ابوطالب تجلیل، روحانی مبارز و از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی.
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۱۳۰۵ش |
| زادگاه | تبریز |
| تاریخ وفات | ۱۳ مرداد ۱۳۸۷ |
| محل دفن | حرم حضرت معصومه |
| شهر وفات | قم |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | امام‌خمینی، سیدمحمدرضا گلپایگانی، سیدمحمد محقق داماد و سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی و... |
| محل تحصیل | حوزه علمیه قم و تبریز |
| تألیفات | کتب متعدد |
| سایر | تدریس |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | حمایت از نهضت امام‌خمینی |
تولد و تحصیل
ابوطالب تجلیل معروف به تجلیل تبریزی در سال ۱۳۰۵ش در تبریز به دنیا آمد.[۱] پدرش میرزاعلی، از تاجران متدین بازار تبریز بود و به همین سبب به میرزا مشهور شده بود و سپس در دادگستری در مصدر خدمت قرار گرفت.[۲] چند ماه از تولد ابوطالب تجلیل نگذشته بود که خانواده‌اش به خوی منتقل شد و او دوران کودکی را در آن شهر گذراند و دوران ابتدایی را هم در همان‌جا خواند. تجلیل تبریزی در دوازده‌سالگی به تبریز بازگشت و در دبیرستانی در آنجا مشغول به تحصیل شد، ولی پس از مدتی تحصیل در آنجا را رها کرد و وارد حوزه علمیه تبریز شد و جامع‌المقدمات و سیوطی را در آنجا نزد حاج صفرعلی، از مدرسان آن حوزه خواند. بخش دیگری از سیوطی را هم پیش میرزا ولی قفقازی و آقا میرزا حسن قفقازی فراگرفت و در درس مطول از شاگردان شیخ علی‌اکبر نحوی بود. او سپس به فراگیری مغنی، معالم‌الاصول، جواهر النضید و علل الشرایع نزد آقا سیدمحمدحسن الهی (برادر علامه سیدمحمدحسین طباطبایی) پرداخت.[۳] و مدتی هم در درس میرزا فتاح شهیدی حاضر شد.[۴] او آنگاه در سال ۱۳۲۴ش راهی قم شد.[۵]
تجلیل تبریزی پس از ورود به قم، مورد عنایت آیت‌الله سیدمحمد حجت کوه‌کمری قرار گرفت و توسط ایشان به کسوت روحانیت درآمد.[۶] او در حوزه علمیه قم درس‌های رسایل، مکاسب و منظومه ملاهادی سبزواری و اسفار ملاصدرا را به‌طور خصوصی نزد علامه سیدمحمدحسین طباطبایی خواند و کفایه‌الاصول را هم نزد آیت‌الله سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی فراگرفت.[۷] سپس بخش‌های دیگری از دروس سطح را نزد آیات سیدمحمد محقق داماد و سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی خواند و در سال ۱۳۲۷ ش وارد درس فلسفه.[۸] (اسفار اربعه) امام‌خمینی شد و دو سال در آن درس حضور یافت.[۹] تجلیل تبریزی درباره حضور در آن درس می‌گوید: «با اینکه من سن کمی داشتم، در درسِ ایشان حاضر می‌شدم. ایشان درباره اثبات واجب‌الوجود بیانی داشت که مرا تا آخر عمر مرید ایشان کرده است. من این بیان را در جاهای دیگر ندیده‌ام...».[۱۰] علاوه بر آن، مدتی هم در درس اخلاق امام‌خمینی شرکت می‌کرد.[۱۱] او همچنین مدتی در درس فلسفه میرزا مهدی آشتیانی شرکت داشت.[۱۲]
ابوطالب تجلیل در کنار حضور در درس اسفار امام‌خمینی، از سال ۱۳۲۶ ش به تحصیل درس خارج فقه و اصول پرداخت و در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سیدمحمد حجت کوه‌کمری حاضر شد که تا پایان حیات ایشان استمرار داشت.[۱۳] او مورد توجه آیت‌الله حجت کوه‌کمری بود و ایشان هزینه انتشار برخی از آثار تجلیل را پذیرفته بود و در تسهیل اقامت او در قم نقش داشت.[۱۴] تجلیل تبریزی هم‌زمان در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سیدحسین طباطبایی بروجردی هم شرکت می‌کرد و این حضور تا پایان حیات آیت‌الله بروجردی تداوم داشت.[۱۵] تجلیل تبریزی به احتمال زیاد، در آن زمان در درس خارج فقه یا اصول یا هر دو درس امام‌خمینی حضور می‌یافته است، چراکه به گفته جلیل تجلیل (برادرش)، از امام‌خمینی به‌عنوان «استاد معقول و منقول من» یاد کرده بود.[۱۶] و می‌توان احتمال داد که منظور از دروس «منقول»، درس‌های فقه و اصول است. به گفته مؤلف گنجینه دانشمندان، او از سال ۱۳۲۶ش (سال آغاز تحصیل خارج فقه و اصول)، به تدریس کفایه و مکاسب در حوزه علمیه قم می‌پرداخت و از سال ۱۳۵۱ ش نیز تدریس درس خارج عروه و کفایه را آغاز کرد.[۱۷] همچنین به گفته یکی از شاگردانش، کتاب‌هایی چون مطول، مغنی اللبیب، شرح لمعه و منظومه ملاهادی سبزواری را در آن حوزه تدریس می‌کرد.[۱۸] به همین سبب از مدرسان برجسته آن حوزه بود. او در کنار تحصیل و تدریس، به تألیف آثار علمی همت می‌گماشت و نخستین اثر او با عنوان تقریرات درس خارج فقه آیت‌الله حجت کوه‌کمری منتشر شد.[۱۹] وی در سال‌های حضور در درس آیت‌الله بروجردی، از سوی ایشان برای همکاری در تدوین احادیث دعوت شد و مأموریت یافت احادیث مربوط به مناسک حج را تدوین کند.[۲۰] پس از آن، به عضویت هیئت‌علمی مدارک شیعه که توسط آیت‌الله سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی تشکیل شده بود، درآمد و بخش‌هایی از آن را در ملحقات احقاق الحق منتشر کرد.[۲۱] او همچنین از آیت‌الله مرعشی نجفی اجازه روایی دریافت کرد.[۲۲] و از اعضای هیئت استفتای ایشان هم بود.[۲۳]
فعالیت‌های مبارزاتی
تجلیل تبریزی در سال‌های نهضت اسلامی در هیئت مدرسین حوزه علمیه قم عضویت داشت و در جلسات آنان برای تهیه و صدور اعلامیه‌هایی در انتقاد از حکومت پهلوی شرکت می‌کرد و بعضی از جلسات مدرسان در خانه او برگزار می‌شد.[۲۴] همچنین همراه با آنان اعلامیه‌هایی را علیه حکومت پهلوی امضا می‌کرد. ازجمله در اسفند ۱۳۴۳ همراه با جمعی از محصلان آذربایجانی حوزه علمیه قم در نامه‌ای به امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت، که رونوشت آن را به دیوان عالی کشور و روزنامه اطلاعات نیز ارسال کردند، از سیاست حکومت پهلوی در دستگیری مخالفان انتقاد کرد و با اشاره به تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور، خواستار بازگشت ایشان به کشور شد.[۲۵] ابوطالب تجلیل تبریزی به فعالیت در دارالتبلیغ اسلامی هم می‌پرداخت و یک بار هم از سوی آیت‌الله سیدکاظم شریعتمداری، به نجف رفت و اهداف آن مؤسسه را برای مراجع تقلید مقیم نجف اشرف تبیین کرد.[۲۶] او در آن سال‌ها با سفر به برخی از شهرها، به سخنرانی می‌پرداخت.[۲۷] در کنار تدریس و تبلیغ، به مبارزات سیاسی با حکومت پهلوی ادامه می‌داد و در اغلب جلسات مدرسان حوزه علمیه قم شرکت می‌کرد و در سال ۱۳۵۷ ش ازجمله مدرسانی بود که در صدور اعلامیه‌های انتقادی علیه حکومت پهلوی نقش زیادی داشت. با نگاهی به اسناد انقلاب اسلامی می‌توان نام او زیر اغلب اعلامیه‌های مدرسان حوزه علمیه دید.[۲۸] وی علاوه بر صدور اعلامیه همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم، با ارسال حدود ۱۷۰۰ نامه به دوستان و آشنایان، آنان را به قیام علیه حکومت پهلوی و مبارزه با آن یا پشتیبانی از استقرار نظام اسلامی فرامی‌خواند.[۲۹]
فعالیت‌ها پس از پیروزی انقلاب
ابوطالب تجلیل پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تدریس در حوزه علمیه قم ادامه داد و بالغ بر سی سال به تدریس درس خارج فقه و اصول در آنجا پرداخت.[۳۰] او یک دوره خارج فقه را هم در جامعه الزهرا(س) برای بانوان تدریس کرد. در سال‌های پایانی عمرش، به سبب بیماری کلاس‌های درس را در خانه‌اش برگزار می‌کرد.[۳۱] اهتمام جدی وی به تدریس باعث شد در سال ۱۳۸۲ش در پنجمین اجلاس استادان حوزه علمیه قم از مقام علمی او تجلیل شود.[۳۲]
تألیفات
تألیفات ابوطالب تجلیل عبارت است از: ۱- رساله حجیه الشهره. ۲- معجم الثقات و ترتیب الطبقات. ۳. من هوی المهدی. ۴. تکلمة الاحادیث اثبات الهداة. ۵. براهین المعارف الالهیه و العقاید الحقه الامامیه. ۶. رساله فی علم الامام. ۷. اسلوب تعامل الامام الکاظم فی قبال الفقهاء العامه. ۸. رساله من‌حب اللّه. ۹. رد الشبهات حول الشیعه. ۱۰. البراهین الساطعة علی اعتقادات الامامیه. ۱۱. المعجم الجامع للمحاسن و المساوی المرویه عن محجج الله فی الاسلام. ۱۲. دایره‌المعارف الاسلامیه فی المحاسن و المساوی الانسانیه. ۱۳. رسالة فی حکم سهم الامام فی زمان الغیبه. ۱۴. مدارک فقه الحج و العمره. ۱۵. المناسک التحقیقّه. ۱۶. تصنیف هفده جلد از مجلدات احقاق الحق. ۱۷. مخطوطات تنزیه الشیعه الاثنی عشریه عن‌الشبهات الواهیه. ۱۸. فوائد فقهیه و اصولیه. ۱۹. ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها در قرآن. ۲۰. اسلام‌شناسی. ۲۱. مبانی اعتقادی اسلام. ۲۲. راه‌های خداشناسی در طبیعت. ۲۳. پایه‌های علمی و منطقی عقاید اسلامی. ۲۴. پاسخ‌های ما به اشکالات دینی. ۲۵. آنچه حجاج باید بدانند. ۲۶. رسالة عملیّة توضیح المسائل. ۲۷. مناسک حج. ۲۸. پندهای پیغمبر اکرم (ص) به ابوذر غفاری. ۲۹. منطق ریاضی. ۳۰. ردّ عقاید وهابی‌ها و نقد و بررسی کتاب محمد بن عبدالوهاب. ۳۱. یادداشت‌های حقوقی. ۳۲. تفسیر اللغات‌المشکله فی القرآن. ۳۳. پاسخ‌های اشکالات دینی طرح‌شده به اساتید معارف دانشگاه‌ها. ۳۴. ترجمه و تلخیص المقارنات التشریحیه، در حقوق تطبیقی. ۳۵. کتاب‌البیع (تقریرات مرحوم آیت‌الله حجت کوه‌کمری). ۳۶. التعلیقات التحقیقیه علی کتاب‌البیع. ۳۷. التعلیقات الاستدلالیه علی العروة الوثقی. ۳۸. التعلیقات الاستدلالیه علی تحریرالوسیله. ۳۹. تقریرات ابحاث آیت‌الله‌العظمی بروجردی فی المباحث الفقهیه. ۴۱. تقریرات ابحاث آیت‌الله‌العظمی بروجردی فی المباحث الاصولیه. ۴۱. تقریرات ابحاث آیت‌الله‌العظمی الحجت الکوه‌کمری فی الصلوه. ۴۲. تقریرات ابحاث الحجت الکوه‌کمری فی المباحث الاصولیه.[۳۳]
او به مباحث نوین و مسائل جدید هم توجه داشت. ازجمله در تطبیق چند مسئله حقوق اسلامی با حقوق غرب به بحث‌های تطبیقی دراین‌باره پرداخته است.[۳۴]
درگذشت و تدفین
ابوطالب تجلیل تبریزی در مرداد ۱۳۸۷ بیمار و به مدت دو هفته در یکی از بیمارستان‌های قم بستری شد.[۳۵] و در ۱۳ مرداد ۱۳۸۷ درگذشت. پیکر او پس از اقامه نماز توسط سیدمحسن خرازی، در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.[۳۶]
پانویس
- ↑ الوانساز خویی، گلشن ابرار آذربایجان، ج۱، ص۲۷۹.
- ↑ حسینی ضیغمیان، «حاج شیخ ابوطالب تجلیل، محقق نستوه»، ص۳۸۲.
- ↑ الوانساز خویی، گلشن ابرار آذربایجان، ج۱، ص۲۷۹.
- ↑ الوانساز خویی، گلشن ابرار آذربایجان، ج۱، ص۲۸۰.
- ↑ «گفتگو با آیت‌الله...»، ص۱۷۹؛ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۱۱۰.
- ↑ حسینی ضیغمیان، «حاج شیخ ابوطالب تجلیل، محقق نستوه»، ص۳۸۵-۳۸۶.
- ↑ الوانساز خویی، گلشن ابرار آذربایجان، ج۱، ص۲۷۹.
- ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تاکنون، ص۹۰؛ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۱۱۰-۱۱۱.
- ↑ «گفتگو با آیت‌الله...»، ص۱۷۹-۱۸۰.
- ↑ امام‌خمینی و حکومت...، ص۸۷.
- ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تاکنون، ص۹۰.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۱۱۰-۱۱۱.
- ↑ «گفتگو با آیت‌الله...»، ص۱۸۰.
- ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تاکنون، ص۸۹.
- ↑ «گفتگو با آیت‌الله...»، ص۱۸۰.
- ↑ حسینی ضیغمیان، «حاج شیخ ابوطالب تجلیل، محقق نستوه»، ص۳۸۷.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۱۱۱.
- ↑ حسینی ضیغمیان، «حاج شیخ ابوطالب تجلیل، محقق نستوه»، ص۳۹۴.
- ↑ «گفتگو با آیت‌الله...»، ص۱۸۰.
- ↑ «گفتگو با آیت‌الله...»، ص۱۸۰.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۱۱۱.
- ↑ الوانساز خویی، گلشن ابرار آذربایجان، ج۱، ص۲۸۰.
- ↑ باقری بیدهندی، «نجوم امت»، ص۷۲.
- ↑ امام‌خمینی و حکومت...، ص۸۷.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۱۳۲-۱۳۳.
- ↑ در وادی عشق (خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدتقی موسوی درچه‌ای)، ص۱۸۶-۱۸۷.
- ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تاکنون، ص۹۱.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۱۳۲-۱۳۳، ۴۱۸-۴۲۰، ۴۲۵-۴۲۷، ۴۳۳-۴۳۴، ۴۳۹-۴۳۸، ۴۷۹-۴۸۰، ۴۸۱-۴۸۲، ۵۰۶-۵۰۸، ۵۲۵-۵۲۶، ۵۲۸-۵۲۹، ۵۳۲-۵۳۴.
- ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تاکنون، ص۹۲.
- ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تاکنون، ص۹۰.
- ↑ حسینی ضیغمیان، «حاج شیخ ابوطالب تجلیل، محقق نستوه»، ص۳۹۴-۳۹۵.
- ↑ «درگذشتگان: آیت‌الله تجلیل»، ص۱۷۴-۱۷۵.
- ↑ پروین‌زاد، ماهنامه کیهان فرهنگی، ص۱۸-۲۱؛ حسینی ضیغمیان، «حاج شیخ ابوطالب تجلیل، محقق نستوه»، ص۳۹۰-۳۹۳؛ الوانساز خویی، گلشن ابرار آذربایجان، ج۱، ص۲۸۰-۲۸۳؛ «درگذشتگان: آیت‌الله تجلیل»، ص۱۷۴-۱۷۵.
- ↑ تجلیل تبریزی، «تطبیق چند مسئله حقوق اسلامی با حقوق غرب»، ص۱۰۰-۱۱۷.
- ↑ حسینی ضیغمیان، «حاج شیخ ابوطالب تجلیل، محقق نستوه»، ص۳۹۷.
- ↑ «درگذشتگان: آیت‌الله تجلیل»، ص۱۷۴-۱۷۵.
منابع
- اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- الوانساز خویی، جعفر (۱۳۹۴)، گلشن ابرار آذربایجان، به کوشش عبدالصمد جودتی استیار، تهران، پژوهشکده باقرالعلوم.
- امام‌خمینی و حکومت اسلامی: مصاحبه‌های علمی (۱۳۷۸)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
- باقری بیدهندی، ناصر (۱۳۶۹)، «نجوم امت (زندگی آیت‌الله‌العظمی سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی)»، ماهنامه نور علم، شماره ۳۷، آبان.
- تجلیل تبریزی، ابوطالب (۱۳۶۴)، «تطبیق چند مسئله حقوق اسلامی با حقوق غرب»، ماهنامه نور علم، شماره ۹، فروردین.
- جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تاکنون (۱۳۸۵)، ج۳ (زندگینامه اعضا)، تدوین: سیدمحسن صالح، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- پروین‌زاد، شهلا (۱۳۸۷)، ماهنامه کیهان فرهنگی، شماره ۲۶۳، شهریور.
- «درگذشتگان: آیت‌الله تجلیل» (۱۳۸۷)، دوماهنامه آینه پژوهش، شماره ۱۱۰-۱۱۱، خرداد ـ شهریور.
- حسینی ضیغمیان، سیدمحمدحسین (۱۳۸۹)، «حاج شیخ ابوطالب تجلیل، محقق نستوه»، ستارگان حرم، ج۲۶-۲۷، قم، زائر.
- در وادی عشق (خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدتقی موسوی درچه‌ای) (۱۳۸۹)، تدوین عبدالرحیم اباذری، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (س)، مؤسسه چاپ و نشر عروج.
- شریف‌رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج۲، قم، اسلامیه.