رادیو ابزار ارتباط جمعی شنیداری و تأثیرگذار.

مفهوم‌شناسی

رادیو دستگاه گیرنده‌ای است که امواج صوتی را از مرکز یا استودیوی خاص دریافت و سپس پخش می‌کند؛[۱] چنان‌که به ایستگاه فرستنده امواج صوتی و سازمانی که از طریق این ایستگاه به پخش اخبار، موسیقی و برنامه‌های گوناگون می‌پردازد، رادیو گفته می‌شود.[۲] پس از انقلاب اسلامی ایران، نام سازمان رادیو ـ تلویزیون ملی ایران، به صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران تغییر کرد.[۳]

پیشینه و جایگاه

دانشمند ایتالیایی، گوگلئیلمو مارکنی (Guglielmo Marconi)، پس از کسب اطلاعات مختلف در زمینه برق و حرکت امواج الکتریکی در هوا،[۴] در دسامبر ۱۸۹۴م/ آذر ۱۲۷۳ش توانست با ادغام همه کشفیات و پیشرفت‌های پیشین دانشمندان در این زمینه میان دو نقطه که چهار متر از هم فاصله داشت، ارتباط رادیویی برقرار کند.[۵] وی نخستین آزمایش قاطع خود را در ۱۸۹۵م/ اردیبهشت ۱۲۷۶ش انجام داد و در سال ۱۹۰۱م/ ۱۲۸۰ش توانست میان اروپا و امریکا ارتباط رادیویی برقرار کند [۶] رادیو با انتقال صداها به وسیله امواج رادیویی، زمینه دستیابی به دانش انتقال تصاویر و اختراع تلویزیون را فراهم ساخت.[۷]

(ببینید: تلویزیون)

در ایران نیز نخستین دستگاه فرستنده رادیو، در چهارم اردیبهشت ۱۳۱۹ به دستور رضاشاه پهلوی آغاز به‌کار کرد که زیر نظر وزارت فرهنگ قرار داشت.[۸] در آغاز مجموع برنامه‌های داخلی و خارجی رادیو، هشت ساعت بود که به‌تدریج در سال‌های بعد افزایش یافت[۹] و تا سال ۱۳۳۷ در بسیاری از شهرستان‌ها، مراکز فرستنده رادیویی تأسیس شد.[۱۰] گسترش شبکه رادیویی کشور از سال ۱۳۴۸ بر عهده وزارت پست و تلگراف و تلفن نهاده شد و در سال ۱۳۵۰ پس از ادغام رادیو و تلویزیون، این مهم در شمار مسئولیت‌های سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران درآمد.[۱۱]

رادیو به عنوان نخستین رسانه جمعی در سالیان گذشته جزو مهم‌ترین وسایل پخش خبر در جهان بوده‌است؛ افزون بر آن در امر آموزش نیز بسیار اثرگذار بوده و توانسته تأثیر بسیاری بر مخاطبان داشته باشد؛[۱۲] همچنین جنبه تبلیغاتی این رسانه در آماده‌ساختن ذهن و برانگیختن احساسات مردم و تحریک غرور ملی بسیار مهم شمرده می‌شود و در پاسداری از فرهنگ ملی می‌تواند نقش بسزایی ایفا کند.[۱۳] رادیو با توجه به ویژگی‌های منحصر به فرد خود، بر مخاطبان تأثیر فراوانی دارد؛ به گونه‌ای که این دستگاه امروزه به یکی از گسترده‌ترین و متنوع‌ترین رسانه‌های جهان با انواع مخاطبان تبدیل شده‌است[۱۴] و در رقابت با دیگر وسایل ارتباط‌جمعی با تکیه بر ویژگی‌های خاص خود همچنان شنوندگان خود را دارد.[۱۵]

امام‌خمینی به دلیل فراگیربودن رادیو در تمام نقاط کشور و حتی روستاها و دسترسی همه اقشار جامعه به آن و امکان آموزش افراد به‌ویژه جوانان از این طریق،[۱۶] اهمیت ویژه‌ای برای رادیو قائل بود و از آن به عنوان رسانه‌ای تأثیرگذار یاد می‌کرد که نقش برجسته‌ای در انحراف یا هدایت افراد بر عهده دارد.[۱۷] ایشان با توجه به سرعت انتقال اطلاعات در رادیو، این رسانه را ابزاری باارزش در تبلیغ و ارشاد مردم، در جهت اهداف اسلام و جمهوری اسلامی ایران می‌دانست[۱۸] که در صورت سلامت، می‌تواند خدمات ارزنده‌ای داشته باشد؛[۱۹] چنان‌که در برخی موارد پیش‌آمده، به نیروهای سیاسی داخلی یا خارجی، سفارش می‌کرد تا از طریق رادیو، اعلام موضع کنند.[۲۰]

رسالت رادیو

رسانه‌هایی همچون رادیو علاوه بر نقش سرگرمی، به ابزاری در شکل‌دهی به افکار عمومی تبدیل شده‌اند.[۲۱] استفاده آسان اقشار مختلف جامعه از رادیو و دردسترس‌بودن پخش اخبار و تبلیغ ایدئولوژی حکومت‌ها[۲۲] از عوامل اهمیت این رسانه نزد صاحبان قدرت است. اختصاص هزینه‌های کلان بعضی از دولت‌های بزرگ به رادیوها برای پخش برنامه‌های برون‌مرزی، شاهدی بر این مدعاست [۲۳] رادیو از نظر امام‌خمینی، راهی مناسب برای ارتباط دولت و مردم بود؛ از این‌رو ایشان با توصیه به مسئولان کشور برای اطلاع‌رسانی کامل درباره خدمات انجام‌گرفته در جمهوری اسلامی و مقایسه آن با دوران طاغوت، دریافت نظرات و اشکالات مردم از نقائص کار مسئولان و رابطه دوجانبه مسئولان و مردم را موجب حمایت و همراهی بیشتر مردم می‌دانست.[۲۴] ایشان به رسالت آموزشی، تربیتی، خبری و تبلیغاتی رادیو نگاه ویژه‌ای داشت و همواره تصریح می‌کرد با رادیو و مظاهر تمدن مخالف نیست، بلکه مخالفتش با مظاهر استعمار، فساد و عقب‌ماندگی جوامع است.[۲۵] برخی از مهم‌ترین مسائل مربوط به رادیو از نظر امام‌خمینی، عبارت بود از:

  1. تأکید بر تحول محتوایی و نقش تربیتی: امام‌خمینی یکی از رسالت‌های مهم رادیو را آموزش عمومی[۲۶] و نقش تربیتی آن برای تمامی اقشار جامعه به‌ویژه جوانان[۲۷] می‌دانست که به مثابه یک دانشگاه عمومی در تمام سطح کشور گسترده شده‌است.[۲۸] ایشان با توجه به نقش تربیتی رادیو پس از انقلاب، تحول آن را به دستگاه سازنده اسلامی خواستار بود[۲۹] و مسئولان رادیو را به استقلال فکری، نفی غرب‌زدگی، نهراسیدن از برچسب کهنه‌پرستی و انتقاد دیگران سفارش می‌کرد.[۳۰]
  2. مبارزه با فساد: امام‌خمینی در روزهای آغازین پیروزی انقلاب اسلامی بر اصلاح رادیو و اسلامی‌کردن محتوای برنامه‌های آن و مبارزه با فساد و فحشا در این رسانه تأکید می‌کرد[۳۱] و پاکسازی تدریجی و محتاطانه این رسانه از عوامل باقی‌مانده از دوره پهلوی و کسانی که خلاف مسیر اسلام طی می‌کنند را خواستار بود.[۳۲] ایشان با اشاره به آثار مخرب موسیقی‌های نامناسب، مسئولان رادیو را به حذف این قبیل موسیقی‌ها و حتی حذف کلی آن و پرهیز از هزل و در مقابل، جدی‌بودن مسائل حتی در مسائل تفریحی توصیه می‌کرد[۳۳] و در ادامه نیز بر لزوم پرهیز از پخش غنا و موسیقی حرام که گاه در صدا و سیما وجود داشت، تاکید کرد و خواهان آن شد در مواردی که امکان تفکیک مصادیق حرام از اصل برنامه نیست، خود برنامه کنار گذاشته شود.[۳۴] ایشان همچنین به کسانی که در این رسانه برخلاف مسیر ملت حرکت می‌کنند، هشدار می‌داد که در صورت ادامه، با مخالفت ملت روبه‌رو می‌شوند و مخاطبان خود را از دست خواهند داد.[۳۵]
  3. رسالت تبلیغی: امام‌خمینی نقش رادیو را در تبلیغات صحیح[۳۶] و نیز رساندن پیام اسلام و انقلاب اسلامی ایران به جهان [۳۷] بسیار مهم می‌شمرد و صدور پیام اسلام در رسانه‌هایی چون رادیو را راهگشا می‌دانست؛ به گونه‌ای که تأثیرش از هزاران توپ و تانک نظامی بیشتر است [۳۸] لزوم توجه به تبلیغ و معرفی درست اسلام، موجب شد ایشان در سال‌های پیش از نهضت اسلامی نیز با پیشنهاد تولید برنامه‌ای رادیویی برای تبلیغ اسلام، بهره‌گیری از نظرات علمای اسلام دراین‌باره را توصیه کند [۳۹] پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، ایشان با تأکید بر افزایش تبلیغات و پوشش رادیو در سراسر جهان،[۴۰] پیشنهاد می‌کرد برنامه‌های مربوط به مناطق مختلف کشور به زبان محلی همان منطقه پخش شود.[۴۱] این توصیه موجب شد مسئولان رادیو در تولید برنامه‌هایی به زبان محلی و ایجاد شبکه‌های استانی در سراسر کشور اقدام کنند.[۴۲] امام‌خمینی همچنین به برنامه‌سازان و تهیه‌کنندگان رادیو توصیه می‌کرد اهداف و آرمان‌های انقلاب را به‌درستی بشناسند[۴۳] تا بتوانند در برنامه‌های خارج از کشور اسلام را به‌درستی معرفی کنند.[۴۴]
  4. اطلاع‌رسانی و پرهیز از اختلاف و انحراف: امام‌خمینی ضمن اشاره به نقش مثبت رادیو در اطلاع‌رسانی امور جامعه[۴۵] و نیز با توجه به گستردگی پوشش رادیو حتی در خارج از کشور، خاطرنشان می‌کرد وجود مسائل خلاف مسیر اسلام و ملت در رادیو[۴۶] و انعکاس اختلاف میان مسئولان کشور در این رسانه[۴۷] به‌سرعت انتشار می‌یابد و حیثیت اسلام و جمهوری اسلامی ایران را به خطر خواهد انداخت؛[۴۸] بنابراین مسئولان این رسانه را از بی‌مبالاتی در بیان مسائل برحذر می‌داشت[۴۹] و بر لزوم کنترل برنامه‌ها به دست افراد آگاه و آشنا به مسائل سیاسی ـ اجتماعی و اوضاع کشور تأکید می‌کرد تا مبادا مطلب یا مصاحبه‌ای در آن پخش شود که تأثیر منفی بر اوضاع جامعه بر جای بگذارد.[۵۰] ایشان با توصیه به مفیدبودن تولید برنامه‌ها و طرح مشکلات جامعه در رادیو، از پخش برنامه‌های انحرافی انتقاد می‌کرد[۵۱] و معتقد بود رادیو باید به‌خوبی نقش ارشادی و دشمن‌شناسی خود را ایفا و در عین حال، آرامش جامعه را نیز حفظ کند؛[۵۲] افزون بر این، گاه از کم‌توجهی رادیو به تلاش‌ها و خدمات انجام‌گرفته به دست مردم و مسئولان انتقاد می‌کرد.[۵۳]

رادیو در رژیم پهلوی

رسانه‌ها ازجمله رادیو، در رژیم پهلوی بیشتر دارای محتوای غربی بودند و کمتر به برنامه‌های مذهبی می‌پرداختند.[۵۴] امام‌خمینی رادیو را در زمان پهلوی از مصادیق تبدیل مظاهر تمدن به مفاسد در ایران ارزیابی و در این امر پیوسته از نقش برجسته استعمار یاد می‌کرد [۵۵] ایشان همواره از رادیو به دلیل ترویج فساد و فحشا،[۵۶] طرح مباحث مغایر با مصالح جامعه،[۵۷] تبلیغات با هدف فساد جوانان و سلب استقلال فکری آنان[۵۸] و برنامه‌ریزی برای خارج‌کردن آنان از صحنه دفاع از کشور در برابر خیانت‌ها و تجاوزات بیگانگان[۵۹] انتقاد می‌کرد.

از نظر امام‌خمینی، رادیو در دوران پهلوی، در خدمت رژیم، بیگانگان و سرمایه‌داران بود[۶۰] و به ابزاری برای ستایش از اقدامات و اصلاحات دروغین محمدرضا پهلوی ا[۶۱] ستایش وی [۶۲] و نیز فریب مردم [۶۳] تبدیل شده بود. ایشان باور داشت برنامه‌های رادیو پیش از پیروزی انقلاب، نه تنها نقش تعلیم و تربیتی نداشت،[۶۴] بلکه مرکزی برای نشر فحشا بود (۶/۱۵) و زیر فشار رژیم و به نفع رژیم اسرائیل کار می‌کرد (۵/۲۳۸). از نگاه ایشان برنامه‌هایی نظیر پخش اذان و مناجات در ماه مبارک رمضان از رادیو نیز با وجود پخش برنامه‌های ضد مذهبی در زمان‌های دیگر سال، ریاکارانه بود و مردم باید در برابر این فریب‌ها، هوشیار باشند.[۶۵]

امام‌خمینی عملکرد این رسانه را در رژیم پهلوی به طور کلی برخلاف مصالح ملت می‌شمرد[۶۶] و با اشاره به برنامه‌های رادیویی که برای تخریب چهره ایشان[۶۷] و روحانیت [۶۸] پخش می‌شد، از سکوت رادیو در برابر جنایات محمدرضا پهلوی[۶۹] و منعکس‌نشدن تمام حقایق کشور، ازجمله مبارزات مردم در آن،[۷۰] انتقاد کرد. ایشان همچنین در دوران نهضت اسلامی، برنامه‌های رادیو را دیکته‌شده از سوی سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) می‌دانست و با اشاره به نبود آزادی و وجود خفقان و سانسور در این رسانه،[۷۱] تأکید کرد با وجود اعلام شعار آزادی و فضای باز سیاسی، رادیو و مطبوعات قادر به انتقاد از عامل اصلی جنایات یعنی پهلوی نیستند و تنها پس از آزادی واقعی است که معلوم می‌شود بر ایران چه گذشته‌است و مسئول حقیقی مصیبت‌ها چه کسی است.[۷۲] ایشان همچنین با حساسیت، برنامه‌هایی چون اخبار مربوط به تظاهرات‌های مردمی،[۷۳] اعتصاب‌ها [۷۴] جنایات محمدرضا پهلوی[۷۵] و اخبار مربوط به فلسطین [۷۶] را از برخی رادیوها پی می‌گرفت.

رادیوهای بیگانه

رادیوهای برون‌مرزی (بیگانه) ذیل رسانه‌های بین‌المللی همچون خبرگزاری‌ها، روزنامه‌ها و مجلات بین‌المللی قرار می‌گیرند و اصولاً توجیه‌کننده مواضع و تأمین‌کننده منافع کشورهای مستقر در آن‌اند.[۷۷]

امام‌خمینی پیش از انقلاب اسلامی و پس از آن، با دقت در عملکرد و رویه این رادیوها، مخاطبان این رسانه‌ها را به هوشیاری در برابر سیاست‌های آنان فرامی‌خواند؛ برای نمونه ایشان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، از سیاست این رادیوها در معرفی اسلام و تهمت کهنه‌پرستی و ارتجاع به اسلام[۷۸] و نیز ارائه تصویری ساختگی از اسلام [۷۹] انتقاد می‌کرد و معتقد بود این رسانه‌ها با حمایت از رژیم پهلوی، از انتشار همه ابعاد جنایات رژیم جلوگیری می‌کنند و مانع رسیدن صدای ملت به دنیا هستند.[۸۰] ایشان پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز عملکرد رادیوهای بیگانه علیه ایران را مغرضانه می‌دانست و به عنوان شاهدی بر این مدعا، به جنجال و هیاهوی این رادیوها در خصوص اتفاقات روز کشور[۸۱] و تبلیغات منفی آنان در قضیه انتخابات و ادعای «تغییر نظام در پی تغییر افراد» اشاره می‌کرد[۸۲] و معتقد بود این نوع برخوردها در روند حرکت نظام بی‌اثر است.[۸۳]

امام‌خمینی در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران هم با اشاره به تبلیغات رادیوهای بیگانه مبنی بر بی‌نظمی و آشفتگی در ایران و به دنبال آن اغوای صدام حسین برای حمله به کشور،[۸۴] از سکوت این رسانه‌ها در برابر پیشروی‌ها و پیروزی‌های ایران در جنگ، انتشار اخبار دروغ و معرفی عراق به عنوان پیروز میدان، انتقاد می‌کرد.[۸۵] ایشان همچنین این رسانه‌ها را به سبب بدنام جلوه‌دادن جمهوری اسلامی و مردم ایران با وجود اطلاع‌شان از ظلم و تجاوز آشکار رژیم عراق به ملت ایران،[۸۶] تحریک کشورهای منطقه علیه ایران[۸۷] و استناد این رادیوها در انتشار اخبار جنگ به گفته‌های مخالفان و معارضان و دشمنان ایران، دارای سوء نیت نسبت به اسلام و انقلاب اسلامی می‌دانست و بر هوشیاری ملت و بهانه ندادن به دست آنان تأکید کرد.[۸۸]

از نظر امام‌خمینی، هدف از تلاش رادیوهای بیگانه در متزلزل و بی‌ثبات جلوه‌دادن نظام اسلامی به واسطه ترورها [۸۹] و متهم کردن ایران به تروریسم به وسیله ابزارهای تبلیغاتی،[۹۰] از میان‌بردن اتحاد مردم ایران بود؛[۹۱] چنان‌که یکی از دروغ‌های بزرگ این رادیوها که رادیوی برخی کشورهای اسلامی را هم شامل می‌شد، اتهام رابطه دوستی ایران با اسرائیل بود.[۹۲] ایشان سوء استفاده رادیوهای بیگانه و تحریف اخبار و وقایع داخل ایران[۹۳] و انتشار مطالبی که فاسدبودن آنها واضح است[۹۴] و نیز توهین و تحقیر ملت ایران[۹۵] و مخالفت دایمی آنها را بعید ندانست و دشمنی این رادیوها را نشانه درستی راه و موجب عزم و آمادگی مردم ارزیابی می‌کرد.[۹۶] با این حال، امام‌خمینی برای دفاع از حقوق ملت اخبار برخی از رادیوهای بیگانه را گوش می‌داد و نقد و بررسی می‌کرد[۹۷] و رادیوی کوچک خود را همه جا با خود به همراه داشت [۹۸]

رادیو در جمهوری اسلامی ایران

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، رادیو یکی از مهم‌ترین رسانه‌هایی بود که نقش ویژه‌ای در جهت‌دهی به افکار عمومی ایفا می‌کرد[۹۹] از نخستین مکان‌هایی که در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ به تسخیر انقلابیان درآمد، ساختمان رادیو بود[۱۰۰] و نخستین پیام انقلاب با صدای فضل‌الله محلاتی پخش شد.[۱۰۱] اکبر هاشمی رفسنجانی و مرتضی مطهری به نمایندگی از امام‌خمینی برای بررسی اوضاع به رادیو رفتند و نخستین سخنران پس از انقلاب در رادیو، هاشمی رفسنجانی بود.[۱۰۲] (ببینید: فضل‌الله محلاتی)

امام‌خمینی به علت حساسیت بالای رادیو و تلویزیون[۱۰۳] مسئول این سازمان را مستقیماً نصب می‌کرد و توجه ویژه‌ای به آن داشت؛[۱۰۴] ایشان همواره نمایندگانی در رادیو داشت که در مسائل مربوط به این رسانه، به صورت مستقیم یا غیر مستقیم، نظرات امام‌خمینی را ابلاغ می‌کردند و در صورت مواجه شدن با موارد خلاف، ضمن رساندن پیام ایشان، به موارد رسیدگی می‌کردند[۱۰۵] ایشان به هدف تنظیم بهتر برنامه‌های رادیو و تلویزیون، در حکمی سیدمحمد موسوی خوئینی را برای همکاری با صادق قطب‌زاده (نخستین رئیس صدا و سیما) معرفی کرد[۱۰۶] و برای اصلاح برنامه‌ها و نظارت بیشتر بر عملکرد رادیو و تلویزیون، دستور تشکیل شورای پنج‌نفره به نام شورای سیاست‌گذاری را صادر کرد.[۱۰۷]

(ببینید: سیدمحمد موسوی خوئینی و صادق قطب‌زاده)

امام‌خمینی گاه درباره اسلامی، مفید و جذاب‌بودن برنامه‌های رادیو، به طور مستقیم به رئیس سازمان صدا و سیما توصیه‌هایی می‌کرد و نیز اگر در ساعت‌های مختلف شبانه‌روز، برنامه نامناسبی از رادیو پخش می‌شد، در فاصله زمانی بسیار کوتاه، به رئیس سازمان صدا و سیما یا دیگر مسئولان تذکر می‌داد.[۱۰۸] تأکید بر لزوم کنارگذاشتن افرادی که در دوران پهلوی در خدمت طاغوت و در رادیو بودند و پس از انقلاب تظاهر به دیانت و اسلام می‌کردند،[۱۰۹] اصلاح تدریجی رادیو و پاکسازی آن از نیروهایی که در جهت خلاف اسلام حرکت می‌کنند، نیز از توصیه‌های مهم امام‌خمینی به مسئولان رادیو بود.[۱۱۰]

(ببینید: تلویزیون)

رادیوی جمهوری اسلامی ایران، در زمان جنگ تحمیلی، وظیفه تقویت نیروهای رزمنده، گسترش روحیه همبستگی و پشتیبانی از نیروها را بر عهده داشت.[۱۱۱] امام‌خمینی با توجه به قرارگرفتن ایران در معرض هجوم رسانه‌های گروهی جهان و «بوق‌های تبلیغاتی جهانخواران»، ایران را فاقد تبلیغات قدرتمند می‌دانست و از دولت می‌خواست تا در رفع این کاستی کوشش کند و با توسعه شبکه‌های رادیویی، در حد توان، صدای ملت مظلوم ایران را به ملت‌های جهان برساند.[۱۱۲] ایشان آگاه کردن افکار عمومی از اخبار دروغ این رسانه‌ها و ارائه پاسخ مناسب به آنها را به‌ویژه از وزارت ارشاد، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی و وزارت امور خارجه می‌خواست.[۱۱۳]

اظهار نظر امام‌خمینی درباره برنامه‌ها و عملکرد رادیو، بیانگر نظارت دقیق یا آگاهی ایشان از برنامه‌های این رسانه بود؛ چنان‌که در آغاز پیروزی انقلاب اسلامی از بعضی از برنامه‌ها ازجمله موسیقی‌های تند و مبتذل انتقاد می‌کرد و موسیقی‌های حماسی و سرود و مانند آن را می‌پسندید و مایل بود ادبیات و تعبیراتی همچون «انقلاب اسلامی» را که از رادیو شنیده نمی‌شد، بشنود.[۱۱۴] ایشان همچنین از طرح مشکلات کشور در سخنان مسئولان در رادیو که موجب تضعیف روحیه مردم می‌شد، انتقاد می‌کرد؛[۱۱۵] چنان‌که آگاهی ایشان از اعلام طرح‌های مربوط به اشتغال، مسکن و راهسازی در رادیو[۱۱۶] و رضایت ایشان از طرح مسائل روز در این رسانه،[۱۱۷] نشان‌دهنده توجه ایشان به برنامه‌های رادیو بود. ایشان به‌ویژه اخبار عمومی کشور را از طریق رادیو پیگیری می‌کرد[۱۱۸] و در دوران جنگ تحمیلی، مسائل جنگ تحمیلی را از طریق برخی رادیوهای بیگانه نیز پی‌گیری می‌کرد.[۱۱۹]

امام‌خمینی همچنین با تذکر به مسئولان، درباره پخش نکردن پی‌درپی اخبار، برنامه، تصویر و گفته‌های ایشان در رادیو،[۱۲۰] درباره تغییر هرچند جزئی در سخنان ایشان در رادیو هشدار داده و آن را برخلاف مسیر ملت شمرده‌است.[۱۲۱] به باور ایشان، برنامه‌های رسانه‌هایی چون رادیو باید در طریق اسلام و ملت و نه توطئه‌آمیز باشد که این امر به معنای سانسور نیست، بلکه به معنای آزادی در چارچوب نظام اسلامی است.[۱۲۲]

پانویس

  1. دهخدا، فرهنگ‌لغت دهخدا، ۷/۱۰۲۸۹.
  2. انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۴/۳۵۳۷.
  3. کاوه، شصت سال رادیو در ایران، ۴۳.
  4. مصاحب، دایرةالمعارف فارسی، ۱/۱۰۵۱؛ طباطبایی‌مجد، دائرةالمعارف مصوّر زرین، ۱/۲۹۶.
  5. جاویدان، تاریخ اختراعات، ۲۶۰.
  6. مصاحب، دایرةالمعارف فارسی، ۱/۱۰۵۱ ـ ۱۰۵۲.
  7. سعیدیان، دائرةالمعارف اختراعات و اکتشافات، ۴۰۹.
  8. دهخدا، فرهنگ‌لغت دهخدا، ۷/۱۰۲۹۰.
  9. محبوبی، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ۳/۷۷.
  10. محبوبی، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ۳/۸۰.
  11. بهار، رادیو، دین و زندگی روزمره، ۱۵.
  12. محبوبی، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ۳/۸۷.
  13. محبوبی، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ۳/۸۸.
  14. بهار،رادیو، دین و زندگی روزمره، ۸.
  15. شعردوست، رادیو، تلوزیون، سینما: نقش رادیو در توسعه، ۷۵.
  16. امام خمینی، صحیفه، ۹/۲۰۶؛ ۱۲/۴۸۳ و ۱۹/۳۹۸.
  17. امام خمینی، صحیفه، ۹/۱۵۴ و ۱۸/۳۶۲، ۴۷۷.
  18. امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۸۹؛ ۱۵/۵۰۷ ـ ۵۰۸ و ۱۸/۳۶۲.
  19. امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۸۹.
  20. امام خمینی، صحیفه، ۴/۱۲۲ و ۱۴/۴۶۱ ـ ۴۶۳؛ ادامه مقاله.
  21. جمعی از نویسندگان، دانش اجتماعی، ۱/۹۹.
  22. جمعی از نویسندگان، دانش اجتماعی، ۱/۷۷.
  23. احمدی، رضا، رادیوهای بیگانه و امنیت ملی، ۱۰۰.
  24. امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۹۳ ـ ۴۹۷.
  25. امام خمینی، صحیفه، ۱/۲۹۹.
  26. امام خمینی، صحیفه، ۶/۳۴۵؛ ۹/۱۳۷ و ۱۲/۴۸۳.
  27. امام خمینی، صحیفه، ۹/۱۵۴؛ ۱۲/۳۲۶ و ۱۳/۱۵۸.
  28. امام خمینی، صحیفه، ۶/۳۹۹.
  29. امام خمینی، صحیفه، ۹/۱۵۴ ـ ۱۵۵.
  30. امام خمینی، صحیفه، ۹/۱۵۹.
  31. امام خمینی، صحیفه، ۶/۲۷۴.
  32. امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۱۴ و ۱۲/۴۸۴.
  33. امام خمینی، صحیفه، ۹/۱۵۷، ۲۰۵ و ۴۵۴ ـ ۴۵۷.
  34. امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۲۹۰.
  35. امام خمینی، صحیفه، ۷/۳۲۲.
  36. امام خمینی، صحیفه، ۶/۳۹۹، ۴۷۶ و ۹/ ۱۵۴، ۱۵۶.
  37. امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۶۳
  38. امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۶۴.
  39. امام خمینی، صحیفه، ۲/۳۲.
  40. امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۸۵.
  41. امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۹۸.
  42. احمدی، ظهیر، تنوع فرهنگی و نقش رادیو، ۱۹.
  43. امام خمینی، صحیفه، ۷/۵۳۸.
  44. امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۹۰ ـ ۲۹۱.
  45. امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۱.
  46. امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۱۲ ـ ۲۱۴.
  47. امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۲۵۴ و ۱۹/۱۱.
  48. امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۱۲ ـ ۲۱۴.
  49. امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۱.
  50. امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۱۹.
  51. امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۹۶.
  52. امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۸۴.
  53. امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۶۰.
  54. معاونت خدمات و مدیریت و اطلاع‌رسانی دفتر رئیس‌جمهور، اسنادی از تاریخچه رادیو در ایران، ۱۰ و ۱۷.
  55. امام خمینی، صحیفه، ۴/۵۵ و ۶/۱۵.
  56. امام خمینی، صحیفه، ۴/۵۱۳؛ ۶/۳۴۵ و ۹/۱۳۷.
  57. امام خمینی، صحیفه، ۹/۲۰۱.
  58. امام خمینی، صحیفه، ۹/۱۵۶ ـ ۲۰۱ و ۱۲/۳۲۶.
  59. امام خمینی، صحیفه، ۸/۴۹۵
  60. امام خمینی، صحیفه، ۴/۵۱ و ۱۶/۱۷۷.
  61. مام خمینی، صحیفه، ۲/۱۲۳ و ۴۱۶.
  62. امام خمینی، صحیفه، ۴/۵۵؛ ۵/۱۳ و ۶/۴۶، ۴۹۷.
  63. امام خمینی، صحیفه، ۶/۴۹۷.
  64. امام خمینی، صحیفه، ۴/۵۵.
  65. امام خمینی، صحیفه، ۳/۱۱۴.
  66. امام خمینی، صحیفه، ۹/۱۵۵.
  67. امام خمینی، صحیفه، ۳/۱۰۳.
  68. امام خمینی، صحیفه، ۴/۴۸۵ و ۱۶/۱۷۷.
  69. امام خمینی، صحیفه، ۹/۲۹۷.
  70. امام خمینی، صحیفه، ۴/۲۵۲.
  71. امام خمینی، صحیفه، ۴/۴۶۸؛ ۵/۱۷ و ۹/۸۲.
  72. امام خمینی، صحیفه، ۴/۲۶۷ ـ ۲۶۸.
  73. امام خمینی، صحیفه، ۴/۱۶۱ و ۱۶۶.
  74. امام خمینی، صحیفه، ۴/۲۵۲.
  75. امام خمینی، صحیفه، ۵/۳۳۰.
  76. امام خمینی، صحیفه، ۵/۲۳۷ ـ ۲۳۸.
  77. ساری، تهدید رسانه‌ای (رادیوهای بیگانه فارسی‌زبان)، ۷۵.
  78. امام خمینی، صحیفه، ۱/۳۸۰.
  79. امام خمینی، صحیفه، ۲/۴۸۶.
  80. امام خمینی، صحیفه، ۴/۵۶.
  81. امام خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۳۰.
  82. امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۳۱.
  83. امام خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۲۶ و ۱۲/۷۶.
  84. امام خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۰۱.
  85. امام خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۲۶.
  86. امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۰۹.
  87. امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۹۰.
  88. امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۷۸ ـ ۴۷۹ و ۱۷/۳۱۵.
  89. امام خمینی، صحیفه، ۱۵/۱۸۵.
  90. امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۰۹.
  91. امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۱۳.
  92. امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۷، ۹۱ و ۱۰۹.
  93. امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۰۰.
  94. امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۰۹و ۱۷/۳۸۰.
  95. امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۶۸ ـ ۴۶۹.
  96. امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۶۳ ـ ۳۶۴.
  97. امام خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۲۶، ۵۰۲ و ۵۰۸؛ مصطفوی، خاطره، چاپ‌شده در برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، ۴/۲۸۰.
  98. مصطفوی، خاطره، چاپ‌شده در برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، ۴/۲۸۰.
  99. خجسته، درآمدی بر جامعه‌شناسی رادیو، ۱۶.
  100. هاشمی، دیدگاه‌های امام‌خمینی درباره برنامه‌های رادیو و تلویزیون، ۱۹۶.
  101. دفتر نمایندگی حضرت امام، معراج شهادت، ۸۱.
  102. هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، سال‌های ۱۳۵۷ ـ ۱۳۵۸، انقلاب و پیروزی، ۱۹۷.
  103. امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۰۳ و ۱۸/۳۶۴.
  104. امام خمینی، صحیفه، ۹/۴۷ و ۱۷/۵۰۵.
  105. هاشمی، دیدگاه‌های امام‌خمینی درباره برنامه‌های رادیو و تلویزیون، ۱۳ و ۴۴.
  106. امام خمینی، صحیفه، ۹/۴۷.
  107. امام خمینی، صحیفه، ۹/۱۵۹ ـ ۱۶۰.
  108. هاشمی، دیدگاه‌های امام‌خمینی درباره برنامه‌های رادیو و تلویزیون، ۱۳.
  109. امام خمینی، صحیفه، ۶/۳۹۹.
  110. امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۱۴، ۲۱۵ و ۱۲/۴۸۴.
  111. مختاری، تاریخ تحولات اجتماعی رادیو در ایران، ۶۱ ـ ۶۳.
  112. امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۴.
  113. امام خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۶۱ ـ ۳۶۲ و ۵۰۲.
  114. هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، سال‌های ۱۳۵۷ ـ ۱۳۵۸، انقلاب و پیروزی، ۱۹۶ ـ ۱۹۷.
  115. امام خمینی، صحیفه، ۷/۳۷۲.
  116. امام خمینی، صحیفه، ۸/۲۲۸.
  117. امام خمینی، صحیفه، ۹/۱۷۹.
  118. امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۰۳.
  119. امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۱۵؛ ۱۴/۸۳ و ۱۸/۶۹.
  120. امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۹۹، ۳۴۴ ـ ۳۴۷ و ۳۶۱ ـ ۳۶۲.
  121. امام خمینی، صحیفه، ۷/۴۶۰.
  122. امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۲۴.

منابع

  • احمدی، رضا، رادیوهای بیگانه و امنیت ملی، مجله حضور، شماره ۲۵، ۱۳۷۷ش.
  • احمدی، ظهیر، تنوع فرهنگی و نقش رادیو، مجله علوم اجتماعی، شماره ۸، ۱۳۸۷ش.
  • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
  • انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش.
  • بهار، مهری، رادیو، دین و زندگی روزمره، تهران، دفتر پژوهش‌های رادیو، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
  • جاویدان، محسن، تاریخ اختراعات، تهران، حاج‌محمدحسن اقبال و شرکاء، ۱۳۴۲ش.
  • جمعی از نویسندگان، دانش اجتماعی، قم، مرکز تحقیقات اسلامی ـ حوزه نمایندگی ولایت فقیه در سپاه ـ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
  • خجسته، حسن، درآمدی بر جامعه‌شناسی رادیو، تهران، اداره کل تحقیق و توسعه صدا، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
  • دفتر نمایندگی حضرت امام، معراج شهادت، بی‌جا، بی‌تا.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
  • ساری، حسین، تهدید رسانه‌ای (رادیوهای بیگانه فارسی‌زبان)، تهران، دانشگاه دفاع ملی، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
  • سعیدیان، عبدالحسین، دائرةالمعارف اختراعات و اکتشافات، تهران، علم و زندگی، ۱۳۸۰ش.
  • شعردوست، علی‌اصغر، رادیو، تلوزیون، سینما: نقش رادیو در توسعه، مجله رسانه، شماره ۴، ۱۳۶۹ش.
  • طباطبایی‌مجد، غلامرضا، دائرةالمعارف مصوّر زرین، تهران، زرین، چاپ سوم، ۱۳۷۶ش.
  • کاوه، گیتی، شصت سال رادیو در ایران، تهران، اداره کل تحقیق و توسعه صدا، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
  • محبوبی اردکانی، حسین، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۵۴ش.
  • مختاری اصفهانی، رضا، تاریخ تحولات اجتماعی رادیو در ایران، تهران، طرح آینده، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
  • مصاحب، غلامحسین، دایرةالمعارف فارسی، تهران، امیرکبیر، چاپ چهارم، ۱۳۸۳ش.
  • مصطفوی، زهرا، خاطره، چاپ‌شده در برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، تدوین غلامعلی رجایی، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۱ش. *معاونت خدمات و مدیریت و اطلاع‌رسانی دفتر رئیس‌جمهور، اسنادی از تاریخچه رادیو در ایران، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. *هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال‌های ۱۳۵۷ ـ ۱۳۵۸، انقلاب و پیروزی، به کوشش عباس بشیری، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
  • هاشمی، محمد، دیدگاه‌های امام‌خمینی درباره برنامه‌های رادیو و تلویزیون، گفتگو، چاپ‌شده در روزنامه کیهان، ۱۶/۳/۱۳۶۹ش.

پیوند به بیرون

سیده‌معصومه فقیه، رادیو، دانشنامه امام‌خمینی، ج۵، ص۵۱۹–۵۲۴.