احاطه حق
احاطة حق، احاطه اشراقی و قیومی بر همه موجودات هستی.
اهمیت و جایگاه احاطه حق
احاطه حق و در اصطلاح عرفانی به معنای تسلط و پوشش کامل حقتعالی و فراگیر بر همه هستی.[۱]
مسئله احاطه حقتعالی بر همه اشیاء و تمایز احاطی حق از خلق، از جمله مباحث مهم عرفانی است که فهم درست آن در عمق درک وحدت وجود نقش محوری دارد. عرفا پیامدهای مهمی بر این مسئله مترتب ساختهاند؛ از جمله فهم عمیق برخی آیات الهی و روایات و اینکه بینونت میان حق و خلق بینونت عزلی نیست.[۲]
امامخمینی نیز به بیان احاطه حقتعالی بر همه اشیاء در آثار خویش پرداخته و مباحثی چون تمایز احاطی، احاطه قیومی حق را مورد بررسی قرار داده است.[۳]
تمایز احاطی
اهل معرفت یکی از فروعات وحدت وجود را تمایز احاطی حق میدانند و تمایز و تقابل را بر دو قسم تقسیم میکند؛ تمایز تقابلی و تمایز احاطی، در تمایز تقابلی ویژگیهایی که یک شیء دارد طرف دیگر، آن را ندارد، امّا نوع دیگری از تمایز در کار است که در آن، برقراری غیریت به معنای نفی عینیت نیست. عرفا این نوع تمایز را «تمایز احاطی» مینامند.[۴]
امامخمینی در بیان تمایز احاطی و تقابلی، بر این باور است که تمام اشیا به حسب مرتبه ذات خود با منفعلات خود متباین و متقابل میباشند و از این جهت، هیچ احاطه ذاتی ندارند، اما حقتعالی به اضافه اشراقی و احاطه وجودی، احاطه تام بر همه هستی دارد، به گونهای که هیچ جایی از او خالی نیست و به هیچ وجه شائبه تباین عزلی در ذات و صفات با موجودات ندارد. امامخمینی با استناد به آیات الهی بر این عقیده است که همه موجودات دربارگاه قدس الهی حضور تعلقی دارند و ذات حق به تمام ذرات کائنات احاطه دارد.[۵]
احاطه قیومی
امامخمینی در بیان احاطه قیومی حق، با اثبات توحید افعالی، از قیوم بودن حضرت حق که مبدأ فاعلی ذات، صفات و افعال همه اشیا است، بهره برده و بر این باور است که قیوم بر کمال استقلالی حقتعالی دلالت دارد، پس علت تامه همه ممکنات در عالم اعم از ذوات ممکنات، اوصاف و افعال آنها جز یک وجود نیست. پس تمام موجودات ظاهر و باطن و تمام موجودات عوالم غیب و شهادت، تحت تربیت اسم «الله» و تمام حرکات و سکنات او به قیومت اسم الله است.[۶]
امامخمینی با استناد به آیه «هو معکم أین ما کنتم والله بما تعملون بصیر»[۷] معتقد است این آیه مشیر به احاطه و معیت وجودی حق با همه موجودات دارد و هیچ موجودی نیست مگر آنکه خدای سبحان در متن و جودی او حاضر است، از همین رو، خداوند، خود را همراه با همه موجودات معرفی میکند؛ البته توان ادراک حقیقت معیّت و احاطه قیومی حق را کسی جز خواص اولیاءالله ندارد.[۸]
پانویس
- ↑ طوسی، اساس الاقتباس، ص۵؛ خمینی مصباح الهدایه، ص۵۱.
- ↑ ابنترکه اصفهانی، تمهید القواعد، ص۹۱، ص۲۴۰ و ۲۷۲؛ ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ج۷، ص۲۷۳-۲۷۴؛ حسنزادهآملی، هزار و یک کلمه ج۱، ص۱۱۲.
- ↑ امامخمینی، مصباح الهدایه، ص۵۱ و ۶۷؛ آداب الصلاة، ص۲۷۰؛ تفسیر سوره حمد، ص۱۸۱؛ شرح دعای سحر، ص۱۱۶-۱۱۷؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۲۹۸؛ شرح چهل حدیث، ص۵۵۰، ۶۵۹.
- ↑ ابنترکه اصفهانی، تمهید القواعد، ص۹۱-۹۲؛ امینینژاد، حکمت معنوی، ص۲۳۳-۲۳۲.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۲۸۸؛ تفسیرسوره محمد، ص۱۸۱؛ آداب الصلاة، ص۲۷۰؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۱۰۰-۱۰۲؛ اسرار ملکوت، ج۲، ص۱۷-۱۷۸.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۲۴۳؛ تفسیر سوره حمد، ص۱۹؛ شرح چهل حدیث، ص۵۵۰؛ صاحبی، حکمت معنوی، ص۵۵۰.
- ↑ حدید: ۴.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۶۵۹ و ۵۹۸؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۱۲۰.
منابع
- ابنترکه اصفهانی، صائنالدین، تمهید القواعد، تصحیح آشتیانی، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ۱۳۵۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش.
- امینینژاد، علی، حکمت عرفانی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امامخمینی، قم، ۱۳۹۰ش.
- حسنزاده آملی، حسن، هزار و یک کلمه، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۳ش.
- صاحبی، باقر، اسرار ملکوت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش.
- صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۸ش.
- صاحبی، باقر، حکمت معنوی، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۱ش.
- طوسی، خواجه نصیر، اساس الاقتباس، تهران، انتشارات فردوس، ۱۳۹۵ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
نویسنده: باقر صاحبی