محمدعلی شرعی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | اسفند ۱۳۱۴ش |
| زادگاه | داراب |
| تاریخ وفات | ۱۲ دی ۱۳۹۵ |
| محل دفن | حرم امام‌رضا(ع) |
| شهر وفات | مشهد |
| خویشاوندان سرشناس | محمدتقی شرعی (فرزند) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سیدمحمدرضا گلپایگانی، سیدکاظم شریعتمداری، محمدتقی ستوده، حسین شب‌زنده‌دار، علی‌اکبر مشکینی، حسینعلی منتظری، سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی، محسن حرم‌پناهی، امام‌خمینی، ... |
| محل تحصیل | حوزه علمیه قم |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | مبارزه با رژیم پهلوی و حمایت از نهضت امام‌خمینی، نمانیده مجلس شورای اسلامی، ریاست ستاد انقلاب اسلامی در قم |
| اجتماعی | عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، مشارکت در در تأسیس مراکز دینی همچون جامعةالزهرا(س)، شهرک مهدیه، مصلای قم و... |
محمدعلی شرعی، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی.
خاندان
محمدعلی شرعی در اسفند ۱۳۱۴ش در داراب به دنیا آمد. پدرش شیخ غلامحسین شرعی شیرازی که از علمای بزرگ و مبارز آن نواحی محسوب می‌شد و سپس در قم مقیم شد، از اصحاب آیت‌الله سیدحسین طباطبایی بروجردی بود و اقامه نماز جماعت در مسجد رضویه آن شهر را بر عهده داشت.[۱]
تحصیل
محمدعلی شرعی در کودکی همراه خانواده راهی قم شد و در همان‌جا در پنج سالگی قرائت قرآن را در مکتب‌خانه آموخت. گلستان سعدی و بخشی از کلیله و دمنه را هم نزد شیخ علی انصاری معروف به دشتی فراگرفت. آنگاه در درس شرح امثله و صرف میر سیدمحمود یثربی شرکت کرد. سیوطی را نزد شیخ احمد زرندی و شیخ حسین مؤمن شیرازی فراگرفت و بخشی از مغنی را نزد آقای ربانی خراسانی خواند و در معانی و بیان از شاگردان شیخ رحمت‌الله فشارکی بود. هم‌زمان با تحصیل در قم، در تابستان‌ها به مشهد می‌رفت و از درس ادبیات محمدتقی ادیب نیشابوری بهره می‌برد. او شرح لمعه را نزد محمدتقی ستوده و حسین شب‌زنده‌دار خواند و بخشی از آن را هم نزد پدرش فراگرفت. چندی نیز آداب و فنون مناظره را به شیوه متکلمان و همراه با جمعی از طلاب، نزد حسین شب‌زنده‌دار آموخت. شرح تجرید را هم پیش شیخ ابوالحسن شیرازی و شرح منظومه را نزد شیخ هاشم تقدیری خواند. آنگاه در درس رسایل و مکاسب میرزا علی‌اکبر مشکینی شرکت کرد. او بخشی از کفایه را نزد حسینعلی منتظری خواند و سپس در درس‌های کفایه‌الاصول سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی و شیخ محسن حرم‌پناهی شرکت کرد.
محمدعلی شرعی پس از پایان دوره سطح، در درس خارج فقه (مسائل مستحدثه) امام‌خمینی شرکت کرد.[۲] این درس‌ها که در تابستان ۱۳۴۳ش در منزل امام‌خمینی تشکیل می‌شد مدت سه ماه ادامه داشت.[۳] و شرعی ازجمله افرادی بود که در این درس حاضر می‌شد. شریف‌رازی از امام‌خمینی به‌عنوان یکی از استادان درس خارج شرعی نام می‌برد.[۴] بنابراین می‌توان گفت که حضور او در درس امام‌خمینی محدود و منحصر به درس مسائل مستحدثه نبود و از درس‌های خارج فقه و اصول امام‌خمینی نیز استفاده می‌کرد. وی هم‌زمان در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی و سیدکاظم شریعتمداری حضور می‌یافت. او در سال‌های تحصیل هم‌مباحثه افرادی چون احمدی میانجی، سیدمهدی روحانی، صدرالدین حائری شیرازی، محی‌الدین حائری شیرازی و مجدالدین محلاتی بود.
وی تدریس علوم حوزوی را از اولین سال‌های طلبگی خود آغاز کرد و درس‌هایی چون سیوطی، مغنی، حاشیه ملاعبدالله، لمعه، معالم‌الاصول و اصول مظفر و... تدریس نمود. شرعی همچنین با توجه به لزوم ایجاد تشکیلات منسجم در حوزه‌های علمیه برای ارتقای وضعیت علمی و آموزشی طلاب و فراهم نمودن زمینه‌های لازم در مبارزه با حکومت پهلوی، مدیریت مدرسه رضویه را بر عهده گرفت و سال‌های متمادی در آنجا به فعالیت پرداخت. ازجمله فعالیت‌های او در مدرسه رضویه، افزون بر ارائه یک سیستم منظم آموزشی، برگزاری سلسله جلسات علمی و اعتقادی بود. او پس از آشنایی با شهید مطهری در زندان ساواک، به همراه تنی چند از فضلای حوزه توانست مقدمات حضور و تدریس ایشان را در قم و در مدرسه رضویه فراهم آورد. سلسله دروس اعتقادی و فلسفی مرتضی مطهری دو روز در هفته برگزار می‌شد. این درس‌ها که با استقبال کم‌نظیر طلاب قم مواجه می‌شد پاورقی‌های جلد چهارم و پنجم کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم را تشکیل می‌دهد. وی همچنین با برپایی جلسات مناظره از فضلایی همچون محمدتقی مصباح یزدی، شیخ محمدرضا آشتیانی و شیخ جعفر امامی استفاده کرد تا شبهات ایجادشده را پاسخ گویند.[۵] وی سال‌ها مدیریت مدرسه فوق را بر عهده داشت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به سبب مشغولیت‌های فراوان، مدیریت آنجا را به علی‌اکبر مسعودی خمینی واگذار کرد.[۶]
فعالیت مبارزاتی
محمدعلی شرعی با آغاز نهضت اسلامی، به مبارزه با حکومت پهلوی پرداخت. بر اثر این مبارزات بود که در عاشورای سال ۱۳۴۲ (۱۳ خرداد) که برای تبلیغ به مشهد اردهال رفته بود، توسط ژاندارمری دستگیر و برای بازجویی به نراق منتقل شد. پس از چندی وی را به قم منتقل کردند و در ساواک قم مورد بازجویی قرار دادند. سپس به پادگان عشرت‌آباد فرستادند و چندی او را در زندان انفرادی نگه داشتند. پس از انتقال به بند عمومی، با افرادی چون آیت‌الله بهاءالدین محلاتی، سیدحسین خادمی اصفهانی، سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی، مرتضی مطهری، محمدتقی فلسفی و... هم‌بند بود. او پس از آزادی و بازگشت به قم، به مبارزه با حکومت پهلوی ادامه داد و با همکاری برخی از روحانیان روزنامه‌های انتقام و بعثت را چاپ و منتشر می‌نمود که ماهیتی سیاسی داشت و مسائل مهم آن روزها را تحلیل می‌کرد. او سپس با تهیه یک دستگاه چاپ و تکثیر، سخنرانی‌های امام‌خمینی را منتشر کرد. پس از موضع‌گیری امام‌خمینی در برابر کاپیتولاسیون، شرعی با همکاری سیدمحمود دعایی اعلامیه امام‌خمینی را در اندک زمانی چاپ و در کمترین زمان به‌صورت هماهنگ در سراسر کشور توزیع کرد. پیگیری ساواک برای یافتن عاملان این حرکت منجر به بازداشت شرعی و جمعی از فضلا شد. وی را پس از دستگیری ابتدا به زندان قزل‌قلعه و سپس به زندان قصر منتقل کردند. همچنین مأموران حکومت پهلوی به خانه او یورش بردند ولی پیش از ورود آنان، اسناد مربوط به چاپ اعلامیه امام‌خمینی به خانه یکی از همسایگان منتقل شده بود.[۷]
وی پس از آزادی به فعالیت‌های خود ادامه داد. در سال ۱۳۴۷ش اجازه دخالت در امور شرعیه را از امام‌خمینی دریافت کرد.[۸] وی با شروع سلسله دروس ولایت فقیه امام‌خمینی در نجف، مجموعه نوارهای این دروس را پس از انتقال به قم با جمعی از دوستان مورد مطالعه و مباحثه قرار داد و آن را منتشر ساخت.[۹] او که پس از درگذشت پدرش به اقامه نماز جماعت در مسجد رضویه قم می‌پرداخت،.[۱۰] با برخی از گروه‌های مبارز علیه حکومت پهلوی فعال بود و ازجمله در تشویق گروه منصورون (از گروه‌های هفت‌گانه مبارز که پس از تغییر مواضع ایدئولوژیک سازمان مجاهدین خلق در خوزستان شکل گرفت) سهیم بود.[۱۱] همچنین در سال‌های ۱۳۵۶-۱۳۵۷ش همراه با مدرسان حوزه علمیه قم، اعلامیه‌هایی را در انتقاد از حکومت پهلوی و در حمایت از امام‌خمینی امضا می‌کرد. نگاهی به اعلامیه‌های مدرسان حوزه علمیه قم نشان می‌دهد که امضای او در اغلب آن اعلامیه‌ها وجود دارد.[۱۲]
او در مرداد ۱۳۵۷ و در پی سرکوب تظاهرات و اجتماعات مردمی علیه حکومت، همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم، با صدور اعلامیه‌ای، آن اقدام را محکوم کردند و در ادامه با اشاره به رویکرد جدید حکومت پهلوی در اعلام آشتی ملی و تشکیل دولتی با این عنوان، آن را اقدامی فریبکارانه دانستند و بر ضرورت تداوم مبارزه با حکومت پهلوی تأکید نمودند.[۱۳] این فعالیت‌ها باعث شد تا ساواک در گزارشی درباره طرفداران امام‌خمینی در سال ۱۳۵۷ش، از او به‌عنوان یکی از طرفداران امام‌خمینی نام ببرد.[۱۴] پس از سرکوب تظاهرات مردم سراسر کشور در روزهای تاسوعا و عاشورای ۱۳۵۷ش هم همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم، روز ۲۷ آذر را در اعتراض به این سرکوب‌ها، عزای عمومی اعلام کردند.[۱۵] امضای او در اغلب اعلامیه‌های مدرسان حوزه علمیه قم در سال‌های ۱۳۵۶-۱۳۵۷ش دیده می‌شود.[۱۶]
فعالیت‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی
با پیروزی انقلاب اسلامی، ستاد انقلاب اسلامی در قم ایجاد شد تا فرامین امام‌خمینی را در رفع معضلات و مشکلات کشور ابلاغ و پیگیری کند. محمدعلی شرعی ریاست این ستاد را بر عهده گرفت و همراه با شیخ محمد یزدی در رفع مشکلات مردم در اقصی نقاط کشور و دفع غائله‌های سیاسی ازجمله در گنبد و کردستان می‌کوشید. او سپس از طریق همین ستاد، نمایندگانی را برای نظارت و تقویت عملکرد قوه قضائیه گسیل داشت و با صدور بیش از ۱۳ هزار حکم به‌عنوان بازوی اجرائی امام‌خمینی در سراسر کشور عمل کرد. وی همچنین پس از تأسیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، به پیشنهاد و درخواست عبدالرحیم ربانی شیرازی به عضویت آن درآمد و در تمام فعالیت‌های سیاسی آن شرکت داشت. با شروع جنگ تحمیلی، در تهیه تجهیزات انفرادی و جمعی برای رزمندگان و ارسال آنها به خطوط مقدم صمیمانه کوشید. فرزند ارشد وی شیخ محمدتقی شرعی هم در جبهه‌های جنگ به شهادت رسید. شرعی در دوره‌های اول و دوم مجلس شورای اسلامی از سوی مردم قم به نمایندگی برگزیده شد. در دوره اول مجلس شورای اسلامی در کمیسیون دفاع عضویت داشت و در تدوین اساسنامه برخی از نهادهای انقلابی چون سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نقش داشت. در دومین دوره مجلس شورای اسلامی هم عضو کمیسیون اصل نود بود و در تدوین اساسنامه آن کمیسیون سهیم بود.
اهتمام به احداث مدارس دینی
یکی از مهم‌ترین تلاش‌ها و اقدامات محمدعلی شرعی، اهتمام به تأسیس مدارس دینی بود. ازجمله او پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به تأسیس مدرسه‌ای جهت آموزش حوزوی دختران همت گماشت که این تلاش به‌رغم کارشکنی‌های حکومت پهلوی با مساعدت و همکاری علی قدوسی عملی شد. با پیروزی انقلاب اسلامی، امام‌خمینی هیئت مؤسس را برای تشکیل حوزه علمیه خواهران تعیین کرد که شرعی ازجمله آنان بود و ازجمله اقدامات این هیئت، ایجاد جامعةالزهرا(س) بود. او همچنین برای بی‌نیاز کردن جامعه زنان در مراجعه به پزشکان مرد و نیز ایجاد الگوی عینی در آموزش علوم پزشکی برای بانوان، به تأسیس دانشگاه علوم پزشکی فاطمیه قم مبادرت ورزید. ایجاد این دانشگاه نتایج گوناگونی را در پی داشت که از آن جمله می‌توان به تربیت بیش از پانصد پزشک زن در تخصص‌های گوناگون اشاره کرد. تأسیس بنیاد ارشاد و رفاه امام صادق(ع) از دیگر اقدامات او بود که برای پذیرایی از میهمانان امام‌خمینی تأسیس شد. این مؤسسه آموزشی و رفاهی تاکنون در تهران، قم، مشهد و تنکابن منشأ خدمات فراوانی شده است. یکی دیگر از اقدامات شرعی، مشارکت در تأسیس مدرسه عالی قضایی قم بود که اکنون به دانشگاه قم ارتقا یافته است. او سپس به‌عنوان یکی از اعضای هیئت امنای این دانشگاه انتخاب شد. از دیگر خدمات او می‌توان به مشارکت در تأسیس شهرک مهدیه در قم اشاره کرد.
مشارکت در تأسیس مراکز دینی
با پیروزی انقلاب اسلامی، برخی از خیرین با مساعدت و همکاری سیدعلی محقق، برای تهیه مسکن جهت طلاب علوم حوزوی اقدام نمودند و شورای عالی مدیریت حوزه‌های علمیه هیئت امنایی را از بازاریان متدین و روحانیون برای ایجاد یک شهرک تعیین نمود که محمدعلی شرعی از آن جمله بود. مشارکت در ایجاد مصلای بزرگ قم و عضویت در هیئت امنای ستاد اقامه نماز جمعه در آن شهر، همکاری با جمعیت مبارزه با فقر (زیر نظر شیخ مرتضی حائری یزدی)، همکاری با جمعیت سرپرستی ایتام قم و مشارکت در تأسیس مدرسه‌ای برای ایتام و عضویت در هیئت امنای آن جمعیت، مشارکت در تأسیس حسینیه شهدای قم و عضویت در هیئت امنای آن حسینیه و تأسیس مؤسسه پژوهش و مطالعات عاشورا در مشهد از دیگر اقدامات اوست. این مؤسسه با انجام بیش از هشتاد پروژه تحقیقاتی، از فعال‌ترین دفاتر پژوهشی کشور در حوزه علوم انسانی است. پژوهشکده‌های معارف، جغرافیا، آینده‌شناسی، ادبیات و هنر از دفاتر اقماری این مؤسسه بودند. او همچنین با تأسیس کانون تفکر در مؤسسه پژوهش و مطالعات عاشورا و انتشارات تاسوعا در مؤسسه، به گسترش فعالیت‌های این مؤسسه دست یازید.[۱۷]
درگذشت
محمدعلی شرعی که از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود، در ۱۲ دی ۱۳۹۵ در مشهد درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط سیداحمد علم الهدی، در دارالزهد حرم امام رضا(ع) به خاک سپرده شد.[۱۸]
پانویس
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۴، ص۱۰۵.
- ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۲۵۲-۲۵۳.
- ↑ خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین عبدالکریم بی‌آزار شیرازی، ص۲۳-۲۰.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۴، ص۱۰۵.
- ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۲۵۴-۲۵۵.
- ↑ خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی، ص۶۷.
- ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۲۵۷-۲۵۸.
- ↑ صحیفه امام، ج ۲، ص۲۱۲.
- ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۲۵۸.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۴، ص۱۰۵-۱۰۶.
- ↑ جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران، ص۵۲۲.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۲۳۹، ۲۵۱، ۲۶۸، ۲۷۲، ۲۹۹، ۳۲۲، ۳۳۱، ۴۲۰، ۴۲۷، ۴۳۴ و....
- ↑ آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، ص۴۴۸-۴۴۹.
- ↑ آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، ص۳۰۰.
- ↑ آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، ص۵۰۳.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۱۸۹، ۲۳۹، ۲۵۱، ۲۶۸، ۲۷۲، ۲۹۹، ۳۲۲، ۳۳۱، ۴۲۰ و....
- ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۲۵۸-۲۶۳.
- ↑ انصاری، «درگذشتگان: آیت‌الله شرعی»، ص۱۵۵.
منابع
- آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۶)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
- اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- انصاری، ناصرالدین (۱۳۹۶)، «درگذشتگان: آیت‌الله شرعی»، دوماهنامه آینه پژوهش، سال ۲۸، شماره ۱۶۳، فروردین و اردیبهشت.
- جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تاکنون (۱۳۸۵)، ج۳ (زندگی‌نامه اعضا)، تدوین: سیدمحسن صالح، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- جعفریان، رسول، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران (از روی کار آمدن محمدرضا شاه تا پیروزی انقلاب اسلامی) سال‌های ۱۳۲۰-۱۳۵۷ (۱۳۸۳)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی و سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
- حکومتی بر اساس اخلاق: خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر عبدالکریم بی‌آزار شیرازی (۱۳۹۵)، تدوین: علی داستانی بیرکی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی(ره) و مؤسسه چاپ و نشر عروج.
- خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی (۱۳۸۱)، تدوین: جواد امامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- شریف‌رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج۴، تهران، اسلامیه.
- صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
- معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی تا پایان پنجمین دوره¬ قانون‌گذاری (۱۳۷۸)، تهران، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.