواب بشنوند.[۷۳] دلسوزی[۷۴] و نیز نجابت و تقوا و رفتار نیکوی احمد متوسلیان[۷۵] و رفتار انسانی و اسلامی علی صیاد شیرازی[۷۶] در رفتار نیک پیشمرگان مؤثر بود. این نهاد پیش از آنکه سازمانی نظامی باشد، نهادی فرهنگی بود.[۷۷] پیشمرگان داوطلبانه جذب شده بودند و روحیه عبادت و معنویت و اخلاق در میان آنان رواج داشت و آنان سعی می‌کردند اعتقادات خود را ارتقا دهند و حلقه‌های ذکر و قرائت قرآن در میان آنان برگزار می‌شد.[۷۸] پیشمرگان بسیار مردم‌دوست و ایثارگر،[۷۹] انقلابی، طرفدار ایرانی مستقل و یکپارچه[۸۰] بودند. رابطه آنان با پاسداران غیر بومی برادرانه و صمیمی بود و رابطه مهاجران و انصار یاران پیامبر اکرم(ص) را به خاطر می‌آورد.[۸۱] آنان در نماز جماعت به پاسداران اقتدا می‌کردند[۸۲] و با دیگر نیروهای مسلح نیز صمیمیت و همکاری را به اوج رسانده بودند.[۸۳] چالاکی و چابکی و توانایی رزمی از دیگر ویژگی‌های پیشمرگان بود.[۸۴]
نهاد پیشمرگان مسلمان کرد آثار و برکات فرهنگی، سیاسی و اعتقادی بسیاری را در پی داشت.[۸۵] از آنجاکه توجه به مسائل دینی و قرآنی در سرلوحه فعالیت‌های سازمان قرار داشت،[۸۶] این گروه مظهر آگاهی مردم کرد و نماد وحدت میان شیعه و سنی به‌شمار می‌آمد.[۸۷] شکل‌گیری این سازمان که نخستین تجربه گسترده به‌کارگیری نیروهای مردمی و بسیج به منظور دفاع از انقلاب اسلامی در آن منطقه[۸۸] با تربیت نیروهای لازم از میان مسلمانان کُرد بود، سبب نفوذ و حاکمیت نظام اسلامی در کردستان شد[۸۹] و بر پیوند و همدلی نیروهای بومی هوادار انقلاب و نیروهای غیر بومی افزود.[۹۰] همچنین نشان‌دادن تصویری درست از مردم کردستان به دیگر مردم ایران از دیگر پیامدهای تشکیل این سازمان بود. گروه‌های ضدانقلاب سعی می‌کردند که مردم کرد را ضدانقلاب نشان دهند؛ ولی آنان با حمایت گسترده از پیشمرگان ثابت کردند که مدافع نظام اسلامی و انقلاب‌اند.[۹۱] همچنین این گروه طرح‌هایی را به مسئولان برای بازگشت آرامش به منطقه ارائه کردند؛ ازجمله این طرح‌ها درخواست اعزام هیئت تقسیم اراضی به کردستان بود.[۹۲] پیشمرگان با انتشار اطلاعیه و دیدار با مسئولان کشور، ماهیت گروه‌های ضدانقلاب را به مردم ایران نمایاندند.[۹۳] آنان ضمن شرح جنایت‌های ضدانقلاب در حق مردم کردستان از مردم سراسر ایران دعوت کردند به یاری مردم کردستان برخیزند.[۹۴] اعضای این نهاد به‌گونه‌ای رفتار می‌کردند که ضمن پاکسازی منطقه به مردم آسیب نرسد[۹۵] و یکی از عوامل طولانی‌شدن عملیات پاکسازی مناطق درگیر، پیشگیری از کشته و زخمی‌شدن ساکنان آن مناطق بود.[۹۶]
پس از اعلام عفو عمومی امام‌خمینی در شهریور ۱۳۵۸ در کردستان،[۹۷] افراد فریب‌خورده بسیاری از گروه‌ها به صورت انفرادی و گروهی تسلیم شدند و سلاح را زمین گذاشتند[۹۸] (ببینید: عفو(۲)). عملکرد خوب پیشمرگان نیز موجب شد که عده‌ای از افراد مخالف جمهوری اسلامی داوطلبانه به صف پیشمرگان بپیوندند و منشأ خدمات ارزنده‌ای شوند.[۹۹] پیشمرگان با افراد فریب‌خورده مدارا و با افراد بازداشت‌شده با منطق انسانی و اسلامی رفتار می‌کردند و این خود زمینه تحول و جذب آنان را فراهم می‌کرد.[۱۰۰]
از سوی دیگر، پیشمرگان در شناسایی عوامل ضدانقلاب با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش همکاری می‌کردند و پابه‌پای آنان در پاکسازی‌ها شرکت داشتند[۱۰۱] و به دلیل تجربه و توان جنگ‌های چریکی، سد محکمی در برابر ضدانقلاب بودند.[۱۰۲] بیشترین تلاش‌های اطلاعاتی را این افراد انجام می‌دادند.[۱۰۳] آنان در نخستین عملیات در زمستان ۱۳۵۸ در جریان آزادسازی کامیاران از دست ضدانقلاب درخشیدند.[۱۰۴] آنان پس از آزادکردن کامیاران از مردم دعوت کردند که جنایت‌های گروه‌های ضدانقلاب را در ویران‌کردن مسجدها تماشا کنند.[۱۰۵] شهرهای باینگان و نودشه نیز به همت این گروه آزاد شد.[۱۰۶] آنان در عملیات شکست محاصره پادگان سنندج در اردیبهشت ۱۳۵۹[۱۰۷] و شکستن محاصره پادگان شهید عبادت مریوان و نجات خانواده‌های ارتشیان[۱۰۸] و نیز عملیات پاکسازی مریوان[۱۰۹] در تیر ۱۳۵۹[۱۱۰] شرکت داشتند. آنان همچنین به همراه دیگر نظامیان در مهر و آبان ۱۳۶۰ در عملیات آزادسازی بوکان و اشنویه[۱۱۱] و سقز شرکت کردند.[۱۱۲] کمک به شکست حلقه محاصره ستون اعزامی از سنندج به مریوان به فرماندهی صیاد شیرازی از کارهای دیگر این سازمان بود.[۱۱۳]
همچنین پیشمرگان از سال ۱۳۵۹–۱۳۶۱ در پاکسازی جاده‌های مواصلاتی و روستاهای کردستان نقش داشتند[۱۱۴] و در آزادسازی جاده سردشت پیرانشهر در سال ۱۳۶۱ شرکت کردند.[۱۱۵] امام‌خمینی در پیامی در ۲۵/۴/۱۳۶۱ پیروزی رزمندگان اسلام در آزادسازی جاده سردشت ـ پیرانشهر را تبریک گفت.[۱۱۶] همچنین پیشمرگان مسلمان در سال ۱۳۶۲ به نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ژاندارمری در آزادسازی جاده مهاباد ـ سردشت کمک کردند و توانستند آنجا را پس از چهار سال از تصرف ضدانقلاب خارج کنند[۱۱۷] و منطقه را امن سازند.[۱۱۸] با ایجاد امنیت نسبی، مرکز بزرگ اسلامی غرب کشور که در سال ۱۳۵۹ به هدف سامان‌دادن به امور روحانیان منطقه تأسیس شده بود، فعالیت‌های خود را گسترش داد.[۱۱۹]
پیشمرگان در دفع تجاوز ارتش عراق به ایران نیز نقش داشتند.[۱۲۰] آنان ازجمله در کنار سپاه و ارتش در عملیات قوچ سلطان[۱۲۱] عملیات قادر، والفجر ۲ و والفجر ۴ شرکت داشتند[۱۲۲] و صدها نفر از آنان در کنار نیروهای مسلح جمهوری اسلامی به شهادت رسیدند.[۱۲۳] خانواده قادرخان‌زاده از پیشمرگان کرد بانه، شش شهید و یک جانباز در راه خدا دادند.[۱۲۴] در میان اسیران زندان «دولتو» (زندانی که ضدانقلاب ایجاد کرده بود) که در اردیبهشت ۱۳۶۰ به دست عراق و با اشاره دموکرات‌ها بمباران شد،[۱۲۵] کسانی از پیشمرگان مسلمان کرد نیز وجود داشتند.[۱۲۶] مردم مسلمان کرد ۵۴۰۰ شهید تقدیم انقلاب اسلامی کرده‌اند[۱۲۷] که هزار نفر از آنان از اعضای این نهاد بوده‌اند.[۱۲۸] برخی از شهدای معروف پیشمرگان مسلمان کرد عبارت‌اند از: عبدالله جماران، محمود غمیان، علی غفوری، شمس‌الدین سیدپناهی، ناصر احمدی، اسماعیل دوراجی، خلیل رضایی، علی تهماسبی، سیدصدیق حسین‌پناهی، اقبال پیکی، حامد عراقی، حاجی صلاحی، سیدعطاءالله حسینی، عبدالله ترک، رشید محمدرضایی، فرهاد رستمی، عزیز خدیور،[۱۲۹] مختار کمانگر، محمد کاکسنوی، مصطفی مردوخی[۱۳۰] و کیکاووس پیری.[۱۳۱] از میان ۵۶۲ شهید زن استان کردستان گروهی از آنان از بانوانی بودند که با پیشمرگان مسلمان کرد همکاری می‌کردند[۱۳۲] (ببینید: کردستان).
پیوند پیشمرگان با امام‌خمینی
پیشمرگان به امام‌خمینی بسیار علاقه‌مند بودند و خود را فرزندان ایشان می‌شمردند.[۱۳۳] آنان به‌صراحت دلیل این حرکت خود را دفاع از اسلام و جمهوری اسلامی و حمایت از راه امام‌خمینی اعلام می‌کردند.[۱۳۴] این جمعیت پیوسته مطیع دستورهای امام‌خمینی بودند و در یکی از دیدارها وفاداری و پایمردی خود در دفاع از اسلام و امام‌خمینی را تا آخرین قطره خون خود ابراز کردند و از دولت خواستند که آنان را در جهت اهداف خود یاری کند.[۱۳۵] پیشمرگان در ۱۰/۱۲/۱۳۵۸ در تلگرامی به ایشان ضمن حمایت از جمهوری اسلامی و انتقاد از مماشات دولت موقت در برابر ضدانقلاب، رفتار دوگانه حزب دموکرات کردستان در مذاکره با دولت همراه با ادامه جنایت در کردستان را منافقانه خواندند.[۱۳۶] پس از اعلام سلامتی امام‌خمینی در پی بیماری ایشان در بهمن ۱۳۵۸، پیشمرگان در اطلاعیه‌ای با آرزوی بهبودی کامل برای ایشان، ایشان را پدر انقلاب اسلامی و وجود ایشان را حامی مظلومان و درمان‌کننده دردهای مردم کردستان و منجی منطقه از دام دست‌اندرکاران شرق و غرب و انقلاب را نیازمند به وجود ایشان خواندند و خداوند متعال را به سبب سلامتی ایشان سپاس گفتند.[۱۳۷]
امام‌خمینی نیز به پیشمرگان مسلمان کرد اهمیت می‌داد و آنان را محترم و از نیروهای وفادار به اسلام و انقلاب می‌شمرد. گروهی از پیشمرگان کُرد در ۲۱/۲/۱۳۵۹ در محل اقامت ایشان در منطقه دربند تهران با ایشان که دوره نقاهت ناشی از بیماری را می‌گذراند، دیدار کردند و از دولت جمهوری اسلامی خواستند که آنان را در برابر گروه‌های ضدانقلاب تقویت کنند. ایشان در دیدار با پیشمرگان مسلمان سفارش کرد به مردم یادآور شوند امنیت کردستان باید به دست مردم منطقه تأمین شود و خود، ضدانقلاب را از منطقه بیرون کنند.[۱۳۸] ایشان در بیانی دیگر با تشکر از جوان‌های پیشمرگ، آنان را از فداکاران راه اسلام و سپاه پیامبر اسلام(ص) خوانده و علاقه خود را به آنان، علاقه مسلمان با مسلمان و پدر با فرزند نامیده‌است و خاطرنشان کرده که از قیام پیشمرگان در برابر شرارت‌های ضدانقلاب پشتیبانی و پیوسته برای آنان دعا می‌کند. ایشان با اشاره به پشتیبانی خداوند از انقلاب اسلامی در کشف کودتای نوژه، ابراز امیدواری کرد دولت به کردستان بیشتر توجه کند و به پیشمرگان امیدواری داد که کردستان امن و کارها اصلاح خواهد شد. ایشان به پیشمرگان توصیه کرد محکم و استوار در صحنه بایستند و از آنجاکه برای اسلام کار می‌کنند، باکی از شکست نداشته باشند و تأکید کرد شهادت و کشته‌شدن در راه خدا شکست نیست و در هر دو صورت پیروزند.[۱۳۹]
در دیدار گروهی از پیشمرگان کرد در ۱۰/۵/۱۳۵۹ با امام‌خمینی، یکی از پیشمرگان از شرایط نامساعد کردستان شکوه کرد که ایشان به آنان دلداری و امید داد که مشکلات منطقه کردنشین حل خواهد شد.[۱۴۰] امام‌خمینی در ۲۱ تیر ۱۳۵۹ در دیدار با نمایندگان سازمان پیشمرگان مسلمان کرد از فداکاری جوانان پیشمرگ تشکر کرد و خاطرنشان ساخت که به آنان علاقه دارد و آنان را دعا و با تمام قوا از آنان پشتیبانی می‌کند و تأکید کرد آنان هراسی از شکست نداشته باشند زیرا شهادت شکست نیست.[۱۴۱] همچنین ایشان در نهم بهمن ۱۳۵۹ در دیدار با مجروحان و خانواده شهدای سپاه و پیشمرگان مسلمان کُرد و عده‌ای دیگر، شهدا و جانبازان را سند افتخار اسلام و کشور و سند جنایت دشمنان اسلام خواند و خود را از تشکر از خدمات آنان ناتوان شمرد و مردم ایران را پشتیبان آنان و معنویت حاکم بر فضای ایران را بی‌نظیر خواند و شایعه‌پراکنان علیه نیروهای انقلابی و رزمندگان را جاهل و مغرض نامید و با اشاره به شایعه‌افکنان و فتنه‌انگیزی‌های مخالفان اسلام و انقلاب و سخنرانی برخی از سران کشورهای اسلامی در کنفرانس طائف در عربستان سعودی با هدف ایجاد اختلاف میان اهل سنت و شیعه در ایران، به حاضران از پاسداران شیعه و پیشمرگان سنی‌مذهب کُرد سفارش کرد به حرف‌های شایعه‌افکنان و کسانی که از سر هوا و هوس سخن می‌گویند، گوش ندهند. مردم ایران همه با هم برادرند و نباید به این سخنان تفرقه‌افکنان توجه کنند که هر دو طایفه زیان خواهند دید.[۱۴۲]
همچنین پس از شرکت پیشمرگان کرد مسلمان در آزادساختن کامیاران از توابع کرمانشاه، بروجردی با عده‌ای از پیشمرگان ازجمله رحیم احمدی، مسعود غمیان، داریوش چاپاری و عده‌ای از پیشمرگان مسلمان کرد شاخه پاوه و نوسود به دیدار امام‌خمینی رفتند. ایشان با پیشمرگان بسیار پدرانه برخورد کرد و دلسوزانه به راهنمایی فرزندان پیشمرگ خود پرداخت و پس از پایان دیدار از آنان دعوت کرد تا پس از صرف نهار در کنار ایشان، راهی کردستان شوند. پیشمرگان به همراه بنیانگذار انقلاب با نان و پنیر و خرما پذیرایی شدند. آنان همواره از سادگی و صفای امام‌خمینی و همانندی حالات ایشان با اصحاب رسول خدا(ص) با خوبی و خوشی یاد کرده‌اند.[۱۴۳] توده مردم کردستان به‌ویژه پیشمرگان مسلمان کُرد که علاقه‌مند به امام‌خمینی بودند، پس از شنیدن درگذشت ایشان بسیار متأثر شدند و برخی از آنان در رثای ایشان با صدای بلند نوحه کُردی می‌خواندند و جمع بسیاری از کردهای اهل سنت برای شرکت در تشییع جنازه ایشان راهی تهران شدند.[۱۴۴] سازمان پیشمرگان مسلمان کرد در سال ۱۳۶۳ به سبب رسمی‌شدن اعضای این نهاد و با هدف نظم و انضباط و کارایی بیشتر، در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ادغام و به صورت بخشی از مجموعه این نهاد بزرگ به فعالیت خود ادامه داد.[۱۴۵]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ۴/۵۲۳۵.
- ↑ روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۱۳.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۴۲/۱۵۰–۱۵۱.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۴۲/۱۵۱ و ۱۸۰–۱۸۱؛ بحرالعلوم، رجال السیدبحرالعلوم المعروف بالفوائد الرجالیه، ۳/۵۳.
- ↑ سلطان‌محمدی، جنگ و صلح در احادیث، ۹۷.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۱۲۷.
- ↑ جوانمرد، اخبار روز.
- ↑ روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۲۳–۲۴؛ هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۳۴۲–۳۴۳؛ جمهوری اسلامی، ۳/۵/۱۳۵۸، ۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۸۸ و ۹/۳۷۱.
- ↑ دریاباری، احزاب سیاسی در ایران، ۴۹۱–۴۹۲؛ محمودزاده، آنها وجب به وجب کردستان را این گونه پاکسازی کردند، ۵۰.
- ↑ روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۱۴؛ چاپاری، خاطرات، ۱/۴۷.
- ↑ دریاباری، احزاب سیاسی در ایران، ۴۹۲.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۱۹/۱۲/۱۳۵۸، ۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۳۷.
- ↑ مرکز بزرگ اسلامی، سالنامه سنندج، ۳۷–۳۸.
- ↑ رضایی، خاطرات، ۱/۱۹۵.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۱۲/۱۲/۱۳۵۸، ۴ و ۱۸/۱۲/۱۳۵۸، ۱۲.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۱۸/۱۲/۱۳۵۸، ۱۲؛ چاپاری، خاطرات، ۱/۴۸؛ مداحی، تأسیس سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۷.
- ↑ اسماعیلی، مسیح کردستان، ۱۰۱–۱۰۲.
- ↑ جلائی‌پور، فراز و فرود جنبش کردی، ۹۴.
- ↑ صادقی، علل و عوامل، ۶۲–۷۲؛ محمودزاده، آنها وجب به وجب کردستان را این گونه پاکسازی کردند، ۵۶–۵۷.
- ↑ شاهد یاران، فرمانده مقتدر و دوست‌داشتنی، ۸؛ رفیق‌دوست، ۲۳.
- ↑ موسوی، مریوان، ۳۴–۳۵؛ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۴۲–۴۳؛ روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۱۵.
- ↑ رستگارپناه، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
- ↑ عبدی سروآباد، خاطرات، ۱/۱۲۰.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۱۹–۲۰.
- ↑ عبدی سروآباد، خاطرات، ۱/۱۲۰.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۱۹–۲۰؛ روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۲۷؛ رستگارپناه، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
- ↑ صفوی، خاطره، ۱۹۶–۱۹۷؛ نصرالله زنجانی، مصاحبه، ۹۵؛ محمودزاده، آنها وجب به وجب کردستان را این گونه پاکسازی کردند، ۵۰.
- ↑ موسوی، مریوان، ۳۴.
- ↑ ریاضی، گزارش یک شاعر آسمانی، ۷.
- ↑ دقیقی، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، ۱۲/۹/۹۳؛ روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۱۵؛ رستگارپناه، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۱۷.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۲۰.
- ↑ روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۲۷.
- ↑ شاهد یاران، فرمانده مقتدر و دوست‌داشتنی، ۷–۸.
- ↑ رستگار، خاطره، ۱۵۴–۱۵۵.
- ↑ مداحی، تأسیس سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۷.
- ↑ چاپاری، خاطرات، ۱/۴۸؛ روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۳۱.
- ↑ مداحی، تأسیس سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۷.
- ↑ رستگارپناه، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
- ↑ مداحی، تأسیس سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۷.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۱۶/۱۲/۱۳۵۸، ۵.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۱۲/۱۲/۱۳۵۸، ۶.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۲۵–۲۷؛ فائق‌فرجی، روزهای سبز کردستان، ۱/۱۳–۱۴.
- ↑ شاهد یاران، فرمانده مقتدر و دوست‌داشتنی، ۸.
- ↑ اسماعیلی، مسیح کردستان، ۷۸–۷۹.
- ↑ روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۳۷.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۲۲.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۴۱.
- ↑ روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۳۷.
- ↑ روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۳۷؛ مرکز بزرگ اسلامی، سالنامه سنندج، ۳۷، ۳۸ و ۴۲.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۳۹–۴۰.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۳۴.
- ↑ ابوالفتحی، روزنامه ایران، ۱۷.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۳۴–۳۵.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۱۲/۱۲/۱۳۵۸، ۶.
- ↑ شاهد یاران، فرمانده مقتدر و دوست‌داشتنی، ۸.
- ↑ خامنه‌ای، حدیث ولایت، ۶۳.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۲۲–۲۳.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۲۵؛ مداحی، تأسیس سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۷.
- ↑ چاپاری، خاطرات، ۱/۵۸–۵۹.
- ↑ ایازی، روزنامه اصفهان زیبا، ۲۳.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۳۴.
- ↑ یاسینی، خاطره، ۱۶۲–۱۶۳.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۱۸/۱۲/۱۳۵۸، ۱۲؛ صفوی، خاطره، ۱۹۶–۱۹۷.
- ↑ نصرالله زنجانی، مصاحبه، ۹۵.
- ↑ نیک‌روزی، خاطرات، ۱/۱۷۵–۱۷۶.
- ↑ الله‌مرادی، امتداد، ۲۶–۲۷.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۳۲.
- ↑ عسکری، خاطره، ۸۶.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۳۲.
- ↑ الله‌مرادی، روزهای سبز، ۱/۷۸–۷۹.
- ↑ محمودزاده، آنها وجب به وجب کردستان را این گونه پاکسازی کردند، ۵۰–۵۱.
- ↑ بارزگان، خاطرات، ۱۴۷؛ الله‌مرادی، امتداد، ۲۷.
- ↑ رضایی، خاطرات، ۱۹۸.
- ↑ نوروزی و کمیلی، بخوانید افسانه نیست، ۲۴.
- ↑ الله‌مرادی، روزهای سبز، ۱/۶۸–۶۹.
- ↑ تفاهم، روزنامه، ۷/۴/۱۳۹۶ش، ۱۲.
- ↑ صادقی‌گویا، مصاحبه، ۴۹–۵۰.
- ↑ الله‌مرادی، روزهای سبز، ۱/۷۲؛ سلیمانی، روزنامه جام جم، ۲.
- ↑ مداحی، تأسیس سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۷.
- ↑ خامنه‌ای، حدیث ولایت، ۳۵.
- ↑ رستگارپناه، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۲۴؛ فائق‌فرجی، روزهای سبز کردستان، ۱/۱۳.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۲۵.
- ↑ جلیلی، روزنامه جام جم، ۲.
- ↑ فائق‌فرجی، روزهای سبز کردستان، ۱/۱۴.
- ↑ مداحی، تأسیس سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۷.
- ↑ روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۳۵.
- ↑ عابدی، مصاحبه، ۱۱.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۶/۵/۱۳۵۹، ۵.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۲۰/۱۲/۱۳۵۸، ۴؛ ۲۱/۱۲/۱۳۵۸، ۴ و ۲۶/۱۲/۱۳۵۸، ۴.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۱۳/۱۲/۱۳۵۸، ۴.
- ↑ چاپاری، خاطرات، ۱/۵۶.
- ↑ الیاسی، نقش مردم‌یاری در مدیریت بحران، ۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۴۴۵–۴۴۶.
- ↑ چوپانی، خاطرات، ۱/۱۰۹.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۳۸؛ الله‌مرادی، روزهای سبز، ۱/۷۷–۷۹.
- ↑ الله‌مرادی، روزهای سبز، ۱/۷۷–۷۹.
- ↑ اطلاعات، روزنامه، ۳۰/۱/۱۳۶۱ش، ۱ و ۱۵؛ مداحی، تأسیس سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۷؛ روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۳۰–۳۱.
- ↑ ایازی، روزنامه اصفهان زیبا، ۲۳.
- ↑ رستگارپناه، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
- ↑ صفوی، خاطره، ۱۹۶–۱۹۷؛ فائق‌فرجی، روزهای سبز کردستان، ۱/۱۳–۱۴.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۲۶/۱۲/۱۳۵۸، ۴.
- ↑ روحی، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، ۳۲.
- ↑ اسماعیلی، مسیح کردستان، ۲۰۰–۲۰۱؛ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۳۰–۳۵؛ ابوالفتحی، روزنامه ایران، ۱۷.
- ↑ چاپاری، خاطرات، ۱/۵۹–۶۰.
- ↑ بارنامه، خاطرات، ۱/۸۴.
- ↑ موسوی، مریوان، ۲۹–۳۰ و ۴۲.
- ↑ هشترخانی و دیگران، آذربایجان غربی در گذار از بحرانها، ۲/۱۴۸ و ۱۸۵–۱۸۶.
- ↑ فخری، مجله تبیان، ۴۸.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۲۴.
- ↑ خامنه‌ای، فرهیختگان، ۴.
- ↑ حیدری، سردشت قطعه‌ای از بهشت، ۶۰–۶۱.
- ↑ صادقی، آذربایجان غربی، ۹۰–۹۲.
- ↑ صادقی، آذربایجان غربی، ۶۲–۶۳ و ۹۶.
- ↑ فائق‌فرجی، روزهای سبز کردستان، ۱/۱۴.
- ↑ مرکز بزرگ اسلامی، سالنامه سنندج، ۴.
- ↑ احمدی، رحیم، خاطرات، ۱/۴۲.
- ↑ عبدی، خاطرات، ۱/۱۳۴–۱۳۵؛ موسوی، مریوان، ۶۰.
- ↑ رستگارپناه، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس؛ موسوی، مریوان، ۷۴–۷۵.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۲۹/۲/۱۳۹۴، ۱؛ بهرامی ابهر، سفر به بانه دیار خاطره‌ها، ۱۱.
- ↑ رستگارپناه، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
- ↑ احمدی، بتول و دیگران، اوج مظلومیت، ۱/۵۸–۶۸.
- ↑ حیدری، سردشت قطعه‌ای از بهشت، ۶۴.
- ↑ همشهری آنلاین، پایگاه اطلاع‌رسانی.
- ↑ خبرگزاری فارس، ۱۱/۱۱/۱۳۹۳ش.
- ↑ رستگارپناه، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
- ↑ مرکز بزرگ اسلامی، سالنامه سنندج، ۳۷، ۳۸ و ۴۲.
- ↑ کریمی، روزنامه کیهان، ۹.
- ↑ منصوری، روزنامه اعتدال، ۳.
- ↑ ایازی، روزنامه اصفهان زیبا، ۲۳.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۱۲/۱۲/۱۳۵۸، ۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۸۴.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۱۱/۱۲/۱۳۵۸، ۴.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۱۹/۱۲/۱۳۵۸، ۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۸۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۲.
- ↑ رستگارپناه، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۲–۲۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۶–۳۱.
- ↑ نیک‌روزی، خاطرات، ۱/۱۷۴–۱۷۵.
- ↑ خبرگزاری تسنیم، ۱۴/۳/۱۳۹۶.
- ↑ مرکز بزرگ اسلامی، سالنامه سنندج، ۳۸.
منابع
- ابوالفتحی، حسین، روزنامه ایران، ۱۵/۱۱/۱۳۸۷ش.
- احمدی، بتول و دیگران، اوج مظلومیت، مستندی از جنایات ضدانقلاب در مناطق بحران‌زده غرب و شمال غرب کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اصفهان، ستارگان درخشان، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.
- احمدی، رحیم، خاطرات رحیم احمدی (مامه رحیم)، چاپ‌شده در روزهای سبز کردستان، خاطرات جمعی از پیشمرگان مسلمان کرد، تدوین محمد فائق‌فرجی، تهران، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس کردستان، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- اسماعیلی، عباس، مسیح کردستان، مجموعه خاطره، یادمان سردار سرلشکر پاسدار محمد بروجردی، قم، لشکر ۱۷ علی‌بن‌ابیطالب (ع)، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- اطلاعات، روزنامه، ۳۰/۱/۱۳۶۱ش.
- الله‌مرادی، محمد، خاطرات محمد الله‌مرادی، چاپ‌شده در روزهای سبز کردستان، خاطرات جمعی از پیشمرگان مسلمان کرد، تدوین محمد فائق‌فرجی، تهران، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس کردستان، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- الله‌مرادی، محمد، مجله امتداد، شماره ۳۴، ۱۳۸۷ش.
- الیاسی، محمدحسین، نقش مردم‌یاری در مدیریت بحران با تأکید بر بحران کردستان ایران در دهه ۶۰، مجله مطالعات راهبردی بسیج، شماره ۲۵، ۱۳۸۳ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشرآثار امام‌خمینی، ۱۳۸۹ش.
- ایازی، کمال، روزنامه اصفهان زیبا، ۱۸/۵/۱۳۹۶ش.
- بارزگان، صالح، خاطرات صالح بارزگان، چاپ‌شده در روزهای سبز کردستان، خاطرات جمعی از پیشمرگان مسلمان کرد، تدوین محمد فائق‌فرجی، تهران، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس کردستان، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- بارنامه، حسین، خاطرات حسین بارنامه، چاپ‌شده در روزهای سبز کردستان، خاطرات جمعی از پیشمرگان مسلمان کرد، تدوین محمد فائق‌فرجی، تهران، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس کردستان، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- بحرالعلوم، سیدمهدی، رجال السیدبحرالعلوم المعروف بالفوائد الرجالیه، تحقیق محمدصادق و حسین بحرالعلوم، تهران مکتبة الصادق، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
- بهرامی ابهر، پرویز، سفر به بانه دیار خاطره‌ها، روزنامه کیهان، ۱۳/۹/۱۳۸۹ش.
- تفاهم، روزنامه، ۷/۴/۱۳۹۶ش.
- جلائی‌پور، حمیدرضا، فراز و فرود جنبش کردی (۱۳۵۷–۱۳۶۷)، مجله مطالعات ملی، شماره ۲۶، ۱۳۸۵ش.
- جلیلی، سعید، روزنامه جام جم، ۱۱/۵/۱۳۹۶ش.
- جمهوری اسلامی، روزنامه، ۳/۵/۱۳۵۸.
- جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۱/۱۲/۱۳۵۸.
- جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۲/۱۲/۱۳۵۸.
- جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۳/۱۲/۱۳۵۸.
- جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۶/۱۲/۱۳۵۸.
- جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۸/۱۲/۱۳۵۸.
- جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۹/۱۲/۱۳۵۸.
- جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۰/۱۲/۱۳۵۸.
- جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۱/۱۲/۱۳۵۸.
- جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۶/۱۲/۱۳۵۸.
- جمهوری اسلامی، روزنامه، ۶/۵/۱۳۵۹.
- جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۹/۲/۱۳۹۴ش.
- جوانمرد، برهان، اخبار روز، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۱۶/۱۲/۱۳۹۷ش.
- چاپاری، رحیم، خاطرات رحیم چاپاری، چاپ‌شده در روزهای سبز کردستان، خاطرات جمعی از پیشمرگان مسلمان کرد، تدوین محمد فائق‌فرجی، تهران، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس کردستان، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- چوپانی، محمد، خاطرات محمد چوپانی، چاپ‌شده در روزهای سبز کردستان، خاطرات جمعی از پیشمرگان مسلمان کرد، تدوین محمد فائق‌فرجی، تهران، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس کردستان، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- حیدری، زهرا، سردشت قطعه‌ای از بهشت، ستاد مرکزی راهیان نور، چاپ اول، ۱۳۶۰ش.
- خامنه‌ای، سیدعلی، روزنامه فرهیختگان، ۲۱/۳/۱۳۹۶ش.
- خامنه‌ای، سیدعلی، نرم‌افزار حدیث ولایت، بیانات سال ۱۳۸۸ش.
- خبرگزاری تسنیم، ۱۴/۳/۱۳۹۶ش.
- خبرگزاری فارس، ۱۱/۱۱/۱۳۹۳ش.
- دریاباری، سیدمحمدحسین، احزاب سیاسی در ایران، مجله یاد، شماره ۵۳–۵۶، ۱۳۷۸ش.
- دقیقی، حسین، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۱۲/۹/۱۳۹۳ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- رستگار، حسن، خاطره، چاپ‌شده در مجموعه خاطره یادمان سردار سرلشکر پاسدار محمد بروجردی، قم، لشکر ۱۷ علی‌بن‌ابیطالب (ع)، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- رستگارپناه، حسن، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۱۲/۹/۱۳۹۳ش.
- رضایی، خلیل، خاطرات خلیل رضایی، چاپ‌شده در روزهای سبز کردستان، خاطرات جمعی از پیشمرگان مسلمان کرد، تدوین محمد فائق‌فرجی، تهران، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس کردستان، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- رفیق‌دوست، محسن، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۸۱، ۱۳۹۱ش.
- روحی، نبی‌الله، شکل‌گیری بحران کردستان و سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، مجله مطالعات راهبردی بسیج، شماره ۳۴، ۱۳۸۶ش.
- ریاضی، حمید، گزارش یک شاعر آسمانی، روزنامه کیهان، ۲۶/۱۰/۱۳۹۵ش.
- سلطان‌محمدی، ابوالفضل، جنگ و صلح در احادیث، مجله علوم سیاسی، شماره ۳۴، ۱۳۸۵ش.
- سلیمانی، محمد، روزنامه جام جم، ۱۶/۲/۱۳۹۶ش.
- شاهد یاران، مجله، فرمانده مقتدر و دوست‌داشتنی، سیری در زندگی‌نامه سردار جاویدالاثر مهندس حاج احمد متوسلیان، شماره ۸۱، ۱۳۹۱ش.
- صادقی، رضا، آذربایجان غربی در جنگ با ضدانقلاب و دفاع مقدس، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
- صادقی، رضا، علل و عوامل ایجاد بن‌بست در مذاکرات کردستان، مجله نگین ایران، شماره ۴۲، ۱۳۹۱ش.
- صادقی‌گویا، مصاحبه، مجله شاهد یاران شماره ۸۲، ۱۳۹۱ش.
- صفوی، سیدیحیی (رحیم)، خاطره، چاپ‌شده در مجموعه خاطره یادمان سردار سرلشکر پاسدار محمد بروجردی، قم، لشکر ۱۷ علی‌بن‌ابیطالب (ع)، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- عابدی، یوسف، مصاحبه، روزنامه صبح صادق، ۱۸/۲/۱۳۹۶ش.
- عبدی سروآباد، امین، خاطرات امین عبدی سروآباد، چاپ‌شده در روزهای سبز کردستان، خاطرات جمعی از پیشمرگان مسلمان کرد، تدوین محمد فائق‌فرجی، تهران، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس کردستان، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- عبدی، محمدصالح، خاطرات محمدصالح عبدی، چاپ‌شده در روزهای سبز کردستان، خاطرات جمعی از پیشمرگان مسلمان کرد، تدوین محمد فائق‌فرجی، تهران، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس کردستان، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- عسکری، رضا، خاطره، چاپ‌شده در مجموعه خاطره یادمان سردار سرلشکر پاسدار محمد بروجردی، قم، لشکر ۱۷ علی‌بن‌ابیطالب (ع)، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- فائق‌فرجی، محمد، روزهای سبز کردستان، خاطرات جمعی از پیشمرگان مسلمان کرد، تهران، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس کردستان، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- فخری، نادر، مجله تبیان، خبرهای مرکز بزرگ اسلامی غرب کشور، شماره ۱۰۳، ۱۳۹۳ش.
- کریمی، فرید، روزنامه کیهان، ۱۴/۸/۱۳۹۱ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار (ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محمودزاده، محمد، آنها وجب به وجب کردستان را این گونه پاکسازی کردند، مجله شاهد یاران، شماره ۶۷، ۱۳۹۰ش.
- مداحی، علی‌اکبر، تأسیس سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، روزنامه جوان، ۱۰/۸/۱۳۹۳ش.
- مرکز بزرگ اسلامی غرب کشور، سالنامه سنندج، ۱۳۹۵ش.
- منصوری، ناهید، روزنامه اعتدال، ۴/۴/۱۳۹۴ش.
- موسوی، سیدکیارش، مریوان، ستادمرکزی راهیان نور، ۱۳۹۴ش.
- نصرالله زنجانی، حسین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۶۷، ۱۳۹۰ش.
- نوروزی، ایمان و علیرضا کمیلی، بخوانید افسانه نیست، مجله امتداد، شماره ۳۴، ۱۳۸۷ش.
- نیک‌روزی، ایرج، خاطرات ایرج نیک‌روزی، چاپ‌شده در روزهای سبز کردستان، خاطرات جمعی از پیشمرگان مسلمان کرد، تدوین محمد فائق‌فرجی، تهران، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس کردستان، ۱۳۸۵ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال‌های ۱۳۵۷–۱۳۵۸، انقلاب و پیروزی، به کوشش عباس بشیری، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- هشترخانی، امیر و دیگران، آذربایجان غربی در گذار از بحرانهای انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی (۱۳۵۷–۱۳۶۷)، تهران، سوره سبز، چاپ اول، ۱۳۹۵ش.
- همشهری آنلاین، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۲۲/۲/۱۳۸۸ش.
- یاسینی، سیدعلیرضا، خاطره، چاپ‌شده در مجموعه خاطره یادمان سردار سرلشکر پاسدار محمد بروجردی، قم، لشکر ۱۷ علی‌بن‌ابیطالب (ع)، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
پیوند به بیرون
- سیدعباس رضوی، سازمان پیشمرگان مسلمان کرد، دانشنامه امام‌خمینی، ج۶، ص۱۰۰–۱۰۷.