سازمان تبلیغات اسلامی

سازمان تبلیغات اسلامی، نهادی برای ترویج آموزه‌های اسلامی و ساماندهی آن.

معنای تبلیغ

«تبلیغ» از ماده «بلغ» به معنای رساندن و رسانندگی است . تبلیغ در فرهنگ دینی برابر با دعوت به سوی دین و ارزش‌هاست . از نگاه امام‌خمینی تبلیغ به مفهوم رساندن معارف و شرایع دین ، شناساندن و تشویق به نیکی و ترسیم بدی‌ و نشان‌دادن راه گریز از آن است. امام‌خمینی به سبب هجوم تبلیغات سوء دشمنان ضد اسلام و مسلمین و جمهوری اسلامی ایران برای تبلیغ اولویت خاصی قائل بود و از برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری‌های گوناگون در این راه حمایت می‌کرد . ایشان با اشاره به جایگاه و اهمیت تبلیغات همواره خواهان گسترش تبلیغات داخلی و خارجی به زبان‌های گوناگون دنیا بود (ببینید: تبلیغات).

تأسیس سازمان تبلیغات اسلامی

پیش از انقلاب اسلامی، روحانیان از سوی برخی شخصیت‌ها و نهادهای مذهبی برای تبلیغ در سطح محدود به برخی مناطق کشور فرستاده می‌شدند ؛ ولی پس از پیروزی نیاز مبرم جامعه انقلابی ایران به تشکیلاتی منسجم و مرجعی مشخص برای تبلیغات اسلامی ایجاب می‌کرد نهادی در این حوزه تأسیس شود. محمد امامی کاشانی، مسئول مدرسه عالی شهید مطهری (سپهسالار) در تهران که مسئولیت تبلیغات اسلامی مستقر در آن مدرسه را نیز برعهده داشت، در تاریخ ۲۵/۱۱/۱۳۵۹ از گروهی که در شاخه‌های مختلف فرهنگی و نهادی کار می‌کردند، دعوت کرد دراین‌باره چاره‌ای بیندیشند. این گروه که ازجمله آنها احمد جنتی عضو شورای نگهبان، محمدجواد باهنر عضو شورای انقلاب فرهنگی، محمدعلی شرعی نماینده جامعه مدرسین قم و محمد عبایی خراسانی رئیس دفتر تبلیغات اسلامی قم بودند، پس از گفتگو، شورای عالی تبلیغات را تشکیل دادند .

پس از آن امامی کاشانی طی نامه‌ای با شرح موضوع و ضرورت تشکیل چنین نهادی، از امام‌خمینی درخواست رهنمود کرد. ایشان در پاسخ، اعتماد و تأیید خود را از برنامه و افراد یادشده اعلام کرد و خواستار تلاش اعضای شورا در این راه شد . ایشان یادآوری کرد تبلیغات اسلامی را در همه ابعاد آن بهتر و بیشتر گسترش دهند و در این کار از افراد ارزشمند و مورد اعتماد استفاده کنند . این شورا برای گسترش و انسجام تبلیغات، سازمان تبلیغات اسلامی را در تیر ۱۳۶۰ تأسیس کرد .

اهتمام امام‌خمینی

اعضای شورای عالی تبلیغات اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی و برخی دیگر از نهادهای تبلیغی در ۲۶ اردیبهشت ۱۳۶۱ به دیدار امام‌خمینی رفتند. ایشان با اشاره به اهمیت تبلیغات دینی و سیاسی، مظلومیت جمهوری اسلامی ایران را در جهان یادآور شد و پاسخ به تهاجم تبلیغی دشمنان اسلام، به‌ویژه درباره رویدادهای دفاع مقدس را لازم شمرد و از دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خواست تبلیغات خارج از کشور را تقویت کنند و از همه علما و وعاظ و طلاب درخواست کرد با توجه به شأن تبلیغی اصلی خود، با نظم و برنامه به این وظیفه سرعت دهند . در دوم شهریور ۱۳۶۲ نیز اعضای شورای عالی تبلیغات در دیدار با امام‌خمینی از عملکرد خود گزارش دادند. ایشان در این دیدار توجه آنان را به چند موضوع مهم، ازجمله تناسب شیوه تبلیغات با نیازها و مقتضیات حوزه علمیه، دقت در انتشار کتاب، ضرورت نقد و بررسی کتاب و مطالعه آن پیش از انتشار، دقت در اعزام مبلّغ، ضرورت یادگیری زبان برای تبلیغ در خارج از کشور، صدور پیام انقلاب با تبلیغ درست، ضرورت پاسخگویی به شبهه‌های کمونیست‌ها، ضرورت شرح آیین‌های اجتماعی و حکومتی اسلام، اهمیت توجه به معنویات و کاستن از تشریفات و حساسیت قم و کتاب‌های صادرشده از حوزه قم را یادآور شد .

ساختار و مدیریت

سازمان تبلیغات اسلامی در سال‌های آغازین زیر نظر شورایی متشکل از غلامحسین حقانی، عباس شیرازی، احمد جنتی، محمدرضا مهدوی کنی و محمد امامی کاشانی اداره می‌شد. اداره شورایی آن سبب بروز برخی نابسامانی‌ها در آن سازمان شد . مهدوی کنی، در ۳۰ بهمن ۱۳۶۷ درباره مسائل و مشکلات سازمان ازجمله پیشنهادهایی درباره سرپرستی سازمان و کمک به رفع نیازهای مالی آن نامه‌ای به امام‌خمینی نوشت. ایشان در پاسخ یادآور شد در صورت موافقت دیگر اعضای شورا، انتصاب احمد جنتی از سوی ایشان به عنوان مسئول سازمان تبلیغات اسلامی مانعی ندارد و پس از این در ۱۴ فروردین ۱۳۶۸، وی را به ریاست سازمان نصب کرد . امام‌خمینی در این حکم ضمن شمارش خدمات و توانایی‌های جنتی، ابراز امیدواری کرد ضمن تلاش پیگیر، از نیروهای مؤمن به اسلام و انقلاب بهره گیرد و در حد توان نقاط کور و مجهول را بر مردم ایران و جهان اسلام روشن سازد (ببینید: احمد جنتی).

اساسنامه سازمان که پیش از رحلت امام‌خمینی تهیه شده و مورد تأیید ایشان نیز قرار گرفته بود ، با تصویب نهایی ریاست سازمان در تاریخ ۱/۴/۱۳۶۸ منتشر شد و مستند فعالیت‌های سازمان نیز (تا تدوین اساسنامه جدید) همان بود . این سازمان سه معاونت دارد: آموزشی و پژوهشی، فرهنگی ـ تبلیغی و اداری ـ مالی. نیز دارای چندین دفتر است: طرح و برنامه، امور مجلس و استان‌ها، حراست و روابط عمومی. همچنین این نهاد چندین مجمع وابسته دارد: مؤسسه انتشاراتی امیرکبیر، مرکز چاپ و نشر بین‌الملل وابسته به معاونت پژوهشی و دارالقرآن کریم. این سازمان در مراکز استان‌ها و در بیشتر شهرستان‌ها نیز دارای دفتر است . حوزه هنری از دیگر زیرمجموعه‌های سازمان است که زیر نظر شورای سیاست‌گذاری سیاست‌های کلان سازمان تبلیغات اسلامی فعالیت می‌کند .

اهداف و وظایف

امام‌خمینی در پیام‌ها و دیدار با مبلّغان، معرفی و دفاع از اسلام ناب محمدی و مکتب اهل بیت(ع) و ارزش‌های دینی را از اهداف و وظایف نهادهای تبلیغی کشور شمرده است . ایشان در جمع شورای عالی تبلیغات، مقابله با تبلیغات دشمنان علیه ایران و دفاع مقدس و نیز دفاع از جمهوری اسلامی ایران و گسترش تبلیغات در خارج از کشور را از وظایف دست‌اندرکاران تبلیغات دانست . ایشان در حکم نصب مسئول سازمان تبلیغات اسلامی، تبیین چارچوب اسلام ناب محمدی، ترسیم کینه مقدس علیه سرمایه‌داری غرب و کمونیسم متجاوز شرق و نشان‌دادن راه مبارزه با ریا و حیله و خدعه را به مردم و جوانان کشور از اهداف و وظایف آن نهاد شمرد . همچنین تبلیغ جدیت نظام در اهداف خود و برخورد قاطع با حریم‌شکنان و دفاع از ارزش‌ها به عنوان اصلی خدشه‌ناپذیر را از کارگزاران و مردم خواستار شد .

اساسنامه سازمان تبلیغات اسلامی نیز با توجه به سخنان و رهنمود‌های امام‌خمینی، احیا و اشاعه اسلام، دفاع از اسلام و نظام جمهوری اسلامی ایران و گسترش کمّی و کیفی تبلیغات دینی مردمی را جزء اهداف خود قرار داده و وظایف سازمان را نیز در سه حوزه مدیریت، تحقیق و تبلیغ تدوین کرده است؛ ازجمله: ۱. برنامه‌ریزی، هدایت و هماهنگی تبلیغات دینی، نظارت بر تشکل‌های اسلامی، هماهنگی و فعال‌ترکردن افراد تأثیرگزار روحانی و دانشگاهی و هنرمند در جهت خدمت به فرهنگ اسلامی و همکاری با نهادها و ادارات دولتی در جهت گسترش فرهنگ دینی و انقلابی در ادارات دولتی؛ ۲. مطالعات راهبردی و بررسی کاربردی در زمینه‌های فرهنگ قشرهای مختلف جامعه، نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم و فعالیت‌های قرآنی و احیا و اشاعه معارف اسلامی و فرهنگ تشیع با تکیه بر وحدت مذاهب اسلامی؛ ۳. هدایت افکار عمومی، شناسایی و معرفی آثار فرهنگی برتر، تربیت و اعزام مبلّغ به‌ویژه برای مناطق محروم، تأسیس مرکز اطلاع‌رسانی، ترویج فرهنگ و زبان فارسی، برگزاری کنفرانس‌ها و جشنواره‌ها در جهت گسترش معارف اسلامی و فراهم‌کردن زمینه ارتباط با شبکه‌های تبلیغی مردمی، مبارزه با تهاجم فرهنگی دشمن، استفاده از شیوه‌های تبلیغ جدید و اصلاح و احیای روش‌های تبلیغ سنتی و انتشار کتاب و نشریه‌های مورد نیاز و حمایت از نویسندگان متعهد .

بودجه

سازمان تبلیغات اسلامی در سال‌های آغازین تأسیس، با کمک‌های مردمی و کمک‌های مراجع تقلید و ائمه جمعه و استانداران اداره می‌شد و امام‌خمینی اجازه داده بود از اموال مصادره‌ای نیز به‌ اندازه ضرورت برای تبلیغ دینی استفاده شود . ایشان در ۳۰ بهمن ۱۳۶۷ به مهدوی کنی که در نامه خود به مشکلات مالی سازمان نیز اشاره و درخواست کمک کرده بود، اجازه داد از سهم امام در امور تبلیغی هزینه کند و دیگران نیز به مقدار اجازه، از آن برای تبلیغات اسلامی از طریق مهدوی کنی بهره گیرند و خبر داد که به سیدمهدی امام‌جمارانی، رئیس وقت اوقاف، سفارش خواهد کرد به سازمان کمک کند . جنتی در ۲۳/۱/۱۳۶۸ ضمن تشکر از امام‌خمینی به سبب رفع مشکلات اداری، از ایشان خواست نیازهای اقتصادی سازمان از راه وجوهات شرعی، اوقاف عمومی و خاص و نیز اموال مصادره‌شده تأمین شود . امام‌خمینی در ۱۷/۲/۱۳۶۸ به وی اجازه داد وجوهی را که به ایشان داده می‌شود، در این راه هزینه کند و به دیگر کسانی که از ایشان اجازه دارند نیز اجازه داد به ‌اندازه اختیارات خود از سهم امام از طریق وی به تبلیغات اسلامی کمک کنند. همچنین خاطرنشان ساخت که مهدی کروبی و حسن صانعی به سازمان کمک خواهند کرد . این سازمان پس از رحلت امام‌خمینی در سال ۱۳۷۱ با مصوبه مجلس زیر پوشش اعتبارات دولتی قرار گرفت و برای آن بودجه معیّن شد .

کارنامه و عملکرد

سازمان تبلیغات اسلامی از زمان تأسیس با هماهنگی با دیگر نهادهای تبلیغی در مناسبت‌های تبلیغی، مبلّغان دینی را به مناطق داخل و خارج از کشور اعزام کرده است تا در مساجد و مراکز و اجتماعات، به مناسبت‌های مختلف، به تبلیغ اسلام و آموزه‌های آن بپردازند . این نهاد در داخل کشور در بیشتر شهرها و مناطق، دفترهای نمایندگی دارد. همچنین در بسیاری از کارخانه‌ها و ادارات و مراکز عمومی نمایندگانی دارد که وظیفه پشتیبانی و حمایت تبلیغی را بر عهده دارند . پشتیبانی از انجمن‌های اسلامی در مراکز گوناگون و هیئت‌های مذهبی در سطح کشور، تشکیل کانون‌های فرهنگی ـ مردمی در مساجد و دیگر مراکز، برپایی گردهمایی‌های توجیهی در مناسبت‌های گوناگون با مسئولان تشکل‌های مردمی و مواردی از این دست از دیگر فعالیت‌های این سازمان است .

طرح روحانیون مستقر در سال ۱۳۶۶ راه‌اندازی شد و زمینه حضور روحانیان در دهستان‌ها و روستاهای بدون روحانی و امکانات فرهنگی فراهم آمد . توسعه فرهنگ قرآنی، نظارت بر چاپ و نشر قرآن، فعالیت‌های آموزشی قرآنی، نشر کتاب‌های سودمند در حوزه‌های گوناگون علوم اسلامی در مؤسسه‌های انتشاراتی این نهاد از دیگر کارهای سازمان بوده است . این سازمان کنفرانس‌ها، نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های گوناگونی ازجمله کنفرانس‌های بین‌الملل اندیشه اسلامی، کنفرانس‌های وحدت اسلامی، کنفرانس‌هایی درباره اسلام و زن را نیز برگزار کرده است . سازمان به‌منظور تبلیغ بهتر پیام‌های دین و انقلاب و اهداف امام‌خمینی افزون بر سخنرانی و خطابه و کتاب، هنر را نیز در خدمت تبلیغ به کار گرفته و حوزه هنری سازمان بدین‌منظور تأسیس شده است . این حوزه در عرصه‌های دفاع مقدس و ادبیات انقلاب اسلامی (طنز، قصه و رمان) بسیار کوشیده است. حوزه هنری در عرصه سینما نیز نقش مؤثری ایفا کرده است .

سازمان افزون بر داخل کشور، مبلّغانی را به خارج از کشور، ازجمله به مناطق مختلف امریکا، آفریقا، آسیا و اروپا اعزام کرده است و در مراکزی که زمینه فعالیت بیشتر است، مراکز اسلامی و نمایندگی دایر کرده است. مرکز اسلامی هامبورگ، سوئد، کانادا، انگلستان، باکو، آرژانتین، اوگاندا و زامبیا مهم‌ترین این مراکزند . انجمن‌های اسلامی خارج کشور، ایرانیان خارج کشور و نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج کشور نیز از حمایت‌های فرهنگی مانند اعزام مبلّغ و کالاهای فرهنگی این سازمان برخوردار بوده‌اند .

سازمان تبلیغات اسلامی در دوره جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و دفاع مقدس نیز نقش مؤثری داشت. ایجاد فضای معنوی در جبهه‌ها و بالابردن فرهنگ ایثار و شهادت، اعزام مبلّغان دینی به جبهه‌های جنگ، چاپ و انتشار کتاب‌های دعا و کتاب و جزوه‌های پیام‌های جبهه برای رزمندگان و ایجاد فروشگاه‌های تبلیغی جنگ از کارکردهای سازمان بوده است . نمایندگی‌های سازمان در دوره دفاع مقدس در شهرهای خرمشهر، آبادان، ایلام، دزفول، اسلام‌آباد، مریوان، بانه و سردشت فعالیت‌های ویژه‌ای داشته‌اند و به ارائه برنامه‌های منظم تبلیغی به رزمندگان اسلام مشغول بوده‌اند . مسئولان دفاتر سازمان، افزون بر سازماندهی روحانیان و هنرمندان اعزامی به جبهه‌های جنگ و پشتیبانی از آنان، خود نیز در زمان‌های لازم در کنار رزمندگان حضور یافته‌اند . سازمان در تیر ۱۳۶۳ با طرح تبلیغی در مناطق کردنشین مرتبط با جبهه و جنگ، فعالیت‌های فرهنگی قابل توجهی داشته است. در این زمینه سازمان منطقه دو قم شکل گرفت و در سه استان باختری کشور (کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی) فعال شد . این واحد خدمات فرهنگی از قبیل اعزام مبلّغ به مناطق و مراکز گوناگون، برپایی نمایشگاه، برپایی اردو‌های سراسری و منطقه‌ای، کلاس‌های آموزشی و اهدای کتاب به کتابخانه‌ها داشته است .

پیوند به بیرون

نسرین آقابیک، سازمان تبلیغات اسلامی، دانشنامه امام‌خمینی، ج۶، ص۱۰۸-۱۱۳.