عبدالعظیم محصلی

عبدالعظیم محصلی

اطلاعات فردی
تاریخ تولد	۱۳۰۸ش
زادگاه	شهرستان نیشابور
اطلاعات علمی

عبدالعظیم محصلی، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی.

زادگاه

عبدالعظیم محصلی در سال ۱۳۰۸ش در شهرستان نیشابور به دنیا آمد (تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی، ص۲۰۲). درباره تحصیلات او در نیشابور گزارشی در دست نیست. وی در سال ۱۳۲۴ش راهی قم شد و در حوزه علمیه آنجا به تحصیل پرداخت (تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی، ص۲۰۲). درباره استادان او در دوره مقدمات و سطوح دینی هم گزارشی وجود ندارد. سپس به فراگیری دروس خارج فقه و اصول پرداخت و از درس خارج فقه آیت‌الله سیدحسین طباطبایی بروجردی و خارج اصول امام‌خمینی بهره‌مند شد (تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی، ص۱۰). وی از شاگردان نزدیک امام‌خمینی به شمار می‌رفت (باقری بیدهندی، ص۱۳۲) و وقتی کلاس درس خارج اصول امام‌خمینی پایان می‌یافت، همراه با استادش (امام‌خمینی) در درس خارج فقه آیت‌الله بروجردی شرکت می‌کرد (باقری بیدهندی، ص۱۳۲). این گزارش نشان می‌دهد که محصلی از اواخر دهه ۱۳۲۰ش که امام‌خمینی علی‌رغم عدم نیاز به درس آیت‌الله بروجردی، صرفاً برای ترویج مرجعیت آیت‌الله بروجردی در درس ایشان شرکت می‌کرد، در حلقه درس خارج اصول فقه امام‌خمینی شرکت می‌جسته است. او در سال ۱۳۴۰ش هم از شاگردان امام‌خمینی بود و وقتی امام‌خمینی پس از رحلت آیت‌الله بروجردی، از برگزاری مجلس فاتحه برای آن مرجع خودداری کرد، همراه با صادق خلخالی در کسب رضایت ایشان برای برگزاری مجلس فاتحه به نام آیت‌الله بروجردی نقش داشت (صادقی گیوی، ص۵۷). او درباره درس امام‌خمینی می‌گوید:

«در آن اوان، من به کلاس خارج اصول فقه امام‌خمینی می‌رفتم و از محضرشان تلمذ می‌کردم؛ امام به شخصیت علمی آیت‌الله بروجردی اعتقاد والایی داشت و به همین دلیل نیز برخی از مبانی اصولی‌اش را از او می‌گرفت، مثلاً در اصول، بحثی است درباره اینکه مفاد نهی چیست؟ امام همانند آیت‌الله بروجردی آن را زجر طرف یا مخاطب می‌دانست. پس از پایان درس ما به همراه امام مستقیماً به کلاس خارج فقه آیت‌الله بروجردی می‌رفتیم و جمعاً از ایشان استفاده می‌کردیم، البته امام بنا به همان احترامی که به ایشان داشتند در این درس شرکت می‌کردند» (تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی، ص۱۰؛ دانشنامه امام‌خمینی، ج۱، ص۷۹۱۵).

محصلی علاوه بر حضور در درس امام‌خمینی، از درس‌های خارج فقه و اصول آیت‌الله سیدمحمد محقق داماد هم بهره می‌برد (همان، ص۲۰۲). می‌توان احتمال داد که او پس از تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور، در درس‌های آیت‌الله محقق داماد حضور می‌یافته است. او ازجمله افرادی بود که در ترویج مرجعیت امام‌خمینی می‌کوشید و چنانچه پیش‌تر گفته شد، ازجمله افرادی بود که امام‌خمینی را برای برگزاری مجلس ختم به نام آیت‌الله بروجردی که به‌نوعی نشانه مرجعیت بود، تشویق کرد (صادقی گیوی، ص۵۷). علاوه بر آن، همراه با جمعی از شاگردان امام‌خمینی ازجمله سیدمحمدرضا سعیدی، جلساتی را برای چاپ رساله عملیه امام‌خمینی تشکیل دادند و تصمیم گرفتند که اگر امام‌خمینی اجازه چاپ آن را ندهد، خودشان به چاپ آن اقدام کنند. این درخواست البته با پاسخ مثبت امام‌خمینی مواجه شد و رساله عملیه ایشان منتشر شد (خاطرات آیت‌الله مسعودی خمینی، ص۱۹۸). او خاطره‌ای را از دستگیری امام‌خمینی در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ از زبان امام‌خمینی نقل کرده است (تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی، ص۱۱۴-۱۱۶) که همین خاطره نشان از نزدیکی او با امام‌خمینی دارد.

فعالیت سیاسی و اجتماعی

وی از سال ۱۳۴۲ش، همراه با جمعی از شاگردان امام‌خمینی، به حمایت از ایشان پرداخت و وارد مبارزه با حکومت پهلوی شد. در اسفند ۱۳۴۲ و پس از انتصاب حسنعلی منصور به نخست‌وزیری، همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم در نامه‌ای به او که رونوشت آن را به امام‌خمینی و آیت‌الله سیدحسن قمی نیز ارسال کردند، با اشاره به تجاوزهای دولت سابق [دولت اسدالله علم] به حریم دین و قانون اساسی، خواستار آزادی امام‌خمینی و آیات سیدحسن قمی و سیدمحمود طالقانی و الغای تصویب‌نامه‌های ضددینی شدند (آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، ص۲۷-۲۸؛ روحانی، ج۱، ص۶۴۲؛ سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد، ج۲، ص۲۱۴-۲۱۵؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۱۰۹-۱۱۰). در مهر ۱۳۴۲ و در آستانه آغاز سال تحصیلی جدید در حوزه‌های علمیه سراسر کشور، همراه با جمعی از طلاب علوم حوزوی در حوزه علمیه قم با ارسال نامه‌ای به هیئت دولت وقت، با اشاره به جایگاه امام‌خمینی به‌عنوان یکی از مدرسان برجسته حوزه علمیه قم، خواستار آزادی ایشان و دیگر روحانیان زندانی شدند (سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج۲، ص۸۰-۸۳).

محصلی پس از تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور، در شکل‌گیری تحصن روحانیان در بیوت مراجع عظام تقلید نقش داشت و وقتی این تصمیم قطعی شد (تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی، ص۱۸۳)، همراه با جمعی از روحانیان در بیت آیت‌الله شریعتمداری متحصن شد (تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی، ص۲۰۲). پس از تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور، همراه با جمعی از فضلا و طلاب نیشابوری حوزه علمیه قم در نامه‌ای خطاب به سفیر ترکیه در تهران، از «حضرت آیت‌الله‌العظمی آقای حاج‌آقا روح‌الله خمینی» به‌عنوان یکی «از مراجع تقلید شیعه و از زعمای حوزه علمیه قم و مورد توجه و علاقه عموم مسلمانان ایران و سایر ممالک اسلامی و شخصیت‌های برجسته جهان اسلام» نام بردند که براثر دفاع از حریم دین و قرآن به ترکیه تبعید شده است و از سفارت ترکیه در تهران خواستند موقعیت علمی و اجتماعی و مراتب توجه قاطبه مسلمانان و به‌خصوص حوزه علمیه قم را به دولت متبوع خود اطلاع دهد و نسبت به سلامتی و همچنین محل اقامت ایشان اطلاع‌رسانی کند (سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج ۳، ص۴۶؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۱۱۹).

پس از انتصاب امیرعباس هویدا به نخست‌وزیری، همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم نامه‌ای به او ارسال کردند و با اشاره با وضعیت سیاسی کشور و اقدامات حکومت پهلوی در دستگیری جمعی از فعالان سیاسی، خواستار اصلاح رویه دولت شدند و در پایان بر بازگرداندن امام‌خمینی به کشور و آزادی همه زندانیان تأکید نمودند (آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، ۵۶-۵۷). او پس از حمله مأموران حکومت پهلوی به حرم حضرت معصومه در بهمن ۱۳۴۳ و به دعای توسل طلاب برای آزادی امام‌خمینی و دستگیری برخی از آنان در آن مکان و همچنین هتک حرمت حرم حضرت معصومه(س)، همراه با جمعی دیگر از طلاب علوم حوزوی به آن اعتراض کردند (آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، ص۱۶۳؛ هاشمی رفسنجانی، ج۲، ص۳۶۱ - ۳۶۳). در همان سال همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم در نامه‌ای به آیت‌الله سیدمحمدهادی حسینی میلانی و آیت‌الله سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی، با اشاره به موسم تبلیغ و سخت‌گیری‌های حکومت پهلوی علیه امام‌خمینی، خواستار اظهارنظر آن مرجع درباره تجلیل از امام‌خمینی علی‌رغم این سخت‌گیری‌ها شدند. آیت‌الله میلانی و آیت‌الله مرعشی نجفی هم در پاسخ، بر تجلیل از امام‌خمینی و تکرار مطالبه علما درباره بازگشت امام‌خمینی به کشور تأکید کردند (آیت‌الله‌العظمی سید...، ص۲۶۵ ـ ۲۶۹؛ آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، ص۴۹-۵۰؛ روحانی، ج۲، ص۳۵-۳۷؛ دوانی، ج۵، ص۸۲-۸۴). وقتی در سال ۱۳۴۴ش حکومت پهلوی سخت‌گیری‌هایی علیه آیت‌الله سیدحسن طباطبایی قمی اعمال و ازجمله یکی از فرزندان ایشان را دستگیر کرد، همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم در نامه‌ای به ایشان، ضمن تجلیل از مجاهدت‌های ایشان، از این سخت‌گیری‌ها ابراز تأثر کردند (مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، ص۱۷۲).

عبدالعظیم محصلی پس از دستگیری جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم ازجمله آقایان حسینعلی منتظری و عبدالرحیم ربانی شیرازی و تبعید شهاب‌الدین اشراقی، داماد و وکیل امام‌خمینی در قم به همدان، در نامه‌ای به مراجع تقلید، خواستار مداخله آنان در پایان دادن به این‌گونه سخت‌گیری‌های حکومت پهلوی شدند (مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، ص۸۴-۸۶). آنگاه در نامه‌ای به آقایان منتظری، ربانی شیرازی و احمد آذری قمی که در زندان قزل‌قلعه محبوس بودند، نگرانی خود را از ادامه حبس آنان ابراز نمودند (مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، ص۱۱۵؛ خسروشاهی، ج۳، ص۱۲۶-۱۲۷). پس از مهاجرت امام‌خمینی از ترکیه به عراق و انتشار شایعاتی دراین‌باره، همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم نامه‌ای را به هویدا نخست‌وزیر وقت ارسال کردند و خواستار اطلاع‌رسانی دولت درباره وضعیت امام‌خمینی شدند (اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۱۶۴). سپس همراه با دیگر مدرسان حوزه علمیه قم در نامه‌ای به امام‌خمینی، ضمن ابراز خوشوقتی از حضور آن مرجع در نجف اشرف، «افسردگی شدید عموم» مردم ایران را به سبب محروم شدن از حضور ایشان در کشور به ایشان یادآور شدند (خسروشاهی، ج۳، ص۹۳؛ آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، ص۶۳-۶۴). در نخستین سالگرد تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور نیز در نامه‌ای دیگر به امیرعباس هویدا همراه با جمعی از روحانیان مبارز، خواستار بازگرداندن امام‌خمینی به کشور شدند و از رویکرد دولت در سرکوب تظاهرات مردم انتقاد کردند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ص۱۸۵-۱۹۱). محصلی پس از آن نیز با امضای اعلامیه‌های روحانیان مبارز، به مبارزه با حکومت پهلوی و حمایت از امام‌خمینی ادامه می‌داد (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ص۱۷۲ ـ ۱۷۴، ۱۸۵ ـ ۱۹۱؛ سیر مبارزات امام‌خمینی در آیینه اسناد شهربانی، ج ۳، ص۳۲۵ ـ ۳۲۹؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ص۱۹۵ ـ ۱۹۸، ۱۹۹ ـ ۲۰۰).

ساواک در گزارشی در سال ۱۳۴۶ش اعلام کرد که محصلی خراسانی سعی داشت در همان سال همراه با جمعی از روحانیان ازجمله سیدمحمدرضا سعیدی، احمد آذری قمی، علی‌اصغر مروارید و علی‌اکبر مسعودی خمینی، برخی از مبلغان دینی را با هدف تبلیغ مرجعیت امام‌خمینی به حج اعزام کنند (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۱، ص۱۷۰؛ سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد ساواک، ج۹، ص۴۲۸). محصلی همچنین ازجمله روحانیانی بود که پس از رحلت آیت‌الله سیدمحسن طباطبایی حکیم، همراه با جمعی از مدرسین حوزه علمیه قم، با ارسال نامه‌ای به امام‌خمینی، رحلت آیت‌الله حکیم را به امام‌خمینی تسلیت گفتند (اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۲۲۲؛ آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، ص۲۲۱).

از دیگر فعالیت‌های وی گزارشی در دست نیست. همچنین درباره فعالیت‌های او پس از پیروزی انقلاب اسلامی اطلاعاتی وجود ندارد و در زندگینامه مختصر وی در تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی، اشاره‌ای به فعالیت‌های او پس از پیروزی انقلاب اسلامی نشده است. به نظر می‌رسد به تدریس در حوزه علمیه قم ادامه داده است. علی تقدیری در ضمن زندگینامه شیخ هاشم تقدیری سبزواری، از محصلی با عنوان مرحوم نام برده است (تقدیری، ص۱۲۱). با استناد به این گزارش می‌توان گفت که وی از دنیا رفته است، ولی درباره تاریخ وفات و محل دفن او گزارشی در دست نیست.