رساله لقاءالله، نوشتاری از امام‌خمینی در چگونگی لقاء خداوند تعالی، فارسی.
بحث از لقاءالله پیشینه در آیات[۱] و روایات[۲] دارد. علما و مفسران قرآن در طول عصرها در تبیین حقیقت، موانع و چگونگی رسیدن به آن کوشیده‌اند.[۳] برخی از آنان نیز به بهانه تنزیه خداوند، به تأویل آیات و روایات دست زده‌اند؛[۴] اما اهل معرفت نیز امید به لقاءالله را از درجات و مقامات عارفان دانسته‌اند.[۵]
امام‌خمینی نیز در کتاب شرح چهل حدیث در ذیل حدیث ۲۸[۶] به تبیین حقیقت لقاءالله پرداخته و سخن علما و مفسرانی که لقاءالله، مشاهدات عینی و تجلیات ذاتی حق‌تعالی را انکار کرده‌اند و آیات و روایات در این باب را تأویل کرده‌اند، رد کرده است.[۷] رساله لقاءالله، شامل همین بخش از کتاب شرح چهل حدیث است که به کمک سیداحمد فهری زنجانی به صورت مستقل به ضمیمه رساله لقاءالله، اثر میرزاجوادآقا ملکی تبریزی چاپ شده و پس از آن به نام رساله لقاءالله امام‌خمینی شهرت یافته است.
رویکرد امام‌خمینی در این بحث، توجه‌دادن مخاطب به معارفی است که جز از راه سلوک الی الله و مبارزه با نفس به دست نمی‌آید و بر این نکته تأکید دارد که افرادی که گرفتار هوای نفس و حجاب‌های ظلمانی‌اند، از آن معارف محروم‌اند. ایشان در این رساله سعی کرده است لقاءالله را بر اساس مبانی اهل معرفت و استشهاد به آیات و روایات اهل بیت(ع) تشریح کند.[۸] ایشان پس از اشاره به آیات و روایات فراوان، آن را به رساله لقاءالله ملکی تبریزی ارجاع داده است.
امام‌خمینی حمل آیات و روایات دال بر لقاءالله را بر لقای آخرت و ثواب و عذاب، بسیار ناپسند می‌شمارد و مقصود از لقاءالله را تجلی اسما و صفات الهی بر قلب بنده سالکی می‌داند که اقبال کامل به حق، و اعراض کلی از همه عوالم دارد.[۹] ایشان حصول تجلی ذاتی را برای بعضی از اهل سلوک ممکن می‌داند و چنین امری را با ممکن‌نبودن شناخت ذات خداوند منافی ندانسته و آن را موجب محدودکردن ذات مطلق نمی‌داند.[۱۰] ایشان در این بحث از جاهلانی که از روی حب نفس، خودبینی و گرفتاربودن به حجاب‌های ظلمانی طبیعت، به لعن و تکفیر اهل معرفت و قائلان به لقاءالله مانند فیض کاشانی و ملاصدرا اقدام می‌کنند، به‌شدت انتقاد کرده است.[۱۱]
بحث از لقاءالله در کتاب‌های دیگر امام‌خمینی مانند آداب الصلاة،[۱۲] شرح حدیث جنود عقل و جهل[۱۳] و تفسیر سوره حمد[۱۴] نیز به صورت پراکنده آمده است.
رساله لقاءالله در سال ۱۴۰۵ق به کوشش فهری زنجانی به چاپ رسید. وی رساله لقاءالله ملکی تبریزی را به ضمیمه رساله لقاءالله امام‌خمینی در مؤسسه تحقیقاتی و انتشاراتی فیض و انتشارات نهضت زنان مسلمان، به ترتیب در سال‌های ۱۳۵۹ و ۱۳۶۰ در هشت صفحه منتشر کرده است.[۱۵] این رساله که تا سال ۱۳۷۵ برای بار دهم به چاپ رسیده است، در سال ۱۳۸۰ صادق حسن‌زاده آن را با ویرایش و تحقیق دوباره و با ذکر مآخذ، در انتشارات آل‌علی، چاپ کرده است. در این چاپ، چهار رساله گردآوری شده است که به ترتیب عبارت‌اند از: «نامه عرفانی» ملکی تبریزی به محمدحسین اصفهانی، «به سوی لقاءالله» به قلم ملامحسن فیض کاشانی، «لقاءالله و کیفیت آن» به قلم امام‌خمینی و «قصیده لقائیه» از حسن حسن‌زاده آملی.[۱۶] رساله لقاءالله امام‌خمینی پس از آن به صورت مستقل چاپ نشده است.
پانویس
- ↑ بقره، ۴۶؛ کهف، ۱۱۰.
- ↑ مجلسی، حار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، ۶/۱۲۷.
- ↑ ← غزالی، احیاء علوم الدین، ۱۱/۱۴۸؛ زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، ۳/۵۰۹؛ ابن‌عربی، تفسیر ابن‌عربی، ۱/۳۱؛ فیض کاشانی، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ۸/۵ ـ ۷؛ نراقی، جامع السعادات، ۳/۱۶۸.
- ↑ (طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ۴/۳۲۲)
- ↑ تلمسانی، شرح منازل السائرین، ۱/۱۵۶.
- ↑ ← کلینی، الکافی، ۳/۱۳۴.
- ↑ امام‌خمینی، شرح چهل حدیث، ۴۵۱ ـ ۴۵۷.
- ↑ امام‌خمینی، رساله لقاءالله، ۲۸۷ ـ ۲۹۳.
- ↑ امام‌خمینی، رساله لقاءالله، ۲۸۷ ـ ۲۹۳.
- ↑ امام‌خمینی، رساله لقاءالله، ۲۸۷ ـ ۲۸۸.
- ↑ امام‌خمینی، رساله لقاءالله، ۲۹۰ ـ ۲۹۳.
- ↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۹۷ و ۳۵۵.
- ↑ امام‌خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ۳۰۳ و ۴۰۶.
- ↑ امام‌خمینی، تفسیر سوره حمد، ۲۳۸.
- ↑ حسن‌زاده، یشگفتار کتاب رساله لقاءالله، ۱۰.
- ↑ حسن‌زاده، یشگفتار کتاب رساله لقاءالله، ۱۱ ـ ۱۲.
منابع
- قرآن کریم.
- ابن‌عربی، محی‌الدین، تفسیر ابن‌عربی، تحقیق سمیر مصطفی رباب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ شانزدهم، ۱۳۸۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ یازدهم، ۱۳۸۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، رساله لقاءالله، چاپ‌شده در رساله لقاءالله، تألیف میرزاجوادآقا ملکی تبریزی، قم، آل علی(ع)، چاپ هفتم، ۱۳۸۵ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ دوازدهم، ۱۳۸۷ش.
- تلمسانی، سلیمان‌بن‌علی، شرح منازل السائرین، تحقیق عبدالحفیظ منصور، قم، بیدار، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
- حسن‌زاده، صادق، پیشگفتار کتاب رساله لقاءالله، تألیف میرزاجوادآقا ملکی تبریزی، قم، آل علی(ع)، چاپ هفتم، ۱۳۸۵ش.
- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، تحقیق مصطفی حسین احمد، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.
- طوسی، محمدبن‌حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- غزالی، ابوحامد، احیاء علوم الدین، تحقیق عبدالرحیم‌بن‌حسین عراقی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
- فیض کاشانی، ملامحسن، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۷ق.
- کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- نراقی، ملامهدی، جامع السعادات، تصحیح سیدمحمد کلانتر، بیروت، اعلمی، چاپ چهارم، بی‌تا.
رضا بابایی