کاربر:H.Ahmadi/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها
(اصلاح ارقام، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح نویسه‌های عربی) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
رادیو دستگاه گیرنده‌ای است که امواج صوتی را از مرکز یا استودیوی خاص دریافت و سپس پخش می‌کند؛<ref>دهخدا، فرهنگ‌لغت دهخدا، ۷/۱۰۲۸۹.</ref> چنان‌که به ایستگاه فرستنده امواج صوتی و سازمانی که از طریق این ایستگاه به پخش اخبار، [[موسیقی]] و برنامه‌های گوناگون می‌پردازد، رادیو گفته می‌شود.<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۴/۳۵۳۷.</ref> پس از [[انقلاب اسلامی ایران]]، نام سازمان رادیو ـ تلویزیون ملی ایران، به [[صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران]] تغییر کرد.<ref>کاوه، شصت سال رادیو در ایران، ۴۳.</ref> | رادیو دستگاه گیرنده‌ای است که امواج صوتی را از مرکز یا استودیوی خاص دریافت و سپس پخش می‌کند؛<ref>دهخدا، فرهنگ‌لغت دهخدا، ۷/۱۰۲۸۹.</ref> چنان‌که به ایستگاه فرستنده امواج صوتی و سازمانی که از طریق این ایستگاه به پخش اخبار، [[موسیقی]] و برنامه‌های گوناگون می‌پردازد، رادیو گفته می‌شود.<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۴/۳۵۳۷.</ref> پس از [[انقلاب اسلامی ایران]]، نام سازمان رادیو ـ تلویزیون ملی ایران، به [[صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران]] تغییر کرد.<ref>کاوه، شصت سال رادیو در ایران، ۴۳.</ref> | ||
==پیشینه و جایگاه== | ==پیشینه و جایگاه== | ||
دانشمند ایتالیایی، گوگلئیلمو مارکنی (Guglielmo Marconi)، پس از کسب اطلاعات مختلف در زمینه برق و حرکت امواج الکتریکی در هوا،<ref>مصاحب، ۱/۱۰۵۱؛ طباطبایی‌مجد، ۱/۲۹۶.</ref> در دسامبر ۱۸۹۴م/ آذر ۱۲۷۳ش توانست با ادغام همه کشفیات و پیشرفت‌های پیشین دانشمندان در این زمینه میان دو نقطه که چهار متر از هم فاصله داشت، ارتباط رادیویی برقرار کند | دانشمند ایتالیایی، گوگلئیلمو مارکنی (Guglielmo Marconi)، پس از کسب اطلاعات مختلف در زمینه برق و حرکت امواج الکتریکی در هوا،<ref>مصاحب، دایرةالمعارف فارسی، ۱/۱۰۵۱؛ طباطبایی‌مجد، دائرةالمعارف مصوّر زرین، ۱/۲۹۶.</ref> در دسامبر ۱۸۹۴م/ آذر ۱۲۷۳ش توانست با ادغام همه کشفیات و پیشرفت‌های پیشین دانشمندان در این زمینه میان دو نقطه که چهار متر از هم فاصله داشت، ارتباط رادیویی برقرار کند.<ref>جاویدان، تاریخ اختراعات، ۲۶۰.</ref> وی نخستین آزمایش قاطع خود را در ۱۸۹۵م/ اردیبهشت ۱۲۷۶ش انجام داد و در سال ۱۹۰۱م/ ۱۲۸۰ش توانست میان [[اروپا]] و [[امریکا]] ارتباط رادیویی برقرار کند <ref>مصاحب، دایرةالمعارف فارسی، ۱/۱۰۵۱ ـ ۱۰۵۲.</ref> رادیو با انتقال صداها به وسیله امواج رادیویی، زمینه دستیابی به دانش انتقال تصاویر و اختراع تلویزیون را فراهم ساخت.<ref>سعیدیان، دائرةالمعارف اختراعات و اکتشافات، ۴۰۹.</ref> | ||
در ایران نیز نخستین دستگاه فرستنده رادیو، در چهارم اردیبهشت ۱۳۱۹ به دستور رضاشاه پهلوی آغاز به‌کار کرد که زیر نظر وزارت فرهنگ قرار داشت | |||
رادیو به عنوان نخستین رسانه جمعی در سالیان گذشته جزو مهم‌ترین وسایل پخش خبر در جهان بوده‌است؛ افزون بر آن در امر آموزش نیز بسیار اثرگذار بوده و توانسته تأثیر بسیاری بر مخاطبان داشته | {{ببینید|تلویزیون}} | ||
امام‌خمینی به دلیل فراگیربودن رادیو در تمام نقاط کشور و حتی روستاها و دسترسی همه اقشار جامعه به آن و امکان آموزش افراد به‌ویژه جوانان از این | |||
رسالت رادیو | در [[ایران]] نیز نخستین دستگاه فرستنده رادیو، در چهارم اردیبهشت ۱۳۱۹ به دستور [[رضاشاه پهلوی]] آغاز به‌کار کرد که زیر نظر وزارت فرهنگ قرار داشت.<ref>دهخدا، فرهنگ‌لغت دهخدا، ۷/۱۰۲۹۰.</ref> در آغاز مجموع برنامه‌های داخلی و خارجی رادیو، هشت ساعت بود که به‌تدریج در سال‌های بعد افزایش یافت<ref>محبوبی، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ۳/۷۷.</ref> و تا سال ۱۳۳۷ در بسیاری از شهرستان‌ها، مراکز فرستنده رادیویی تأسیس شد.<ref>محبوبی، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ۳/۸۰.</ref> گسترش شبکه رادیویی کشور از سال ۱۳۴۸ بر عهده وزارت پست و تلگراف و تلفن نهاده شد و در سال ۱۳۵۰ پس از ادغام رادیو و تلویزیون، این مهم در شمار مسئولیت‌های سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران درآمد.<ref>بهار، رادیو، دین و زندگی روزمره، ۱۵.</ref> | ||
رادیو به عنوان نخستین رسانه جمعی در سالیان گذشته جزو مهم‌ترین وسایل پخش خبر در جهان بوده‌است؛ افزون بر آن در امر آموزش نیز بسیار اثرگذار بوده و توانسته تأثیر بسیاری بر مخاطبان داشته باشد؛<ref>محبوبی، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ۳/۸۷.</ref> همچنین جنبه تبلیغاتی این رسانه در آماده‌ساختن ذهن و برانگیختن احساسات مردم و تحریک غرور ملی بسیار مهم شمرده می‌شود و در پاسداری از فرهنگ ملی می‌تواند نقش بسزایی ایفا کند.<ref>محبوبی، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ۳/۸۸.</ref> رادیو با توجه به ویژگی‌های منحصر به فرد خود، بر مخاطبان تأثیر فراوانی دارد؛ به گونه‌ای که این دستگاه امروزه به یکی از گسترده‌ترین و متنوع‌ترین رسانه‌های جهان با انواع مخاطبان تبدیل شده‌است<ref>(بهار،رادیو، دین و زندگی روزمره، ۸.</ref> و در رقابت با دیگر وسایل ارتباط‌جمعی با تکیه بر ویژگی‌های خاص خود همچنان شنوندگان خود را دارد.<ref>شعردوست، رادیو، تلوزیون، سینما: نقش رادیو در توسعه، ۷۵.</ref> | |||
[[امام‌خمینی]] به دلیل فراگیربودن رادیو در تمام نقاط کشور و حتی روستاها و دسترسی همه اقشار جامعه به آن و امکان آموزش افراد به‌ویژه جوانان از این طریق،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۹/۲۰۶؛ ۱۲/۴۸۳ و ۱۹/۳۹۸.</ref> اهمیت ویژه‌ای برای رادیو قائل بود و از آن به عنوان رسانه‌ای تأثیرگذار یاد می‌کرد که نقش برجسته‌ای در انحراف یا هدایت افراد بر عهده دارد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۹/۱۵۴ و ۱۸/۳۶۲، ۴۷۷.</ref> ایشان با توجه به سرعت انتقال اطلاعات در رادیو، این رسانه را ابزاری باارزش در [[تبلیغ]] و ارشاد مردم، در جهت اهداف [[اسلام]] و جمهوری اسلامی ایران می‌دانست<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۸۹؛ ۱۵/۵۰۷ ـ ۵۰۸ و ۱۸/۳۶۲.</ref> که در صورت سلامت، می‌تواند خدمات ارزنده‌ای داشته باشد؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۸۹.</ref> چنان‌که در برخی موارد پیش‌آمده، به نیروهای سیاسی داخلی یا خارجی، سفارش می‌کرد تا از طریق رادیو، اعلام موضع کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۱۲۲ و ۱۴/۴۶۱ ـ ۴۶۳؛ ادامه مقاله.</ref> | |||
==رسالت رادیو== | |||
رسانه‌هایی همچون رادیو علاوه بر نقش سرگرمی، به ابزاری در شکل‌دهی به افکار عمومی تبدیل شده‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، دانش اجتماعی، ۱/۹۹.</ref> استفاده آسان اقشار مختلف جامعه از رادیو و دردسترس‌بودن پخش اخبار و تبلیغ ایدئولوژی حکومت‌ها<ref>جمعی از نویسندگان، دانش اجتماعی، ۱/۷۷.</ref> از عوامل اهمیت این رسانه نزد صاحبان قدرت است. اختصاص هزینه‌های کلان بعضی از دولت‌های بزرگ به رادیوها برای پخش برنامه‌های برون‌مرزی، شاهدی بر این مدعاست <ref>احمدی، رضا، رادیوهای بیگانه و امنیت ملی، ۱۰۰.</ref> رادیو از نظر امام‌خمینی، راهی مناسب برای ارتباط دولت و مردم بود؛ از این‌رو ایشان با توصیه به مسئولان کشور برای اطلاع‌رسانی کامل درباره خدمات انجام‌گرفته در جمهوری اسلامی و مقایسه آن با دوران طاغوت، دریافت نظرات و اشکالات مردم از نقائص کار مسئولان و رابطه دوجانبه مسئولان و مردم را موجب حمایت و همراهی بیشتر مردم می‌دانست (۱۳/۴۹۳ ـ ۴۹۷). ایشان به رسالت آموزشی، تربیتی، خبری و تبلیغاتی رادیو نگاه ویژه‌ای داشت و همواره تصریح می‌کرد با رادیو و مظاهر تمدن مخالف نیست، بلکه مخالفتش با مظاهر استعمار، فساد و عقب‌ماندگی جوامع است (۱/۲۹۹). برخی از مهم‌ترین مسائل مربوط به رادیو از نظر امام‌خمینی، عبارت بود از: | |||
۱. تأکید بر تحول محتوایی و نقش تربیتی: امام‌خمینی یکی از رسالت‌های مهم رادیو را آموزش عمومی (۶/۳۴۵؛ ۹/۱۳۷ و ۱۲/۴۸۳) و نقش تربیتی آن برای تمامی اقشار جامعه به‌ویژه جوانان (۹/۱۵۴؛ ۱۲/۳۲۶ و ۱۳/۱۵۸) می‌دانست که به مثابه یک دانشگاه عمومی در تمام سطح کشور گسترده شده‌است (۶/۳۹۹). ایشان با توجه به نقش تربیتی رادیو پس از انقلاب، تحول آن را به دستگاه سازنده اسلامی خواستار بود (۹/۱۵۴ ـ ۱۵۵) و مسئولان رادیو را به استقلال فکری، نفی غرب‌زدگی، نهراسیدن از برچسب کهنه‌پرستی و انتقاد دیگران سفارش می‌کرد (۹/۱۵۹). | ۱. تأکید بر تحول محتوایی و نقش تربیتی: امام‌خمینی یکی از رسالت‌های مهم رادیو را آموزش عمومی (۶/۳۴۵؛ ۹/۱۳۷ و ۱۲/۴۸۳) و نقش تربیتی آن برای تمامی اقشار جامعه به‌ویژه جوانان (۹/۱۵۴؛ ۱۲/۳۲۶ و ۱۳/۱۵۸) می‌دانست که به مثابه یک دانشگاه عمومی در تمام سطح کشور گسترده شده‌است (۶/۳۹۹). ایشان با توجه به نقش تربیتی رادیو پس از انقلاب، تحول آن را به دستگاه سازنده اسلامی خواستار بود (۹/۱۵۴ ـ ۱۵۵) و مسئولان رادیو را به استقلال فکری، نفی غرب‌زدگی، نهراسیدن از برچسب کهنه‌پرستی و انتقاد دیگران سفارش می‌کرد (۹/۱۵۹). | ||
۲. مبارزه با فساد: امام‌خمینی در روزهای آغازین پیروزی انقلاب اسلامی بر اصلاح رادیو و اسلامی‌کردن محتوای برنامه‌های آن و مبارزه با فساد و فحشا در این رسانه تأکید می‌کرد (۶/۲۷۴) و پاکسازی تدریجی و محتاطانه این رسانه از عوامل باقی‌مانده از دوره پهلوی و کسانی که خلاف مسیر اسلام طی می‌کنند را خواستار بود (۱۰/۲۱۴ و ۱۲/۴۸۴). ایشان با اشاره به آثار مخرب موسیقی‌های نامناسب، مسئولان رادیو را به حذف این قبیل موسیقی‌ها و حتی حذف کلی آن و پرهیز از هزل و در مقابل، جدی‌بودن مسائل حتی در مسائل تفریحی توصیه می‌کرد (۹/۱۵۷، ۲۰۵ و ۴۵۴ ـ ۴۵۷) و در ادامه نیز بر لزوم پرهیز از پخش غنا و موسیقی حرام که گاه در صدا و سیما وجود داشت، تاکید کرد و خواهان آن شد در مواردی که امکان تفکیک مصادیق حرام از اصل برنامه نیست، خود برنامه کنار گذاشته شود (همان، ۱۸/۲۹۰). ایشان همچنین به کسانی که در این رسانه برخلاف مسیر ملت حرکت می‌کنند، هشدار می‌داد که در صورت ادامه، با مخالفت ملت روبه‌رو می‌شوند و مخاطبان خود را از دست خواهند داد (۷/۳۲۲). | ۲. مبارزه با فساد: امام‌خمینی در روزهای آغازین پیروزی انقلاب اسلامی بر اصلاح رادیو و اسلامی‌کردن محتوای برنامه‌های آن و مبارزه با فساد و فحشا در این رسانه تأکید می‌کرد (۶/۲۷۴) و پاکسازی تدریجی و محتاطانه این رسانه از عوامل باقی‌مانده از دوره پهلوی و کسانی که خلاف مسیر اسلام طی می‌کنند را خواستار بود (۱۰/۲۱۴ و ۱۲/۴۸۴). ایشان با اشاره به آثار مخرب موسیقی‌های نامناسب، مسئولان رادیو را به حذف این قبیل موسیقی‌ها و حتی حذف کلی آن و پرهیز از هزل و در مقابل، جدی‌بودن مسائل حتی در مسائل تفریحی توصیه می‌کرد (۹/۱۵۷، ۲۰۵ و ۴۵۴ ـ ۴۵۷) و در ادامه نیز بر لزوم پرهیز از پخش غنا و موسیقی حرام که گاه در صدا و سیما وجود داشت، تاکید کرد و خواهان آن شد در مواردی که امکان تفکیک مصادیق حرام از اصل برنامه نیست، خود برنامه کنار گذاشته شود (همان، ۱۸/۲۹۰). ایشان همچنین به کسانی که در این رسانه برخلاف مسیر ملت حرکت می‌کنند، هشدار می‌داد که در صورت ادامه، با مخالفت ملت روبه‌رو می‌شوند و مخاطبان خود را از دست خواهند داد (۷/۳۲۲). | ||
نسخهٔ ۴ بهمن ۱۴۰۱، ساعت ۲۲:۴۸
رادیو ابزار ارتباط جمعی شنیداری و تأثیرگذار.
مفهوم‌شناسی
رادیو دستگاه گیرنده‌ای است که امواج صوتی را از مرکز یا استودیوی خاص دریافت و سپس پخش می‌کند؛[۱] چنان‌که به ایستگاه فرستنده امواج صوتی و سازمانی که از طریق این ایستگاه به پخش اخبار، موسیقی و برنامه‌های گوناگون می‌پردازد، رادیو گفته می‌شود.[۲] پس از انقلاب اسلامی ایران، نام سازمان رادیو ـ تلویزیون ملی ایران، به صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران تغییر کرد.[۳]
پیشینه و جایگاه
دانشمند ایتالیایی، گوگلئیلمو مارکنی (Guglielmo Marconi)، پس از کسب اطلاعات مختلف در زمینه برق و حرکت امواج الکتریکی در هوا،[۴] در دسامبر ۱۸۹۴م/ آذر ۱۲۷۳ش توانست با ادغام همه کشفیات و پیشرفت‌های پیشین دانشمندان در این زمینه میان دو نقطه که چهار متر از هم فاصله داشت، ارتباط رادیویی برقرار کند.[۵] وی نخستین آزمایش قاطع خود را در ۱۸۹۵م/ اردیبهشت ۱۲۷۶ش انجام داد و در سال ۱۹۰۱م/ ۱۲۸۰ش توانست میان اروپا و امریکا ارتباط رادیویی برقرار کند [۶] رادیو با انتقال صداها به وسیله امواج رادیویی، زمینه دستیابی به دانش انتقال تصاویر و اختراع تلویزیون را فراهم ساخت.[۷]
(ببینید: تلویزیون)
در ایران نیز نخستین دستگاه فرستنده رادیو، در چهارم اردیبهشت ۱۳۱۹ به دستور رضاشاه پهلوی آغاز به‌کار کرد که زیر نظر وزارت فرهنگ قرار داشت.[۸] در آغاز مجموع برنامه‌های داخلی و خارجی رادیو، هشت ساعت بود که به‌تدریج در سال‌های بعد افزایش یافت[۹] و تا سال ۱۳۳۷ در بسیاری از شهرستان‌ها، مراکز فرستنده رادیویی تأسیس شد.[۱۰] گسترش شبکه رادیویی کشور از سال ۱۳۴۸ بر عهده وزارت پست و تلگراف و تلفن نهاده شد و در سال ۱۳۵۰ پس از ادغام رادیو و تلویزیون، این مهم در شمار مسئولیت‌های سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران درآمد.[۱۱]
رادیو به عنوان نخستین رسانه جمعی در سالیان گذشته جزو مهم‌ترین وسایل پخش خبر در جهان بوده‌است؛ افزون بر آن در امر آموزش نیز بسیار اثرگذار بوده و توانسته تأثیر بسیاری بر مخاطبان داشته باشد؛[۱۲] همچنین جنبه تبلیغاتی این رسانه در آماده‌ساختن ذهن و برانگیختن احساسات مردم و تحریک غرور ملی بسیار مهم شمرده می‌شود و در پاسداری از فرهنگ ملی می‌تواند نقش بسزایی ایفا کند.[۱۳] رادیو با توجه به ویژگی‌های منحصر به فرد خود، بر مخاطبان تأثیر فراوانی دارد؛ به گونه‌ای که این دستگاه امروزه به یکی از گسترده‌ترین و متنوع‌ترین رسانه‌های جهان با انواع مخاطبان تبدیل شده‌است[۱۴] و در رقابت با دیگر وسایل ارتباط‌جمعی با تکیه بر ویژگی‌های خاص خود همچنان شنوندگان خود را دارد.[۱۵]
امام‌خمینی به دلیل فراگیربودن رادیو در تمام نقاط کشور و حتی روستاها و دسترسی همه اقشار جامعه به آن و امکان آموزش افراد به‌ویژه جوانان از این طریق،[۱۶] اهمیت ویژه‌ای برای رادیو قائل بود و از آن به عنوان رسانه‌ای تأثیرگذار یاد می‌کرد که نقش برجسته‌ای در انحراف یا هدایت افراد بر عهده دارد.[۱۷] ایشان با توجه به سرعت انتقال اطلاعات در رادیو، این رسانه را ابزاری باارزش در تبلیغ و ارشاد مردم، در جهت اهداف اسلام و جمهوری اسلامی ایران می‌دانست[۱۸] که در صورت سلامت، می‌تواند خدمات ارزنده‌ای داشته باشد؛[۱۹] چنان‌که در برخی موارد پیش‌آمده، به نیروهای سیاسی داخلی یا خارجی، سفارش می‌کرد تا از طریق رادیو، اعلام موضع کنند.[۲۰]
رسالت رادیو
رسانه‌هایی همچون رادیو علاوه بر نقش سرگرمی، به ابزاری در شکل‌دهی به افکار عمومی تبدیل شده‌اند.[۲۱] استفاده آسان اقشار مختلف جامعه از رادیو و دردسترس‌بودن پخش اخبار و تبلیغ ایدئولوژی حکومت‌ها[۲۲] از عوامل اهمیت این رسانه نزد صاحبان قدرت است. اختصاص هزینه‌های کلان بعضی از دولت‌های بزرگ به رادیوها برای پخش برنامه‌های برون‌مرزی، شاهدی بر این مدعاست [۲۳] رادیو از نظر امام‌خمینی، راهی مناسب برای ارتباط دولت و مردم بود؛ از این‌رو ایشان با توصیه به مسئولان کشور برای اطلاع‌رسانی کامل درباره خدمات انجام‌گرفته در جمهوری اسلامی و مقایسه آن با دوران طاغوت، دریافت نظرات و اشکالات مردم از نقائص کار مسئولان و رابطه دوجانبه مسئولان و مردم را موجب حمایت و همراهی بیشتر مردم می‌دانست (۱۳/۴۹۳ ـ ۴۹۷). ایشان به رسالت آموزشی، تربیتی، خبری و تبلیغاتی رادیو نگاه ویژه‌ای داشت و همواره تصریح می‌کرد با رادیو و مظاهر تمدن مخالف نیست، بلکه مخالفتش با مظاهر استعمار، فساد و عقب‌ماندگی جوامع است (۱/۲۹۹). برخی از مهم‌ترین مسائل مربوط به رادیو از نظر امام‌خمینی، عبارت بود از: ۱. تأکید بر تحول محتوایی و نقش تربیتی: امام‌خمینی یکی از رسالت‌های مهم رادیو را آموزش عمومی (۶/۳۴۵؛ ۹/۱۳۷ و ۱۲/۴۸۳) و نقش تربیتی آن برای تمامی اقشار جامعه به‌ویژه جوانان (۹/۱۵۴؛ ۱۲/۳۲۶ و ۱۳/۱۵۸) می‌دانست که به مثابه یک دانشگاه عمومی در تمام سطح کشور گسترده شده‌است (۶/۳۹۹). ایشان با توجه به نقش تربیتی رادیو پس از انقلاب، تحول آن را به دستگاه سازنده اسلامی خواستار بود (۹/۱۵۴ ـ ۱۵۵) و مسئولان رادیو را به استقلال فکری، نفی غرب‌زدگی، نهراسیدن از برچسب کهنه‌پرستی و انتقاد دیگران سفارش می‌کرد (۹/۱۵۹). ۲. مبارزه با فساد: امام‌خمینی در روزهای آغازین پیروزی انقلاب اسلامی بر اصلاح رادیو و اسلامی‌کردن محتوای برنامه‌های آن و مبارزه با فساد و فحشا در این رسانه تأکید می‌کرد (۶/۲۷۴) و پاکسازی تدریجی و محتاطانه این رسانه از عوامل باقی‌مانده از دوره پهلوی و کسانی که خلاف مسیر اسلام طی می‌کنند را خواستار بود (۱۰/۲۱۴ و ۱۲/۴۸۴). ایشان با اشاره به آثار مخرب موسیقی‌های نامناسب، مسئولان رادیو را به حذف این قبیل موسیقی‌ها و حتی حذف کلی آن و پرهیز از هزل و در مقابل، جدی‌بودن مسائل حتی در مسائل تفریحی توصیه می‌کرد (۹/۱۵۷، ۲۰۵ و ۴۵۴ ـ ۴۵۷) و در ادامه نیز بر لزوم پرهیز از پخش غنا و موسیقی حرام که گاه در صدا و سیما وجود داشت، تاکید کرد و خواهان آن شد در مواردی که امکان تفکیک مصادیق حرام از اصل برنامه نیست، خود برنامه کنار گذاشته شود (همان، ۱۸/۲۹۰). ایشان همچنین به کسانی که در این رسانه برخلاف مسیر ملت حرکت می‌کنند، هشدار می‌داد که در صورت ادامه، با مخالفت ملت روبه‌رو می‌شوند و مخاطبان خود را از دست خواهند داد (۷/۳۲۲). ۳. رسالت تبلیغی: امام‌خمینی نقش رادیو را در تبلیغات صحیح (۶/۳۹۹، ۴۷۶ و ۹/ ۱۵۴، ۱۵۶) و نیز رساندن پیام اسلام و انقلاب اسلامی ایران به جهان (۱۸/۳۶۳) بسیار مهم می‌شمرد و صدور پیام اسلام در رسانه‌هایی چون رادیو را راهگشا می‌دانست؛ به گونه‌ای که تأثیرش از هزاران توپ و تانک نظامی بیشتر است (۱۸/۳۶۴). لزوم توجه به تبلیغ و معرفی درست اسلام، موجب شد ایشان در سال‌های پیش از نهضت اسلامی نیز با پیشنهاد تولید برنامه‌ای رادیویی برای تبلیغ اسلام، بهره‌گیری از نظرات علمای اسلام دراین‌باره را توصیه کند (۲/۳۲). پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، ایشان با تأکید بر افزایش تبلیغات و پوشش رادیو در سراسر جهان (۱۶/۸۵)، پیشنهاد می‌کرد برنامه‌های مربوط به مناطق مختلف کشور به زبان محلی همان منطقه پخش شود (۱۰/۲۹۸). این توصیه موجب شد مسئولان رادیو در تولید برنامه‌هایی به زبان محلی و ایجاد شبکه‌های استانی در سراسر کشور اقدام کنند (احمدی، ظهیر، ۱۹). امام‌خمینی همچنین به برنامه‌سازان و تهیه‌کنندگان رادیو توصیه می‌کرد اهداف و آرمان‌های انقلاب را به‌درستی بشناسند (۷/۵۳۸) تا بتوانند در برنامه‌های خارج از کشور اسلام را به‌درستی معرفی کنند (۱۰/۲۹۰ ـ ۲۹۱). ۴. اطلاع‌رسانی و پرهیز از اختلاف و انحراف: امام‌خمینی ضمن اشاره به نقش مثبت رادیو در اطلاع‌رسانی امور جامعه (۱۹/۱۱) و نیز با توجه به گستردگی پوشش رادیو حتی در خارج از کشور، خاطرنشان می‌کرد وجود مسائل خلاف مسیر اسلام و ملت در رادیو (۱۰/۲۱۲ ـ ۲۱۴) و انعکاس اختلاف میان مسئولان کشور در این رسانه (۱۸/۲۵۴ و ۱۹/۱۱) به‌سرعت انتشار می‌یابد و حیثیت اسلام و جمهوری اسلامی ایران را به خطر خواهد انداخت (۱۰/۲۱۲ ـ ۲۱۴)؛ بنابراین مسئولان این رسانه را از بی‌مبالاتی در بیان مسائل برحذر می‌داشت (۱۹/۱۱) و بر لزوم کنترل برنامه‌ها به دست افراد آگاه و آشنا به مسائل سیاسی ـ اجتماعی و اوضاع کشور تأکید می‌کرد تا مبادا مطلب یا مصاحبه‌ای در آن پخش شود که تأثیر منفی بر اوضاع جامعه بر جای بگذارد (۱۶/۱۱۹). ایشان با توصیه به مفیدبودن تولید برنامه‌ها و طرح مشکلات جامعه در رادیو، از پخش برنامه‌های انحرافی انتقاد می‌کرد (۱۰/۲۹۶) و معتقد بود رادیو باید به‌خوبی نقش ارشادی و دشمن‌شناسی خود را ایفا و در عین حال، آرامش جامعه را نیز حفظ کند (۱۲/۴۸۴)؛ افزون بر این، گاه از کم‌توجهی رادیو به تلاش‌ها و خدمات انجام‌گرفته به دست مردم و مسئولان انتقاد می‌کرد (۱۷/۱۶۰). رادیو در رژیم پهلوی: رسانه‌ها ازجمله رادیو، در رژیم پهلوی بیشتر دارای محتوای غربی بودند و کمتر به برنامه‌های مذهبی می‌پرداختند (معاونت خدمات، ۱۰ و ۱۷). امام‌خمینی رادیو را در زمان پهلوی از مصادیق تبدیل مظاهر تمدن به مفاسد در ایران ارزیابی و در این امر پیوسته از نقش برجسته استعمار یاد می‌کرد (۴/۵۵ و ۶/۱۵). ایشان همواره از رادیو به دلیل ترویج فساد و فحشا (۴/۵۱۳؛ ۶/۳۴۵ و ۹/۱۳۷)، طرح مباحث مغایر با مصالح جامعه (۹/۲۰۱)، تبلیغات با هدف فساد جوانان و سلب استقلال فکری آنان (۹/۱۵۶ ـ ۲۰۱ و ۱۲/۳۲۶) و برنامه‌ریزی برای خارج‌کردن آنان از صحنه دفاع از کشور در برابر خیانت‌ها و تجاوزات بیگانگان (۸/۴۹۵) انتقاد می‌کرد. از نظر امام‌خمینی، رادیو در دوران پهلوی، در خدمت رژیم، بیگانگان و سرمایه‌داران بود (۴/۵۱ و ۱۶/۱۷۷) و به ابزاری برای ستایش از اقدامات و اصلاحات دروغین محمدرضا پهلوی (۲/۱۲۳ و ۴۱۶)، ستایش وی (۴/۵۵؛ ۵/۱۳ و ۶/۴۶، ۴۹۷) و نیز فریب مردم (۶/۴۹۷) تبدیل شده بود. ایشان باور داشت برنامه‌های رادیو پیش از پیروزی انقلاب، نه تنها نقش تعلیم و تربیتی نداشت (۴/۵۵)، بلکه مرکزی برای نشر فحشا بود (۶/۱۵) و زیر فشار رژیم و به نفع رژیم اسرائیل کار می‌کرد (۵/۲۳۸). از نگاه ایشان برنامه‌هایی نظیر پخش اذان و مناجات در ماه مبارک رمضان از رادیو نیز با وجود پخش برنامه‌های ضد مذهبی در زمان‌های دیگر سال، ریاکارانه بود و مردم باید در برابر این فریب‌ها، هوشیار باشند (۳/۱۱۴). امام‌خمینی عملکرد این رسانه را در رژیم پهلوی به طور کلی برخلاف مصالح ملت می‌شمرد (۹/۱۵۵) و با اشاره به برنامه‌های رادیویی که برای تخریب چهره ایشان (۳/۱۰۳) و روحانیت (۴/۴۸۵ و ۱۶/۱۷۷) پخش می‌شد، از سکوت رادیو در برابر جنایات محمدرضا پهلوی (۹/۲۹۷) و منعکس‌نشدن تمام حقایق کشور، ازجمله مبارزات مردم در آن، (۴/۲۵۲) انتقاد کرد. ایشان همچنین در دوران نهضت اسلامی، برنامه‌های رادیو را دیکته‌شده از سوی سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) می‌دانست و با اشاره به نبود آزادی و وجود خفقان و سانسور در این رسانه (۴/۴۶۸؛ ۵/۱۷ و ۹/۸۲)، تأکید کرد با وجود اعلام شعار آزادی و فضای باز سیاسی، رادیو و مطبوعات قادر به انتقاد از عامل اصلی جنایات یعنی پهلوی نیستند و تنها پس از آزادی واقعی است که معلوم می‌شود بر ایران چه گذشته‌است و مسئول حقیقی مصیبت‌ها چه کسی است (۴/۲۶۷ ـ ۲۶۸). ایشان همچنین با حساسیت، برنامه‌هایی چون اخبار مربوط به تظاهرات‌های مردمی (۴/۱۶۱ و ۱۶۶)، اعتصاب‌ها (۴/۲۵۲)، جنایات محمدرضا پهلوی (۵/۳۳۰) و اخبار مربوط به فلسطین (۵/۲۳۷ ـ ۲۳۸) را از برخی رادیوها پی می‌گرفت. رادیوهای بیگانه: رادیوهای برون‌مرزی (بیگانه) ذیل رسانه‌های بین‌المللی همچون خبرگزاری‌ها، روزنامه‌ها و مجلات بین‌المللی قرار می‌گیرند و اصولاً توجیه‌کننده مواضع و تأمین‌کننده منافع کشورهای مستقر در آن‌اند (ساری، ۷۵). امام‌خمینی پیش از انقلاب اسلامی و پس از آن، با دقت در عملکرد و رویه این رادیوها، مخاطبان این رسانه‌ها را به هوشیاری در برابر سیاست‌های آنان فرامی‌خواند؛ برای نمونه ایشان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، از سیاست این رادیوها در معرفی اسلام و تهمت کهنه‌پرستی و ارتجاع به اسلام (۱/۳۸۰) و نیز ارائه تصویری ساختگی از اسلام (۲/۴۸۶)، انتقاد می‌کرد و معتقد بود این رسانه‌ها با حمایت از رژیم پهلوی، از انتشار همه ابعاد جنایات رژیم جلوگیری می‌کنند و مانع رسیدن صدای ملت به دنیا هستند (۴/۵۶). ایشان پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز عملکرد رادیوهای بیگانه علیه ایران را مغرضانه می‌دانست و به عنوان شاهدی بر این مدعا، به جنجال و هیاهوی این رادیوها در خصوص اتفاقات روز کشور (۱۱/۳۳۰) و تبلیغات منفی آنان در قضیه انتخابات و ادعای «تغییر نظام در پی تغییر افراد» اشاره می‌کرد (۱۲/۱۳۱) و معتقد بود این نوع برخوردها در روند حرکت نظام بی‌اثر است (۱۱/۳۲۶ و ۱۲/۷۶). امام‌خمینی در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران هم با اشاره به تبلیغات رادیوهای بیگانه مبنی بر بی‌نظمی و آشفتگی در ایران و به دنبال آن اغوای صدام حسین برای حمله به کشور (۱۵/۴۰۱)، از سکوت این رسانه‌ها در برابر پیشروی‌ها و پیروزی‌های ایران در جنگ، انتشار اخبار دروغ و معرفی عراق به عنوان پیروز میدان، انتقاد می‌کرد (۱۵/۴۲۶). ایشان همچنین این رسانه‌ها را به سبب بدنام جلوه‌دادن جمهوری اسلامی و مردم ایران با وجود اطلاع‌شان از ظلم و تجاوز آشکار رژیم عراق به ملت ایران (۱۸/۱۰۹)، تحریک کشورهای منطقه علیه ایران (۱۶/۳۹۰) و استناد این رادیوها در انتشار اخبار جنگ به گفته‌های مخالفان و معارضان و دشمنان ایران، دارای سوء نیت نسبت به اسلام و انقلاب اسلامی می‌دانست و بر هوشیاری ملت و بهانه ندادن به دست آنان تأکید کرد (۱۶/۴۷۸ ـ ۴۷۹ و ۱۷/۳۱۵). از نظر امام‌خمینی، هدف از تلاش رادیوهای بیگانه در متزلزل و بی‌ثبات جلوه‌دادن نظام اسلامی به واسطه ترورها (۱۵/۱۸۵) و متهم کردن ایران به تروریسم به وسیله ابزارهای تبلیغاتی (۱۶/۱۰۹)، از میان‌بردن اتحاد مردم ایران بود (۱۶/۱۱۳)؛ چنان‌که یکی از دروغ‌های بزرگ این رادیوها که رادیوی برخی کشورهای اسلامی را هم شامل می‌شد، اتهام رابطه دوستی ایران با اسرائیل بود (۱۶/۳۷، ۹۱ و ۱۰۹). ایشان سوء استفاده رادیوهای بیگانه و تحریف اخبار و وقایع داخل ایران (۱۴/۴۰۰) و انتشار مطالبی که فاسدبودن آنها واضح است (۱۶/۱۰۹و ۱۷/۳۸۰) و نیز توهین و تحقیر ملت ایران (۱۸/۴۶۸ ـ ۴۶۹) و مخالفت دایمی آنها را بعید ندانست و دشمنی این رادیوها را نشانه درستی راه و موجب عزم و آمادگی مردم ارزیابی می‌کرد (۲۰/۳۶۳ ـ ۳۶۴). با این حال، امام‌خمینی برای دفاع از حقوق ملت اخبار برخی از رادیوهای بیگانه را گوش می‌داد و نقد و بررسی می‌کرد (۱۵/۴۲۶، ۵۰۲ و ۵۰۸؛ مصطفوی، ۴/۲۸۰) و رادیوی کوچک خود را همه جا با خود به همراه داشت (مصطفوی، ۴/۲۸۰). رادیو در جمهوری اسلامی ایران: پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، رادیو یکی از مهم‌ترین رسانه‌هایی بود که نقش ویژه‌ای در جهت‌دهی به افکار عمومی ایفا می‌کرد (خجسته، ۱۶). از نخستین مکان‌هایی که در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ به تسخیر انقلابیان درآمد، ساختمان رادیو بود (هاشمی، ۱۹۶) و نخستین پیام انقلاب با صدای فضل‌الله محلاتی پخش شد (دفتر نمایندگی، ۸۱) (← مقاله محلاتی، فضل‌الله). اکبر هاشمی رفسنجانی و مرتضی مطهری به نمایندگی از امام‌خمینی برای بررسی اوضاع به رادیو رفتند و نخستین سخنران پس از انقلاب در رادیو، هاشمی رفسنجانی بود (هاشمی رفسنجانی، ۱۹۷). امام‌خمینی به علت حساسیت بالای رادیو و تلویزیون (۱۶/۴۰۳ و ۱۸/۳۶۴)، مسئول این سازمان را مستقیماً نصب می‌کرد و توجه ویژه‌ای به آن داشت (۹/۴۷ و ۱۷/۵۰۵)؛ ایشان همواره نمایندگانی در رادیو داشت که در مسائل مربوط به این رسانه، به صورت مستقیم یا غیر مستقیم، نظرات امام‌خمینی را ابلاغ می‌کردند و در صورت مواجه شدن با موارد خلاف، ضمن رساندن پیام ایشان، به موارد رسیدگی می‌کردند (هاشمی، ۱۳ و ۴۴). ایشان به هدف تنظیم بهتر برنامه‌های رادیو و تلویزیون، در حکمی سیدمحمد موسوی خوئینی را برای همکاری با صادق قطب‌زاده (نخستین رئیس صدا و سیما) معرفی کرد (۹/۴۷) (← مقاله‌های موسوی خوئینی، سیدمحمد؛ قطب‌زاده، صادق) و برای اصلاح برنامه‌ها و نظارت بیشتر بر عملکرد رادیو و تلویزیون، دستور تشکیل شورای پنج‌نفره به نام شورای سیاست‌گذاری را صادر کرد (۹/۱۵۹ ـ ۱۶۰). امام‌خمینی گاه درباره اسلامی، مفید و جذاب‌بودن برنامه‌های رادیو، به طور مستقیم به رئیس سازمان صدا و سیما توصیه‌هایی می‌کرد و نیز اگر در ساعت‌های مختلف شبانه‌روز، برنامه نامناسبی از رادیو پخش می‌شد، در فاصله زمانی بسیار کوتاه، به رئیس سازمان صدا و سیما یا دیگر مسئولان تذکر می‌داد (هاشمی، ۱۳) (← مقاله تلویزیون). تأکید بر لزوم کنارگذاشتن افرادی که در دوران پهلوی در خدمت طاغوت و در رادیو بودند و پس از انقلاب تظاهر به دیانت و اسلام می‌کردند (۶/۳۹۹)، اصلاح تدریجی رادیو و پاکسازی آن از نیروهایی که در جهت خلاف اسلام حرکت می‌کنند، نیز از توصیه‌های مهم امام‌خمینی به مسئولان رادیو بود (۱۰/۲۱۴، ۲۱۵ و ۱۲/۴۸۴). رادیوی جمهوری اسلامی ایران، در زمان جنگ تحمیلی، وظیفه تقویت نیروهای رزمنده، گسترش روحیه همبستگی و پشتیبانی از نیروها را بر عهده داشت (مختاری، ۶۱ ـ ۶۳). امام‌خمینی با توجه به قرارگرفتن ایران در معرض هجوم رسانه‌های گروهی جهان و «بوق‌های تبلیغاتی جهانخواران»، ایران را فاقد تبلیغات قدرتمند می‌دانست و از دولت می‌خواست تا در رفع این کاستی کوشش کند و با توسعه شبکه‌های رادیویی، در حد توان، صدای ملت مظلوم ایران را به ملت‌های جهان برساند (۱۶/۴۴). ایشان آگاه کردن افکار عمومی از اخبار دروغ این رسانه‌ها و ارائه پاسخ مناسب به آنها را به‌ویژه از وزارت ارشاد، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی و وزارت امور خارجه می‌خواست (۱۵/۳۶۱ ـ ۳۶۲ و ۵۰۲). اظهار نظر امام‌خمینی درباره برنامه‌ها و عملکرد رادیو، بیانگر نظارت دقیق یا آگاهی ایشان از برنامه‌های این رسانه بود؛ چنان‌که در آغاز پیروزی انقلاب اسلامی از بعضی از برنامه‌ها ازجمله موسیقی‌های تند و مبتذل انتقاد می‌کرد و موسیقی‌های حماسی و سرود و مانند آن را می‌پسندید و مایل بود ادبیات و تعبیراتی همچون «انقلاب اسلامی» را که از رادیو شنیده نمی‌شد، بشنود (هاشمی رفسنجانی، ۱۹۶ ـ ۱۹۷). ایشان همچنین از طرح مشکلات کشور در سخنان مسئولان در رادیو که موجب تضعیف روحیه مردم می‌شد، انتقاد می‌کرد (۷/۳۷۲)؛ چنان‌که آگاهی ایشان از اعلام طرح‌های مربوط به اشتغال، مسکن و راهسازی در رادیو (۸/۲۲۸) و رضایت ایشان از طرح مسائل روز در این رسانه (۹/۱۷۹)، نشان‌دهنده توجه ایشان به برنامه‌های رادیو بود. ایشان به‌ویژه اخبار عمومی کشور را از طریق رادیو پیگیری می‌کرد (۱۰/۳۰۳) و در دوران جنگ تحمیلی، مسائل جنگ تحمیلی را از طریق برخی رادیوهای بیگانه نیز پیگیری می‌کرد (۱۳/۳۱۵؛ ۱۴/۸۳ و ۱۸/۶۹). امام‌خمینی همچنین با تذکر به مسئولان، درباره پخش نکردن پی‌درپی اخبار، برنامه، تصویر و گفته‌های ایشان در رادیو (۱۴/۱۹۹، ۳۴۴ ـ ۳۴۷ و ۳۶۱ ـ ۳۶۲)، درباره تغییر هرچند جزئی در سخنان ایشان در رادیو هشدار داده و آن را برخلاف مسیر ملت شمرده‌است (۷/۴۶۰). به باور ایشان، برنامه‌های رسانه‌هایی چون رادیو باید در طریق اسلام و ملت و نه توطئه‌آمیز باشد که این امر به معنای سانسور نیست، بلکه به معنای آزادی در چارچوب نظام اسلامی است (۱۲/۳۲۴). منابع: احمدی، رضا، رادیوهای بیگانه و امنیت ملی، مجله حضور، شماره ۲۵، ۱۳۷۷ش؛ احمدی، ظهیر، تنوع فرهنگی و نقش رادیو، مجله علوم اجتماعی، شماره ۸، ۱۳۸۷ش؛ امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش؛ انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش؛ بهار، مهری، رادیو، دین و زندگی روزمره، تهران، دفتر پژوهش‌های رادیو، چاپ اول، ۱۳۹۰ش؛ جاویدان، محسن، تاریخ اختراعات، تهران، حاج‌محمدحسن اقبال و شرکاء، ۱۳۴۲ش؛ جمعی از نویسندگان، دانش اجتماعی، قم، مرکز تحقیقات اسلامی ـ حوزه نمایندگی ولایت فقیه در سپاه ـ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش؛ خجسته، حسن، درآمدی بر جامعه‌شناسی رادیو، تهران، اداره کل تحقیق و توسعه صدا، چاپ اول، ۱۳۸۱ش؛ دفتر نمایندگی حضرت امام، معراج شهادت، بی‌جا، بی‌تا؛ دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش؛ ساری، حسین، تهدید رسانه‌ای (رادیوهای بیگانه فارسی‌زبان)، تهران، دانشگاه دفاع ملی، چاپ اول، ۱۳۸۸ش؛ سعیدیان، عبدالحسین، دائرةالمعارف اختراعات و اکتشافات، تهران، علم و زندگی، ۱۳۸۰ش؛ شعردوست، علی‌اصغر، رادیو، تلوزیون، سینما: نقش رادیو در توسعه، مجله رسانه، شماره ۴، ۱۳۶۹ش؛ طباطبایی‌مجد، غلامرضا، دائرةالمعارف مصوّر زرین، تهران، زرین، چاپ سوم، ۱۳۷۶ش؛ کاوه، گیتی، شصت سال رادیو در ایران، تهران، اداره کل تحقیق و توسعه صدا، چاپ اول، ۱۳۷۹ش؛ محبوبی اردکانی، حسین، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۵۴ش؛ مختاری اصفهانی، رضا، تاریخ تحولات اجتماعی رادیو در ایران، تهران، طرح آینده، چاپ اول، ۱۳۸۸ش؛ مصاحب، غلامحسین، دایرةالمعارف فارسی، تهران، امیرکبیر، چاپ چهارم، ۱۳۸۳ش؛ مصطفوی، زهرا، خاطره، چاپ‌شده در برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، تدوین غلامعلی رجایی، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۱ش؛ معاونت خدمات و مدیریت و اطلاع‌رسانی دفتر رئیس‌جمهور، اسنادی از تاریخچه رادیو در ایران، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۹ش؛ هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال‌های ۱۳۵۷ ـ ۱۳۵۸، انقلاب و پیروزی، به کوشش عباس بشیری، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۳ش؛ هاشمی، محمد، دیدگاه‌های امام‌خمینی درباره برنامه‌های رادیو و تلویزیون، گفتگو، چاپ‌شده در روزنامه کیهان، ۱۶/۳/۱۳۶۹ش.
- ↑ دهخدا، فرهنگ‌لغت دهخدا، ۷/۱۰۲۸۹.
- ↑ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۴/۳۵۳۷.
- ↑ کاوه، شصت سال رادیو در ایران، ۴۳.
- ↑ مصاحب، دایرةالمعارف فارسی، ۱/۱۰۵۱؛ طباطبایی‌مجد، دائرةالمعارف مصوّر زرین، ۱/۲۹۶.
- ↑ جاویدان، تاریخ اختراعات، ۲۶۰.
- ↑ مصاحب، دایرةالمعارف فارسی، ۱/۱۰۵۱ ـ ۱۰۵۲.
- ↑ سعیدیان، دائرةالمعارف اختراعات و اکتشافات، ۴۰۹.
- ↑ دهخدا، فرهنگ‌لغت دهخدا، ۷/۱۰۲۹۰.
- ↑ محبوبی، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ۳/۷۷.
- ↑ محبوبی، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ۳/۸۰.
- ↑ بهار، رادیو، دین و زندگی روزمره، ۱۵.
- ↑ محبوبی، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ۳/۸۷.
- ↑ محبوبی، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ۳/۸۸.
- ↑ (بهار،رادیو، دین و زندگی روزمره، ۸.
- ↑ شعردوست، رادیو، تلوزیون، سینما: نقش رادیو در توسعه، ۷۵.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۹/۲۰۶؛ ۱۲/۴۸۳ و ۱۹/۳۹۸.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۹/۱۵۴ و ۱۸/۳۶۲، ۴۷۷.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۸۹؛ ۱۵/۵۰۷ ـ ۵۰۸ و ۱۸/۳۶۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۸۹.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۴/۱۲۲ و ۱۴/۴۶۱ ـ ۴۶۳؛ ادامه مقاله.
- ↑ جمعی از نویسندگان، دانش اجتماعی، ۱/۹۹.
- ↑ جمعی از نویسندگان، دانش اجتماعی، ۱/۷۷.
- ↑ احمدی، رضا، رادیوهای بیگانه و امنیت ملی، ۱۰۰.